Heima er bezt - 01.08.2009, Síða 51

í fullu fjöri, það ber öllum saman um, er báða þekktu. Þeir
kunnu tökin á hestum sínum, skildu skaplyndi gæðinganna
og hvorugur þeirra skammaðist sin fyrir sopann. Hestavísur
þeirra eru tvímælalaust jafnbestar. Þar er ekki um víxl að
ræða, alltaf leikið á hreinum kostum. Hjá þeim er léttur
hrynjandi í hverju spori.
En vitanlega hafa fleiri kveðið góðar vísur, eins og ég mun
siðar færa nokkum sann fyrir, enda er sitthvað að yrkja eina
og eina vísu góða. Páll og Jón ortu hvor í sínu lagi, mesta
fjölda af hestavísum, einkum þó Páll, og undantekningarlaust
góðar, eins og þið munuð bráðum komast að raun um.
Eins og gefur að skilja, er sama efnið í mörgum hestavísunum,
þó að kveðnar séu unr ýmsa hesta víðsvegar á landinu og
á ýmsum tímum. Þó eru vísumar næsta ólíkar, sumar að
minnsta kosti, þó að þær hafi eiginlega það sama að segja.
I því liggur listin, að hagyrðingamir segja frá því sama,
hver á sína vísu. Þó að þeir séu t. d. að segja frá skörpum
skeiðspretti, og einmitt það er efnið í öllum íjöldanum af
hestavísunum, þá syngur þar hver með sínu nefi, og lýsir
sínum hesti og því yndi, er hann hefir af honum. Þess
vegna verða vísumar ólíkar. - Ég skal skýra þetta betur
með nokkrum vísum hér á eftir.
Mörgum reiðmanninum hefir þótt það yndi í góðu veðri
að kveldlagi, þegar logar í götunni þar sem gæðingurinn
þrumar á skeiðinu, enda er þess oft getið í hestavísunum.
Og nú skuluð þið taka eftir hvemig hagyrðingunum tekst
að sérkenna þetta út af fyrir sig, svo að vísurnar verða þó
hver annarri ólík.
Jón á Þingeyrum kveður svo:
Veikir tál, þá létt er loft,
leikur þjálum fœti,
kveikir bál á undan oft,
eykur sálar kæti.
Páll Olafsson kveður svo um Bleik sinn:
Eykur Bleikur sprett á sprett,
spyrnir við af afli,
um harðar urðir líður létt,
logar á hverjum skafli.
Og um Gránu, reiðhross ágætt, kveður Páll líka:
Hleypur geyst á allt hvað er,
undur reist aðframan.
Þjóta’upp neistar þar og hér;
- þetta veistu ’að er gaman.
Stefán Vagnsson, ungur bóndi á Flugumýri í Skagafirði,
kveður svo:
Þykir heldur harðsnúinn,
hrœðist keldu ’ ei neina.
Þegar kveldar, klárinn minn
kveikir eld við steina.
Og annar bóndi í Skagafirði, Sigtryggur Jóhannesson í
Framnesi, kveður svo um hest, er Reykur heitir og kunningi
hans á:
Hestinn Reyk ég röskan tel,
reiðar smeykur ei við él.
Blakkur kveikir bál á mel;
ber sig feykilega vel.
Allar þessar vísur segja eiginlega það sama, þó em
þær næsta ólíkar. Þrjár af þeim eru hringhendur, og þó
er hreimurinn langt frá því að vera hinn sami. Svona geta
þeir leikið sér, sem mál og rím hafa á valdi sínu. íslenskan
er þeim eftirlát, sem kunna með hana að fara. Þeim, sem
tökin kunna á henni, verður sjaldnast orðfátt.
Þá þykja það oftast nær framtaksgóðir hestar og
viðbragðssnarpir, sem skyrpa skeifunum undan sér, þegar
þeir rjúka á sprettinn, og gleymist hagyrðingunum ekki
að segja frá því.
Jón Pétursson, bóndi á Nautabúi í Skagafirði, kveður svo
um reiðhryssu sina, er ágæt þótti:
Skjóna fœtur fima ber,
frónið tætir harða;
skóna lætur lausa’ af sér,
Ijónið mæta gjarða.
Og annar Skagfirðingur, Ólafur í Húsey, grípur líka til
hringhendunnar, þó að hann sleppi að frumlykla hana.
Hann kveður svo:
Skurkar á söndum, skjaldan seinn,
skeifna-bönd vill losa,
mín þótt höndin hafi' ei neinn
harðan vönd á Rosa.
Ólafur þessi var hestamaður góður, átti kyn gott og ól
upp marga gæðinga. Hann gaf hestum sínum nöfn eftir
því, hvernig viðraði þegar þeir fæddust. T. d. Rosi þessi
var kastaður í rosaveðri.
Ekki verða hagyrðingarnir í vandræðum, þegar þeir lýsa
fallegum skeiðspretti. Og þó að okkur finnist í fljótu bragði,
að fallegur skeiðsprettur sé aðeins fallegur skeiðsprettur, þá
er þó dálítið ólíkt, hvernig þeir koma orðum að því.
Jakob Frímannsson frá Torfalæk í Húnaþingi, dáinn fyrir
nokkrum árum á Vífilsstaðahælinu, kveður svo:
Herti Kuldi hófaslátt.
- Héðins- buldi ’ í -eiði.
Grjótið muldi’ hann gríðarsmátt,
götuna þuldi’á skeiði.
Páll Ólafsson kvað svo um Bleik sinn:
Kastaði grjótifótum frá,
fjölga tóku sprettir;
Heima er bezt 339