Læknaneminn - 01.12.1962, Blaðsíða 8

8
LÆKNANEMINN
eru takmörk sett. Sekundær geisl-
unin er því meiri sem primæru
geislarnir eru harðari, því hærri
sem eðlisþyngd geislaða vefsins er
og því stærra sem húðsvæðið er
og getur numið allt að 40% af
primæra geislamagninu.
Það hefur einnig þýðingu að
vita hver geislaskammturinn er í
mismunandi dýpt í vefjunum þ.e.
vita hve hár dýptardosis er. Hann
er að sjálfsögðu það geislamagn
sem eftir er af primærugeislunum
að viðbættu sekundær geisla
magninu á staðnum. Gerðar hafa
verið töflur um procentuala dýpt-
arskammta við ýmsa hörku, geisla-
reitar stærð og f jarlægð lampa frá
húð. Slíkar mælingar hafa þá ver-
ið gerðar í efni, sem líkist vefjum
líkamans sem mest. Yfirleitt er
miðað við 10 cm dýpt, þegar talað
er um procentuala dýptardosis. Sá
skammtur er háður fjarlægð
geislafocus frá húð, reitarstærð
og hörku geislanna. Það var ára-
tugastrit röntgenlækna og fysikk-
era að lrækka hann, en hlífa jafn-
framt húð og grynnri vefjum, sem
yfir því svæði lági, sem fá skyldi
sem stærstan skammt. Það vanda-
mál er leyst með hreyfigeislun og
ultrageislun.
Focus fjarlœgð. Geislarnir
breiðast út lineært og diverger-
andi. Þessvegna stendur dosis í
öfugu hlutfalli við kvaðrat fjar-
lægðar frá focus. Ef dosis á á-
kveðið svæði er Ar í 1 m fjarlægð
er hann Ar: 4 í 2ja metra fjar-
lægð o. s. frv. Er þá ekki tekið
tillit til absorptionar. Af þessum
ástæðum fæst hærri relativur
skammtur dýpra ef fjarlægð
lampa er aukin en total magnið
minnkar vitanlega ef sama geisla
magn kom frá lampanum. Venju-
leg fjarlægð lampa er nú höfð
30—50 cm, skst. FHF (fókushúð-
fjarlægð). Þegar geislað húðsvæði
er stækkað, þá vex sekundær
geislun þótt primergeislun sé hald-
ið konstant. Með vaxandi hörku
geislanna vex einnig sekundær-
geislunin en þó ekki verulega
nema upp að vissu marki, þ. e.
þar til helmingagildið er um 1.5
mm Cu. Helmingagildi 250 Kv
geisla er um það bil 1.7 m Cu og
þótt Kv séu hækkuð upp í 1000
þá verður ekki aukning á sekund-
ærgeislunum í neinu hlutfalli við
þá fyrirhöfn, sem einangrun slíkra
geisla og bygging slíkra tækja
hefðu í för með sér. Það er fyrst,
þegar helmingagildið er komið
upp í 10 mm Pb sem veruleg aukn-
ing hefst á ný þ.e. með ultra-hörðu
geislunum. Við venjulega djúp-
geislun láta menn sér því nægja
250 Kv. spennu.
Tumordosis er sá skammtur,
sem geislaður tumor fær, hann
þarf að vera vanalega 3—5000 r
ef verulegur árangur á að nást.
Geislun með tilliti til geisla-smygi.
Eftir dýpt þeirra læsiona, sem
geisla á velur maður svo smygi
geislanna með spennunni — filtra-
tioninni og focusfjarlægðinni. Ef
læsionin liggur í húð velur maður
mjúka geisla, sem absorberast að
mestu í grynnstu vefjalögum.
Liggi læsionin dýpra, þá notar
maður meira penetrerandi geisla
til þess að fá nóg magn á læsion-
ina, en hlífa húðinni jafnframt.
Þá er breytt um spennu og filtrun.
Eftir þessari reglu fer svo geisl-
unin.
1) Yfirborðsgeislun er notðu
við læsionir á eða í húð. Ef læsi-
onin er mjög grunnt er notast við
10 Kv spennu. Þeir geislar penet-
rera einungis um 0.3 mm, þá má
ekki smyrsl eða umbúðir vera í