Læknaneminn - 01.11.1969, Blaðsíða 32

28
LÆKNANEMINN
ar letjandi á öndun, og er því óráð-
legt að gefa það, nema í litlum
skömmtmn, ef um öndunarerfið-
leika er að ræða hjá sjúklingi. Sé
heilbrigðum mönnum gefið mor-
fín, fá sumir vanlíðunarkennd, oft
mikla. Hinir eru þó fleiri, sem fá
vellíðunarkennd. Þeir verða þá
friðsamir og ánægðir, halda kyrru
fyrir og njóta vímunnar. Ógleði
og uppköst eru algengar aukaverk-
anir.
Þolmyndxm er mikil. Það veldur
því, að með tímanum nægir mor-
fínneytandanum ekki að eta lyfið,
enda er frásog þess frá þörmum
frekar lítið. Hann fer þá að nota
stungudælu og vill helzt koma lyf-
inu í æð, enda fær hann skjótasta
verkun þannig. Honum er þá hætt
við að fá ýmsa smitsjúkdóma
vegna sóðalegrar meðferðar á dæl-
unni. Fráhvarfseinkennin eru
hroðaleg reynsla fyrir morfínneyt-
andann og geta jafnvel orðið lífs-
hættuleg. Þau byrja með kvíða og
eirðarleysi, tíðum geispum, svita,
tárarennsli og nefrennsli, en síðan
fær hann gæsahúð og margs kon-
ar önnur einkenni, m. a. uppköst,
niðurgang og svefnleysi. Frá-
hvarfseinkennin byrja 8—12 klst.
eftir síðasta skammt og eru ekki
horfin fyrr en eftir 7-—-10 daga.
Óhætt mun að segja, að veru-
leg hætta sé á ávana og fíkn í mor-
fín, og erfitt er að lækna þessa
ávanasjúklinga. Þess vegna hefur
mikið verið reynt að framleiða lyf,
sem hefði deyfandi verkun sam-
bærilega við morfín, en minni eða
enga ávanahættu. Sægur af slíkum
lyfjum hefur verið framleiddur og
reyndur, en árangur er ekki góð-
ur (8).
Herótn er eitt þessara efna. Það
var sett á markað árið 1898, en ár-
ið 1915 var ávanahættan orðin vel
ljós. I dag er það sett í flokk sem
eitt af f jórum hættulegustu lyf jum
heimsins (Single Convention on
Narcotic Drugs 1961, Schedule
IV). Hin eru ketobemidón og deso-
morfín, sem eru efnafræðilega
skyld morfíni, en fjórða efnið er
kannabis (hashish, marihúana).
Útflutningur heróíns er því víða
bannaður og einnig innflutningur.
Samanburðartilraunir með morfín
og heróín hafa þó ekki leitt í ljós
mismun á ávanahættu. Hitt er
staðreynd, að þrátt fyrir öll bönn
er heróínneyzla útbreidd og víða
mikið vandamál, t. d. í Bretlandi
og Bandaríkjunum. Ekki er vitað
til þess, að nokkur heróínneytandi
finnist hér nú, en það er einmitt
ágæt sönnun þess, að svartamark-
aðssala á lyfjum á erfitt uppdrátt-
ar hér.
Kódetn er líka unnið úr ópíum.
Verkjadeyfandi áhrif þess eru að
vísu miklu minni en morfíns, en
ávanahætta er fremur lítil. Það er
því mikið notað til að lina minni
háttar sársauka og einnig sem
hóstastillandi lyf.
Petidín er ekki mjög skylt mor-
fíni efnafræðilega. Það var sett á
markað árið 1939 og auglýst sem
verkjadeyfandi lyf á borð við mor-
fín, en án ávanahættu auk fleiri
kosta. Deyfandi verkun þess er
miklu minni en morfíns, nema
notaðir séu þeim mun stærri
skammtar. Öndunarletjandi áhrif
eru svipuð og eftir morfín. I dag er
misnotkun petidíns allmikil, þar á
meðal hjá hjúkrunarfólki. Peti-
dínneytandinn er oft meira áber-
andi en morfínneytandinn, því að
verkun þess er talsvert örvandi.
Petidín er mikið notað og hefur
sennilega notið of mikils álits á
kostnað annarra lyf ja.
Metadón var sett á markað árið
1946. Það er ekki fremur en peti-
dín mjög skylt morfíni efnafræði-