Heima er bezt - 01.08.2009, Side 50

Þá mætti og í þessu sambandi minnast tveggja hesta,
sem Grímur Thomsen hefir kveðið um snilldarkvæði. Það
er Sörli, sem Skúli bjargaðist á og heygður er á Húsafelli
(Skúlaskeið) og Kópur, sem Sveinn Pálsson læknir fékk
léðan yfir Jökulsá á Sólheimasandi, svo hann mætti hjálpa
konu í barnsnauð, en áin þá hlaupin fyrir skömmu og talin
ófær með öllu.
Bæði þessi kvæði eru þann veg ort, að óhætt er öllum
að lesa þau og læra. Það spillir engum að kunna þau. Það
er áreiðanlegt.
Það mætti nefna fleiri dæmi um ágæta hesta og reiðmenn,
sem tökin kunnu á þeim, þó að ég láti hér staðar numið.
En þessi dæmi sýna þó það, að mönnum hefir ekki þótt
ómerkilegt að færa það og þvíumlíkt í letur, og yrkja út
af sumum atburðunum snilldarkvæði. Slíkir menn hafa
fundið, hvað hesturinn er samgróinn okkur Islendingum og
ómissandi, og þjóðinni eflaust ánægja að á lofti væri haldið
frægðarsögum gæðingsins og ágætum kostum hans.
Þess vegna er síst að furða, þó að hestsins hafi verið
minnst í vísnagerð þjóðarinnar, þegar svo má að orði kveða,
að mikill hluti þjóðarinnar sé þeirri gáfu gæddur, að mega
binda orð sín í rími og mæla af munni fram í stuðlum og
hendingum. Það hefir líka lengi verið á vitorði alþýðu, að
þeir hlutir geymdust lengi og þær minningar fymdust síðast,
er ljóðfestar vom. Og á meðan því verður ekki hrundið að
Islendingar séu hagmæltasta og ljóðelskasta þjóðin undir
sólinni, þá er síst að undra, þó að hestavísumar lifi á vömm
alþýðu og bergmáli landshomanna í millum.
Ekkert skal ég um það fúllyrða, hvenær byrjað er að kveða
hestavísur. Það er fræðimannanna að grafa það uppi. Þó þætti
mér trúlegt að aðallega byrji það með Stefáni Olafssyni,
eða um hans daga. En síðan hafa hestavísur verið kveðnar
á öllum tímum og alltaf bætist við þær með hverju ári.
Vitanlega em hestavísumar sömu lögum háðar og aðrar
alþýðuvísur, að þeim einum skolar á land til þess að geymast
og lifa á vömm þjóðarinnar, sem snjallar em og hafa auk
orðfíminnar, í sér fólginn þann sannleik, er við á, á öllum
tímum.
Það hefir aldrei þurft að benda alþýðu á ágæti vísnanna,
hvorki hestavísna né annarra, er hún tekur ástfóstri við.
Hún hefir vanalega sjálf fundið hvar feitt var á stykkinu.
Dómgreind hennar hefir aldrei skeikað í því efni. Léttmetið
hefir gufað upp og gleymst, en kjarninn og snilldin hefir
geymst. Þess vegna er óhætt að trúa því, að landshoma-
stökumar og þær, sem allir kunna, hafa eitthvað til síns
ágætis. Sú vísa, sem víða flýgur og íjöldinn hendir á lofti,
lærir og raular, hún er góð.
Og góð vísa er aldrei of oft kveðin.
Þó að flestar hestavísur Stefáns í Vallanesi séu lítt þekktar
nú, eins og ég drap á áður, þá hefír hann þó kveðið eina
stöku, sem margir kunna enn og raula stundum. Hún er
svona:
Bylur skeiðar virkta vel,
- vil ég þar á gera skil
þylur sanda, mörk og mel,
mylur grjót, en syndir hyl.
Hér er og önnur eftir Stefán, og heyrði ég hana stundum
raulaða austur í Múlaþingi í ungdæmi mínu:
Láttu hlaupa hestinn þinn -
hér er strax til reiðu minn.
Þú ef sigrar, þraut ég finn,
en þykist mikill ef ég vinn.
Ætli að sami hugsunarhátturinn sé ekki að nokkm ríkjandi
enn: að þykja vænna um að hesturinn, sem maður hleypir,
haldi götunni, þegar riðið er í kapp.
Eftir því þykist ég hafa tekið, að bestu og lífseigustu
hestavísumar hafa þeir kveðið, sem jafnframt hagmælskunni
og orðfíminni em hestamenn, og ekki nóg um það, heldur
reiðmenn með lífí og sál. Sannur hestamaður og reiðmaður
sýnir gæðingnum sínum alla nærgætni. Honum er það yndi,
að hugsa sem best um hestinn. Hann gerir það ekki af
hálfum huga, heldur heilum huga. Hann gefúr hestinum
það besta úr stálinu, dekrar við hann og talar við hann eins
og vin sinn. Öll slík nákvæmni treystir sambandið milli
mannsins og hestsins, gerir það innilegt og skilninginn
glöggan þeirra í millum. Þetta fínna þeir báðir, maðurinn
og hesturinn, því
milli manns og hests og hunds
hangir leyniþráður,
eins og Matthías hefír orðað það.
Manni, sem þann veg umgengst hestinn sinn, verður hlýtt
í huga, þegar gæðingurinn leikur við tauminn, spriklandi í
Ijöri og altilbúinn að rjúka á sprettinn, þegar húsbóndinn
óskar. Slíkur maður er sólarmegin stundina þá, og fylgir
vonglaður skáldkonunni
„ til Logalanda
þar sem eldurinn aldrei deyr
og allar klukkur standa “.
Því hann skilur, eins og hún, að
„þegar dýrið dillar sér
drottinn, það er brot afþér“.
A slíkum stundum liggur hagmælskan ekki á liði sínu.
Þá munu þær fæðast og vera kveðnar fúllum rómi margar
af snjöllustu hestavísunum okkar.
Mér fínnst síst fjarri, einmitt i þessu sambandi, að nefna
tvo menn til sögunnar, er uppi voru samtímis og margir
muna eftir. Það eru þeir Páll Ólafsson og Jón Ásgeirsson,
eða Jón á Þingeyrum, eins og hann mun tíðast nefndur. Þeir
hafa kveðið mesta fjölda af hestavísum, enda óhætt að telja
þá jafnsnjallasta af samtíðarmönnum sínum á slíka vísu.
Þeir voru báðir hestavinir, og reiðmenn á meðan þeir voru
338 Heima er bezt