Læknaneminn - 01.12.1979, Blaðsíða 43

virðist lífleg starfsemi orkukorns vera nauðsynleg
fyrir gerjun galaktosa (og margra annarra sykurteg-
unda).
Ekki hefur verið prófað óyggjandi hvort stjórn-
unaraðferðin „glucose repression“ er notuð í spen-
dýrafrumunni; en ekki er það ólíklegt.
Um miðja síðustu öld komst Pasteur að því, að
gerfrumur sem ná ekki andanum (anaerób), en fá
svo skyndilega súrefni, þær taka að mynda hvata
öndunarkeðjunnar; eftir klukkustund fara þær að
geta andað. Loftleysi, anoxia, leiðir lii að öndunar-
keðja hverfur.
Mannafrumur sumar geta vaxið án súrefnis nokkra
daga. Ekki er vitað hvort öndunarhvatar hverfa þá.
Með einhverjum hætti er svo stýrt orkumálum
lægri fruma, að aukinni gerjun fylgir minnkuð
öndun (Crabtree) og öfugt (Pasteur). Stjórn á
þessu er enn ekki skilin, þrátt fyrir geysimiklar
rannsóknir á þessu máli um marga áratugi. Ná-
skylt þessu máli er fyrirbærið „glucose repression“
(sem fyrr var talið), og áhrif af lágu súrefni (líka
rætt fyrr) á frumur.
Ekki er vel þekkt að hve miklu leyti þessar stjórn-
aðferðir eru notaðar á efri stigum þróunar. En því
hefur þessi spurning lengi ásótt menn, að í krabba-
meini er nær alltaf aukin gerjun, og oft lítil öndun.
Ymislegt fleira mætti lína til um stjórn á starfi
orkukorna. Hér skal hætt.
Öþarft er að muna ofangreind hugtök, enda verð-
ur það sumum tregt, og má afsaka ófimi slíka, enda
eru fixeraðar hugbrautir vanagengla beinar.
En vonandi skilst það nú, af hverju menn spekú-
lera í stjórntækjum fruma (eða hvað? eigum við
kannski að dúsa með morphologiuna eina? og læra
hana utan að! og artefactana líka!).
\ot af þesstiri þehhingu.
Hvað er svo inerhilegt
við orkuhorn?
Ymis lyf verka þar.
Hormón sum verka þar (sem fyrr er talið).
Skortur málma og vítamína kemur mjög oft fyrst
fram í orkukornum, að því er greina má.
Sköddun á orkukorni halda ýmsir að valdi sjúk-
dómum.
Eiturefni skadda þar oft. Ymislegt bendir til að
orkukorn séu þá viðkvæmasti hluti frumunnar fyrir
eitrunum. Nái fruma ekki andanum l.d. við krans-
æðastíflu, bitnar það á orkukorni, það kafnar, frum-
an deyr.
Starfsemi orkukorns er og forvitnileg fróðfúsum.
Af lyfjum sem verka á orkukorn er talað um
fjölmörg svæfingalyf; svo sem halothane, methoxy-
fluorane,trichlorethylene og pentotal; antibiotika svo
sem erythromycin og chloramphenicol; dicoumar-
ol, aspirin, phenacetine, quinidine, metronidazole,
o.s.frv. Sum þessara lyfja verka annars staðar líka.
Við ýmsar eitranir koma hvað fyrst fram skemmd-
ir í orkukornum!). Safnast þá oft óeðlilega mikið
af kalkfosfötum í innrúm. Þessu valda eiturefni s.s.
tetraklór-klórefni, triklórmetan, thioacetamide og
blý-sambönd. Skortur á vítamíni B2 (ríboflavín) og
skortur á kopar kemur mjög fljótt niður á orku-
kornum, þau verða stór og slöpp. Alkóhól telja
margir að skaddi orkukorn fyrst; það er ekki ljóst
enn. Blásýra (CN) og kolsýringur (kolmónoxíð)
(CO) bindast mjög fast við endahvata öndunar-
keðju - cytókróm oxidasa og geta kæft orkukorn-
ið. (Er þessi þáttur CO að mínu mati vanmetirm,
þegar orsakir æðaskemmda eru ræddar. CO, sem
binzt cytókróm oxidasa œðaþels og fruma þar grunnl
undir, gelur breytt fitubúskap þessara fruma veru-
lega, og hvað um hyperplasiu þar? Þetta er því
meir sannfærandi, er þess er gætt, að CO verður
mjög hátt í reykjandi manni og umhverfis hann.
læknaneminn
33