Læknaneminn - 01.12.1979, Síða 38

Uppröðun þeirra í sporði sáðfrumunnar mörgum
kunn. A margur líf sitt að launa krafti þeirra. — I
vöðvafrumum eru orkukornin í röðum milli vöðva-
þráða. — I fitufrumum eru oft tengsl sjáanleg milli
orkukorna og fitubólanna. -— I lægri frumum s.s.
gerfrumum, Saccharomyces cerevisiae, eru orku-
korn yfirleitt úti við úthimnu frumunnar; við eitur-
verkan á orkukorninu fer þetta á skjön.
Myndun: Fyrr er sagt frá sjálfstæði orkukorna
og að þau skipta sér. Fæðir orkukorn af sér ann-
að. Samt geta þau ekki án frumunnar verið — fá
svo mörg prótein frá henni sér til trausts og halds
— og eru þau aðfengnu genskráð í kjarna en þýdd
á ríbósómum í frymi. Fruman getur heldur ekki án
orkukorna verið. Erfðakerfi orkukornsins sjálfs gen-
skráir aðeins fá prótein, öllu frekar hluta af fáum
próteinum, eða þrjú af sjö peptíðum cytókróms a
(3/7), 1/9 af cytókrómi b, og 3/10 af ATP synt-
hetasa og einhver prótein í ríbósómi orkukorns.
Fleira kynni að koma í Ijós.
Þótt svo fá séu prótein mynduð með erfðakerfi
orkukornsins, þá rýrir það ekki mikilvægi þess. Þessi
prótein eru frumunni lífsskilyrði. Án þeirra deyr
hún. (Undantekning: til er afbrigði af gerfrumum,
sem lifir án þess prótein sé framleitt í orkukornum,
svokölluð petite-afhrigði).
Hreyfing. Orkukorn sjást hnipra sig ýmist sam-
an eða belgja sig út, eftir því hvert bíofýsískt ástand
þeirra er á hverjum tíma og fer eftir ástandi í orku-
málum. Margt er þó óupplýst hér. Hnipringur tekur
augnablik.
Orkukornin fara um frumuna; ekki er vitað hvort
þau berast með straumi, synda sjálf, eða er stýrt
með hreyfifærum innan frumunnar.
/ innrúmi, matrix, verður spenna mjög neikvæð.
I matrix er mikið af söltum og hvötum; auk hring-
iðu Krebs er að finna hvata, sem þátt eiga í beta-
oxun fitusýra, lengingu fitusýra, útvinnslu á stera-
kynhormónum, ureahring, hem-myndun o. m. fl.
Fjöimargir hvatar frumunnar verða einungis fundn-
ir í orkukornum. Kalsíum fosfat kristallar eru oft í
innrúmi og er álitið að þeir leiki hlutverk í ný-
myndun beina3. Þarna hafa líka sést agnir með svip
veira. Þó er ekki vitað hvort veirum getur fjölgað í
DNA orkukorns.
Innhimna geymir hvata og kóensím í miklum
mæii m.a. þau sem tilheyra Öndunarkeðjunni; þar
er mikið af járni, kopar (transitional málmar),
brennisteini; þar er og að finna efni eins og flavin
(vítamín Bo ) og kóenzím 0, (náskylt vílamín K ),
sem bæði geta myndað fría radikala. Það er áber-
andi hve mikið orkukorn vinna með málma — og
vitamín af flestu tagi.
Fitur í innhimnu eru talsvert frábrugðnar fitu
annarra himna; í orkukorni er t. d. cardiolipin,
og hvergi annars staðar í heilkjarna-frumu. En í
bakteríum er mikið af því. Þetta efni bindur Ca++
mjög ákveðið. Annað heiti á cardiolipin er diphos-
patidyl glycerol.
Erfðafrœði (DNA, RNA, ríbósóm): M t DNA er
hringlaga, tvístrent. Oft eru fleiri en ein lykkja í
hverju orkukorni. Lykkjurnar eru álitnar eins. Þær
eru hlekkjaðar saman eins og gerist í keðjum (cat-
enation). Víða um DNA-lykkjuna eru AT-rík svæði,
og eru ekki talin skrá neitt, en hafa kannski stjórn-
unarhlutverki að gegna. Stærð DNA sameindarinn-
ar leyfir skráningu allmargra pepíða (20-30?).
Lengd þráðatins í DNA-lykkjunni virðist vera um
5 micrometrar í flestum tegundum, en þó um 25
micrometrar í gerfrumum, Saccharomyces. Þyngd
DNA-lykkjunnar er álitin um 107 Dalton í flestum
tegundum, en þó u.þ.b. 5 sinnum meiri í gerfrum-
um. Mit-DNA er minna en 1% af heildar DNA-
magni frumunnar. Mit-DNA er ekki klætt próteinum
eins og kjarna DNA er álitið vera.
Ilelztu störf
DNA — eftirmyndun. Fer ekki endilega fram í
S-fasa frumunnar, stundum fyrr, að því að talið er;
greinir menn þó á um þetta.
RNA - myndun til proteinmyndunar. mRNA, tRNA
cg rRNA eru mynduð.
Protein — myndun á ríbósómum. Lýst áður. Á
mitóribósómum eru mynduð sum af peptíðum þeim,
sem byggja upp cytochrom a og b, ATPasa, auk
pcptíðs sem finnst í ribósómum. Þessi peptíð eru
genskráð í mit-DNA, sem fyrr er ritað.
Krebs - hringur hvata: Pýrúvati frá gerjun er
kippt inn fyrir, (CO^ klippt af), tengt CoA, þá er
fengið acetyl-CoA; það gefur acetyl yfir á oxal-
30
LÆKNANEMINN