Heima er bezt - 01.08.2009, Síða 4

Agætu lesendur.
I júní-hefti þessa árs, birtum
við fróðlega grein eftir Asmund
Olafsson, um fyrsta traktorinn
á Islandi, Akraness-traktorinn,
sem í ágúst árið 1918, með
vélarhljóði sínu, „rauf þögnina
löngu í sveitum landsins, sem ríkt
hafði frá því sögur hófust,“ eins
og segir orðrétt í grein Asmundar.
Og fyrsti íslenski traktorinn er
kominn með bensínvél, og má
segja að gufuvélin hafi alveg
sleppt því að koma við í þeirri
grein íslensks landbúnaðar. En bensíndrifni traktorinn hafði
ekki bara „stokkið“ si svona inn á sjónarsviðið, þar hafði
þróunin tekið sinn tíma og þroska eins og í öllu öðru.
Með tilkomu traktorsins í landbúnaði má segja að hlutverk
hestanna sem dráttar- og burðarklára fari ört minnkandi þar
til vélamar höfðu alveg yfirtekið það svið þeirra. Og má það
því ekki síður heita mikil framför í lífskjörum hestanna.
Sjálfsagt hefur það tekið einhvem tíma fyrir íslenska
bændur ekki síður en þá erlendu, að átta sig á og kannski
viðurkenna, að fyrstu traktoramir tækju hestunum fram. í
kringum 1920 gerði bandarískt fyrirtæki könnun á meðal
bænda um kostnað þeirra við búreksturinn og hvað hann
hefði breyst við það að þeir keyptu sér traktor. Hugmyndin
hefur sjálfsagt verið sú að fá tölur og rök frá bændunum
sjálfum til þess að nota við sölu traktoranna.
Þar var spurt um verðið á traktomum og kostnað við rekstur
hans, svo sem eldsneyti, smurolíu, viðgerðir, afskriftir og
vexti vegna ijárfestingarinnar, og svo hins vegar kostnað
I við að eiga og fóðra hesta.
Traktomum var talið til góða spamaður í mannahaldi,
kostnaður við hestahald, og virði hans við að drífa önnur
tæki með reimum.
Niðurstaða könnunarinnar varð sú að kostnaðurinn við
rekstur búanna var að meðaltali 1.447 dollurum lægri á ári,
eftir að traktorinn kom til sögunnar, miðað við þann kost
að hestar væm notaðir eingöngu. Og meira að segja mun
einn bóndinn hafa talið sig hafa sparað 3.868 dollara með
því að fá sér traktor.
Tölur þeirra sem svöruðu könnuninni sýndu að traktorinn
sparaði að meðaltali 4,7 hesta við búreksturinn. Tveir bændanna
höfðu meira að segja hætt alveg að nota hesta við bústörfin.
Kostnaður við að halda hest var almennt talinn 277 dollarar á
ári. Vinnuafl sem sparaðist var sagt 553 dollarar, gegn því að
rekstrarkostnaður traktorsins með
öllu talið, mun hafa verið 475
dollarar að meðaltali, sem þar
með sýndi sig að vera lægri en
kostnaðurinn við mannaflið.
Ekki er víst að þessi skemmti-
lega könnun hefði átt alfarið
við á Islandi, þama hefúr t.d.
íjárbúskapur sjálfsagt verið minni
og kannski enginn, og þar af
leiðandi ekki neinir afréttir og
smalanir heiðalanda, sem eitt og
sér hefði gert íslenskum bændum
illt eða ómögulegt að hætta notkun hestanna.
En auðvitað er nokkuð klárt að þama kemur strax í ljós
hagræðingin sem vélarnar færðu mannkyni, og sé horft til
landbúnaðarins eins og sér, hafa þær leitt til þess að mörg
bú má í dag reka með næsta ótrúlega litlum mannafla.
En allt hófst þetta náttúrlega með iðnbyltingunni, sem segja
má að hafi orðið til þess að landbúnaðurinn hóf að vélvæðast,
líkt að aðrar atvinnugreinar. Og varð þessi þróun einna fyrst
til í Bretlandi í formi gufuvélarinnar. Svo snemma sem á
þriðja áratug 19. aldarinnar vom breskir bændur famir að
nota litlar gufuvélar, sem ýmist vom á hjólum eða skíðum.
En þar sem þær gátu ekki drifið sig áfram af eigin afli, þá
þurfti hesta til að draga þær á þá staði þar sem bændur ætluðu
að nota þær til að snúa öðmm tækjum með reimum. Reimar
vom tengdar frá reimarhjóli gufúvélarinnar og yfir á hjól
annars tækis, svo sem þreski-, sögunar- eða mölunarvélar,
sem þurftu utan að komandi afl til að snúast.
Hestamir fengu svo meira frí þegar menn fóm að framleiða
gufuvélamar með drifhjólum, eða svokölluðu „tractor drive“,
og þaðan kemur svo enska orðið „tractor“ sem á íslensku
verður „traktor“, öðm nafni dráttarvél. Til era þeir sem
hafa nokkurt hom í síðu orðsins traktor, og vilja að menn
noti alfarið orðið dráttarvél yfir þessa tegund vinnuvéla.
Þessir hafa nokkuð til síns máls, en orðið traktor hefur orðið
nokkuð langa hefð í málinu, og er að mörgu leyti þjálla í
meðferð en dráttarvél. Einhvern tíma sá ég að orðið „dragi“
gæti verið nokkurs konar stytting á „dráttarvélinni“, í þeim
skilningi að það þýddi það sama, en ólíklegt er að það næði
fótfestu, enda em vélarnar orðnar miklu meira en dráttartæki
í dag, þó þær hafi kannski í fyrstu verið notaðar mest til
þeirra hluta.
Framhald á bls. 348
292 Heima er bezt