Læknaneminn - 01.11.1969, Blaðsíða 37

LÆKNANEMINN
33
aðstœður og 3) að hann byrji að
taka lyfið.
Tvö fyrstu atriðin eru nátengd.
Ef annað þeirra er mjög áberandi,
þarf hitt ekki að vera nema óveru-
legt. Þannig getur maður með
mjög gallaða geðhöfn byrjað mis-
notkun af litlu tilefni, og sama er
að segja um unglinga, en þeir hafa
tilhneigingu til að taka smámuni
nærri sér. Raunar er misnotkun
lyf ja tiltölulega algengari í yngri
aldursflokkunum og varir yfirleitt
þeim mun lengur sem hún byrjar
fyrr. Aftur á móti geta aðstæður
orðið svo erfiðar, að jafnvel menn
með sterkustu geðhöfn bogni und-
an þeim og taki að nota lyf í óhófi,
ekki sízt ef þeir hafa greiðan að-
gang að þeim.
Orsaka misnotkunar mun þó
mjög oft að leita í bernsku manns-
ins eða æsku. Unglingar frá
óregluheimilum virðast í mestri
hættu, enda er líklegt, að þeir
verði öðrum fremur fyrir sálræn-
um áföllum og hafi auk þess til-
hneigingu til að fá minnimáttar-
kennd gagnvart þeim, sem for-
sjónin hefur séð fyrir betri for-
eldrum. En stundum kemur mis-
notandinn frá „góðu“ heimili, þar
sem allt er slétt og fellt og glæsi-
legt, og barninu finnst þá stund-
um, að það sé foreldrum sínum
ekki meira virði en fallegt hús-
gagn (15).
Það kann að virðast hálfgerður
brandari, að skilyrði fyrir mis-
notkun sé, að viðkomandi byrji að
nota lyfið. En betta er einmitt það
atriði, sem læknirinn ræður mest
við, því það er hann, sem ákveður,
hvort viðkomandi sjúklingur þurfi
að nota lyf. Telji hann þess þörf,
bá þarf hann að velja lyfið. Þá
getur skipt höfuðmáli, hvernig til
tekst, þar sem ávanahætta lyfj-
anna er mismikil.
Tilgangur lyfjamisnotandans er
hinn sami og þess, sem neytir
áfengis: að lyfta sér um lengri
eða skemmri tíma upp úr köldum
raunveruleikanum og gleyma
áhyggjum daglegs lífs. I báðum
tilfellum er það víman, sem gerir
þeim þetta kleyft.
Ýmsar orsakir geta verið fyrir
vali misnotandans á vimugjafa.
Sumir hafa talið hina miklu lyfja-
neyzlu unglinga á síðari árum
stafa af því, að þeir hafi viðbjóð á
áfenginu, vegna þess að það á oft
sök á vesaldómi hinna eldri. Ungt
fólk virðist einnig sækjast meira
eftir örvandi lyfjum, sem hafa að
nokkru leyti andstæða verkun við
áfengi, og talið er, að val vímu-
gjafans fari að nokkru leyti eftir
skapgerð manna.
Eðlilega eru sálfræðilegar og
félagslegar ástæður sjúklingsins
oft lítt kunnar lækninum og því
varla við að búast, að hann geti
farið mikið eftir beim. En vissar
upplýsingar eru þó alltaf fyrir
hendi, og þá er gott að hafa eftir-
farandi í huga:
1) Að unglingar og yngra fólk
er í tiltöluiega mikilli hættu
með að fá ávana í lyf og mis-
nota þau lengur en hinir
(5, 15).
2) Að misnotkun lyfja er al-
gengust meðal hjúkrunar-
fólks, listafólks og starfsfólks
veitingahúsa. Síðasttaldi hóp-
urinn hneigist þó líklega meir
til ofneyzlu áfengis.
3) Að sömu ástæður liggja að
baki ofneyzlu áfengis og mis-
notkun lyfja, og því er lík-
legt, að sá, sem neytt hefur
áfengis meira en „bara í
hófi“, sé einnig líklegur til að
misnota lyf.
Forðast ætti að gefa ávanalyf í
langan tíma (12). Einnig ætti það