Bændablaðið - 15.12.2022, Blaðsíða 81

81Bændablaðið | Fimmtudagur 15. desember 2022
Hreinleikamat
Það næsta sem gott er að gera er
að skoða hve hreinn feldur kúnna
er. Séu óhreinindi á lærum eða hala
bendir það til þess að betur megi
fara í bústjórninni og gæti þar verið
um að ræða skort á undirburði eða
ranglega stilltar innréttingar.
Séu óhreinindin aðallega á
leggjum bendir það til þess að
flórarnir séu ekki alveg nógu vel
hannaðir eða útmokstur á skít frá
flórum ekki rétt framkvæmdur.
Þegar kýr eru aftur á móti
skítugar á bæði júgrum og kvið, þá
þarf verulega að skoða málin enda
er beint samhengi á milli slíkra
óhreininda og júgurheilbrigði svo
enginn ætti að sætta sig við slíkt.
Spenarnir
Ástand á spenum og sérstaklega
spenaendum er annað atriði sem
vert er að gefa gaum. Flestar kýr
eru mjólkaðar tvisvar til fjórum
sinnum á dag, eftir því hvaða
mjaltatækni er notuð, og eru
spenarnir og spenaendarnir því
undir töluverðu álagi.
Séu mjaltatækin ekki rétt stillt
eða vinnubrögð við mjaltirnar
rangar, t.d. of lítill undirbúningur
kúnna fyrir mjaltir, þá sést það oft
fljótt á gæðum spenaendanna.
Þess vegna er einkar gagnlegt
að fylgjast með ástandi þeirra
og ef margir spenaendar eru t.d.
svolítið útstæðir bendir það til þess
að bregðast þurfi við.

Skíturinn
Skítur kúnna segir ótrúlega mikið
um ástand hjarðarinnar og reyndar
einstaklinganna líka. Það getur
þó verið varasamt að einblína á
einstakar kýr og skítinn frá þeim
því það getur verið dagamunur
á kúnum. Sé aftur litið heilt yfir
hjörðina og lögun skíts og áferð
skoðuð, gefur það afar góða mynd
af því hvernig fóðrun er háttað og
því hvernig meltingarvegir kúnna
hafa það.
Þannig bendir t.d. þurr skítur
og kögglaður eða mjög blautur og
þunnur hjá mjólkurkúm til þess að
efnainnihald fóðursins sem gripirnir
eru að éta sé ekki rétt
Enn fremur má taka skítasýni og
skola það eftir kúnstarinnar reglum
og fá þá innsýn í meltinguna og
hvernig kúnum gengur að nýta
hráefnin í fóðrinu sem best.
Göngulag
Hvernig kýr ganga, þ.e. hvernig
göngulag þeirra er og útlit þegar
þær ganga, segir töluvert um ástand
kúnna og raunar um fjósið sjálft.
Þannig sýna kýr það berlega
þegar þeim finnst undirlagið vera of
hált og verður gangurinn þá varkár
og skrefin oft mjög stutt. Þá sjást oft
á slíkum gólfum merki um að kúm
hafi skrikað fótur t.d. þegar langar
strokur sjást á gólfinu. Þetta er skýrt
merki um að gólfgerðina megi bæta.
Göngulagið segir líka margt
um ástand fóta og svokallað
heltismat gefur til kynna hvort
með bústjórninni hafi tekist að hlúa
nógu vel að kúnum og klaufheilsu
þeirra. Ef kýr sem ganga um skjóta
samhliða upp kryppu bendir það
skýrt til þess að þær séu að hlífa
einhverjum fæti og með því að
reyna að létta af þunga sínum á
viðkomandi fót.
Þetta geta þær einnig gert
þegar þær standa kyrrar. Með því
að fylgjast með þessu má því sjá
nokkuð auðveldlega hvort einhverju
sé ábótavant á þessu sviði.
Holdafar
Holdafar kúa er skýrt og greinilegt
merki um gæði fóðrunar og
hirðingar á kúm og ættu allir bændur
að kunna góð skil á holdastigun.
Holdafar er vissulega misjafnt hjá
kúm eftir stöðu á mjaltaskeiði og
á að vera það en sé misbrestur á
þessu gefur það til kynna að bæta
þurfi fóðrun og umhirðu kúnna
og mögulega flokkun þeirra í
mismunandi hópa sé hjörðin nógu
stór til þess.
Át- og drykkjarhegðun
Að lokum má nefna að át- og
drykkjarhegðun kúa segir einnig
töluvert um bústjórnina. Þannig
er t.d. hægt að sjá á áthegðun
kúa hvort fóðrið henti þeim vel
eða ekki.
Kýr sem hnusa mikið í
fóðrinu og grafa snoppuna niður
í fóðurstrenginn gefa með því til
kynna að eitthvað gómsætt sé að
finna þarna og því leita þær það
uppi. Það er ekki ákjósanlegt að
kýrnar geri þetta enda á fóðrunin
að byggja á ákvörðun bóndans en
ekki kúnna sjálfra. Enn fremur ef
einhverjar kýr halda aftur af sér
þegar svo til allar aðrar éta, þá
bendir það til vandamála.
Það gæti verið vegna eineltis, þ.e.
hinnar svokölluðu goggunarraðar,
og viðkomandi gripur eða gripir
treysti sér hreinlega ekki að fóðrinu
á meðan einhverjar hærra settar og
ráðríkar kýr njóta fóðursins.
Þetta skapar ójafnvægi í
hjörðinni og þessar viðkvæmu kýr
verða óhagkvæmari í rekstri. Oftast
liggur skýringin á svona hegðun
í því að annaðhvort er fóðrið
skammtað of naumt eða það vantar
meira pláss fyrir hjörðina við át.
Annað dæmi um svipaða stöðu er
ef kýr forðast vinsæl drykkjarker
eða staði þar sem margar kýr eru
komnar saman við drykkjarker. Til
þess að sjá svona hegðun þarf þó
að hafa góðan tíma fyrir sig enda
fátítt að uppgötva þessa hegðun við
stutta ráðgjafaheimsókn.
Margt fleira mætti tína til
við svona yfirlit eins og t.d.
jórtrunartíðni, þ.e. hve oft kýr
tyggja þegar þær jórtra, nú eða
með einfaldri skoðun á fóðrinu til
þess að meta það hvort það sé rétt
samansett fyrir kýrnar og fleira
mætti nefna. Mestu skiptir að setja
kýrnar í forgrunn.
Þær eru lykillinn að velgengni
búanna og ef ástand þeirra og
líðan er góð, stóraukast líkurnar á
því að það sama muni eiga við um
bóndann og búið í heild.
KLETTUR / SALA OG ÞJÓNUSTA / KLETTAGARÐAR 8-10
104 REYKJAVÍK / 590 5100 / klettur.is
ALLAR STÆRÐIR
AF CAT RAFSTÖÐVUM
Gerðu kröfur - hafðu samband við Karl
í síma 590 5125 og kynntu þér þína möguleika.
Stöðvar í gám
Málið er að kýr gera ekki mikinn mun á
fólki, ef rétt hefur verið farið að þeim og
þeim sinnt rétt alla tíð.Traust er mikilvægt þegar
kýr eru annars vegar enda ef þær eru eitthvað
taugastrekktar þá framleiða þær minna af mjólk
enda líður þeim ekki vel.“
Dæmi um afar slæma spenaenda.
Kýr þurfa gott og hálkulaust undirlag til þess að athafna sig á.
Kýr sem eru með einhver fótamein skjóta oftast upp kryppu við gang eða jafnvel þegar þær standa kyrrar.