Læknaneminn - 01.03.1970, Qupperneq 5

ÞORARINN SVEINSSON, læknir:
Um œðakölkun
Það hefur löngum verið þrá og
ósk mannsins að vera hraustur og
langlífur. Ekki verður þó að jafn-
aði sagt, að mannskepnan hagi sér
svo í daglegu lífi, að langlífi virð-
ist höfuðmarkmiðið. Til þess
skortir hófsemi og dyggðugt líf-
erni. En það er ekki tilgangur
þessarar greinar að fjalla um það
atriði, heldur hitt, að ræða nokk-
uð um einn þátt, er mjög svo varð-
ar heilsufar mannsins og þá um
leið líkurnar á góðu ævikvöldi.
Eins og allir vita er æðakerfið
flutningsleið ýmiskonar lífefna, er
flytjast með blóðinu út um líkam-
ann. Ef þessar leiðslur skemmast
eða lokast af einhverjum ástæð-
um, geta afleiðingarnar orðið al-
varlegar. Fer þá eftir staðsetningu
í líkamanum, hvernig reiðir af.
Ein af orsökum slíkra hindrana
getur verið breyting, er stundum
fylgir aldrinum — æðakölkun.
Þessi breyting er mjög mismun-
andi, bæði að magni og hversu
snemma hennar gætir. Segja má,
að mikið hafi verið um æðakölk-
un ritað og margvxslegar rann-
sóknir hafa farið fram til þess að
reyna að ráða þá gátu.
Það, sem helzt er hallazt að, að
valdi æðakölkun hjá fólki, er í
stuttu máli eftirfarandi:
1. Ættgengi, þar er meðtalið
vaxtarlag, efnaskipti og
skapgerð.
2. Aldur. Eins og þekkt er al-
mennt, þá aukast kalkbreyt-
ingar í æðxxm, er aldur fær-
ist yfir.
3. Mataræði og þá með sérstöku
tilliti til fituríkrar fæðu.
4. Of miklar kyrrsetur og
hreyfingarleysi.
5. Háþrýstingur í æðakerfinu.
6. Andleg ofreynsla. Þá er um
leið oft hækkaður blóðþrýst-
ingur.
7. Umhverfi, loftslag og hita-
sveiflxir.
8. Skemmdir í æðaveggjunum
af toxiskum -—- eða öðrum
áhrifum.
9. Sumir telja, að hraður vöxt-
ur geti valdið auknum kalk-
breytingum í æðum. Þetta
atriði hefur verið rannsakað
í dýrum.
Þó að þessi listi sé nokkuð marg-
þættur, er ekki að efa, að margt
fleira er ótalið, sem komið getur
til greina, að hafi áhrif í þessu
tilfelli. Rannsóknir næstu ára á
þessu sviði munu e. t. v. leysa gát-
una.
Álit vísindamanna hefur verið
nokkuð á reiki um það, á hvern
hátt þykknun þessi myndast í æð-
unum. Virchow hélt því fram á
sínum tíma, að um bólgu og
hrörnunarbreytingar (degenera-
tio) væri að ræða. Rokitanzki
áleit hinsvegar, að það væru efni
úr blóðinu, sem féllu út á æða-
vegginn. Sú kenning var endurvak-
in 1946 af Duguie. Hann lagði
áherzlu á, að oft megi sjá blóð-