Gripla - 2022, Blaðsíða 399

397GROTESQUE ADVICE
Á G R I P
Grótesk heilræði á Íslandi á sautjándu öld: Dularfullur uppruni Grobbians
rímna
Efnisorð: heilræði, satíra, rímur, sautjánda öld, gróteska
Grobianus et Grobiana er áhrifamikið þýskt verk frá sextándu öld eftir Friedrich
Dedekind sem setti fram ráðleggingar um hvernig ætti að haga sér illa, að eigin
sögn sem öfugmæli til að hvetja fólk til að haga sér vel. Þessi grein fjallar um
íslenskt verk frá sautjándu öld, Grobbians rímur, sem tekur innblástur frá persónu
Grobianusar og konu hans Grobiönu (sem verður Gribba á íslensku) og er
langt frá því að vera bókstafleg þýðing. Grobbians rímur eru lítið rannsakaðar
og flutningssaga þeirra er flókin, þar sem einhverjir höfundar hafa lagt til
viðbótarrímur á margra áratuga tímabili. Í þessari grein er áherslan á fyrstu fjórar
rímurnar (þær sem ég kalla “core Grobbians rímur” eða “kjarna-Grobbians rímur),
venjulega kenndar við einn höfund, annað hvort Jón Magnússon í Laufási eða
Guðmund Erlendsson. Við nánari athugun á þremur elstu handritunum, öllum
frá sautjándu öld, kemur í ljós að þar eru tvær gerðir, önnur með þremur rímum
og hin með fjórum. Tilgáta er sett fram um að tveir höfundar gætu haft ort
þessar tvær gerðir og unnið saman, þannig að Jón Magnússon og Guðmundur
Erlendsson gætu báðir talist höfundar. Aðrar rímur þessara manna benda til þess
að þeir hafi unnið saman. Þannig eru færð rök fyrir því að þriggja rímna gerðin
sé líklega eldri gerð Grobbians rímna, sennilega ort af Jóni Magnússyni, en gerðin
með fjórum rímum sé yngri og líkast til ort af Guðmundi Erlendssyni. Þessi
rannsókn mun vonandi ryðja brautina fyrir framtíðarrannsóknum á bókmennta-
og menningarlegu gildi þessa forvitnilega verks.
S U M M A R Y
Grotesque Advice in Seventeenth-Century Iceland: The Mysterious Origins of
Grobbians rímur
Keywords: Didactic literature, satire, rímur, seventeenth century, grotesque
Grobianus et Grobiana was an influential sixteenth-century German work by
Friedrich Dedekind which presented advice on how to behave badly, supposedly
as an inverse way of encouraging people to behave well. This article looks at
an Icelandic work from the seventeenth century, Grobbians rímur, which drew
on the figure of Grobianus and his wife Grobiana (who becomes Gribba in the
Icelandic text) but is no mere translation. Grobbians rímur is little studied and
has a complex transmission history, with several authors contributing additional
fitts over a period of many decades. The focus here is the earliest four fitts (what
I call the “core Grobbians rímur”), usually attributed to a single author, either Jón