Heima er bezt - 01.08.2009, Side 71

ísleif á meðan þeir héldu jörðina, máldaga
kirkjunnar, þar sem fram kom að hún
ætti fjórðung í heimalandi í Hólmum.
tínir auk þess ýmislegt annað til, svo
sem lausafjármuni (15 hundruð í góðum
og gildum peningum), kirkjuskraut og
kirkjugripi, gjafabréf Guðmundar heitins
þar sem hann geftir 10 hundruðin og
kúgildin 10 er þeir Þorvarður príor á
Skriðuklaustri og séra Jón Markússon
vitnuðu að séð hefðu og biskupinn
viðurkenndi, að „svolátandi bréf læi
heima í Skálholti“. Reiknaði hann hlut
kirkjunnar 20 hundruð, það er að segja
eignarhlut í jörðinni og því til viðbótar
10 hundruð, er leikmenn áttu.
(Hér virðist sem jörðin sé virt á 30
hundruð), en það fær ekki staðist við
það sem áður er fram komið, ekkert er
t.d. minnst á gjafahlut Valgerðar. Talað er
um að kirkjan átti fjórðung í heimalandi
á Hólmum, ef fjórðungur jarðarinnar
og viðbótargjöf Guðmundar , sem var
10 hundruð, gjörði samtals 20 hundruð,
þá hlýtur sá fjórðungur í heimalandi á
Hólmum, sem kirkjan átti að hafa verið
10 hundmð. Heildarverð alls 40 hundmð.
- Og það kemur vel heim og saman við
það sem Marteinn (líklega) taldi sig geta
selt löglega 15 hundruð í jörðinni. Biskup
kærði á Snjólf, Snjólfur viðurkenndi og
þeir sem honum seldu að ógoldin skuld
hefði þá verið „xlC“, þ.e. 40 (líklega)
hundmð - og til viðbótar komu sakir þær,
sem ffam komu á hendur þeim Marteini
og ísleifi vegna framkomu þeirra við
„Stefán heitinn" biskup „guð sál hans
náði“ og áður er getið.
Ögmundur biskup útnefndi dóm þriggja
klerka og þriggja leikmanna.
Dómendumir komu saman á
Skriðuklaustri hinn 9. ágúst 1526 og
felldu þar dómsorð sitt.
„Dæmdum vér fýrmefndir dómsmenn
með fullu dóms atkvæði jörðina Hólma
fallna í reikningsskap (skuld) og kirkjunnar
eign og biskupsins eign vera og verið
hafa. Svo og alla þá peninga sem þeir
Marteinn og ísleifur og þeirra fylgjarar
mættu (máttu) með lögum eiga dæmum
vér biskupsins eign og kirkjunnar fyrir
áður sögð sakferli (et cetera)“.
Vafalaust hefir Snjólfur bóndi og
lögréttumaður mátt sætta sig við þennan
úrskurð,
Hverjir vom svo þessir „dómsmenn“
er biskupinn útnefndi?
Þeir voru: 1. Þorvarður príor að Skriðu
1506 - 1530 , er enn á lífi 1532, þá
munkur í klaustrinu, áður prestur í
Vallanesi Helgason.
2. Séra Brandur Hrafnsson (um
1470 - um 1552) Sonur Hrafns (Rafns
lögmanns Brandssonar eldri. Príor 1534
að Skriðuklaustri. Er 1494 orðinn prestur
að Hofi í Vopnafirði.
3. Séra Jón Koðransson. Um hann
skortir frekari heimildir, virðist hafa
fengið Valþjófsstaðl507, er þar enn 1532.
( Tekur við staðnum af séra Þorvarði
Helgasyni? Gæti verið sonur Koðrans
Jónssonar í Múlaþingi 1465 og síðar? Þá
bróðir séra Kolgríms Koðranssonar (15.
og 16. öld)?, á Val-þjófsstað 1502 og
síðan í Vallanesi 1514, séra Kolgrímur
varð síðar ábóti í Þykkvabæ 1523.
4. Bjami Erlendsson (á 15. og 16. öld)
sýslumaður, sonur Erlends sýslumanns
á Ketilsstöðum á Völlum. Móðir Vilborg
Loftsdóttir. Hefir haldið Múlaþing lengi,
líklega frá 1513 eða hluta þess árs og
víslega enn 1559. Bjó á Ketilsstöðum,
mikillmenni og héraðsríkur, enn á lífi
1566.
5. og 6. um hina tvo Magnús Amarson
og Erling Gíslason, er í helmingadóminum
voru Ögmundar biskups skortir heimildir,
og hefí (enn) engar heimildir um þá
fúndið. Dóminn má í heild sinni lesa
í 9. bindi Fombréfasafns á bls. 372 og
373.
Það vill svo til að í sundurliðaðri skýrslu
séra Jóns Þorlákssonar að Hólmum um
tekjur af brauðinu 1736 er m.a. að finna
: 4.1iðr. Sómastaðir, kristfjár jörð, íylgir
kirkjunni að Hólmum. Fyrir afgift þessarar
jarðar forsorgar presturinn einn ómaga“
einnig „ Kristfjár jörðina Sómastaði
eignar vísitatio Mag. Brynjólfs Anni
1641 kirkjunni með þvi skilyrði að þar
skuli ómagi vera. E nú ómagi á staðnum
og gjörir biskupinn þá skipan framvegis,
að prestamir, sem þennan stað halda,
skuli forsorga sinn ómaga, sem ei sé
þyngri en að svara jarðarinnar
(Sómastaða) afgift“. (Eskja 2. bindi
bls. 30).
Segi menn svo að ekki finnist fótur
þjóðsögum fyrir.
Hér mætti svo að lokum við bæta
annarri sögu um hvemig fyrmefnd
ömefhi urðu til. Þá sögu rakst eg á í
skrá yfir ömefni á Eyri. Sagan hermir:
„Biskup var á Hólmum (í vísitazio eða
gera visitasiu) og áreitti prest á staðnum
- Hólmum. Prestur lét ýta biskupi á fjöl
út á sjó í Biskupsbás í Hólmalandi, en
fjölina rak suður á Biskupshöfðann“.
Skemmtileg saga.
Fjórða ömefnið kennt við biskup er
Biskupshlaup á Fagradal, aðeins neðan við
Sléttadalsvörp, en frá því sagt í upphafi
greinar. Við það ömefhi er engin ákveðin
þjóðsaga bundin, svo eg viti til, saga
ömefnisins er því óþekkt. En hermt er í
munnlegri geymd, að nafhið sé tilkomið
vegna þess, að í hlaupinu hafi farist biskup
og orðið undir því og þaðan sé nafnið
komið. Önnur sögn hennir, að þar hafi
tjaldað Guðmundur biskup (á Hólum
1203 - 1237, f. 26.sept. 1160, d. 16.
marz 1237) hinn góði Arason á leið til
að vígja Skrúðinn. Varð hann andvaka
og vakti sveina sína og færði tjöldin áður
en hlaupið hljóp fram.
Þriðja sögn hermir að Brynjólfúr
biskup (í Skálholti 1639 - 1674 f. 14.
sept. 1603 d. 5. ágúst 1675) Sveinsson
hafi fótbrotnað í hlaupinu í vísitasíuferð.
Var hann fluttur ( þá að öllum líkindum
frá Hólmum úr Biskupsbás sjóleiðis og
suður yfir fjörð í Biskupshöfða) út að
Berunesi (hvers vegna þangað?).
Ólafúr Jónsson á Akureyri - frá
Freyshólum á Völlum á F lj ótsdal shérað i
-telur Biskupshlaupið 1000 ára ogyngra
(Skriðuföll og snjóflóð). Það gæti því
verið frá 12. eða 11. öld, til og með 13.
öld einnig.
Það er nú svo að einhvem veginn finnst
mér skemmtilegast að tengja nafnið við
ferð Guðmundar biskups hins góða
Arasonar. Ef svo er hefír þama hlaupið
fram á fyrra helmingi 13. aldar.
Læt eg svo lokið hugleiðingum mínum
um biskupsörnefhi og sitthvað um deilur
á Hólmastað.
Skýringar;
xlc, rómverskar tölur, x = 10,1 = 50 (1, hér sama og
L, að líkindum) c = 100 . xl les hér sem, 50
mínus 10 (tíu af fimmtíu) = 40, c, þá hundruð.
Heima er bezt 359