Læknaneminn - 01.12.1979, Qupperneq 49

Heilaskönnun
Eysleinn Pétursson eSiásfræðingur
Inníiungur
A Isótópastofu Landspítalans eru gerðar rarm-
sóknir á fólki með geislavirkum efnuni. Meginþátl-
ur í þeirri starfsemi er það sem nefnt hefur verið
skönnun (á ensku scanning eSa scintigraphy) og
hófst áriS 1971 meS því aS AlþjóSakjarnorkumála-
stofnun SameinuSu þjóSanna (IAEA) gaf hingaS
taeki, svonefndan línuskanna (rectilinear scanner) til
þeirra nota. AriS 1978 var svo keypt til Landspítal-
ans fullkomnara tæki, svonefnd gammamyndavél
(gamma camera) og var hún sett upp í ágúst það ár.
Þessum tækjum hefur áSur verið lýst í stórum drátt-
um. 1 4,15
ÞaS sem oftast er átt viS meS orSinu skönnun, eSa
scintigraphy, er myndataka á líffærum eftir aS
geislavirku efni hefur veriS komiS í líkamann (oft-
ast inn í bláæS) og stöSugt (stationert) ástand er
komiS á, þannig að dreifing efnisins um líkaniann
breytist ekki svo að merkjanlegt sé meðan hver
mynd er tekin. Er efniS þá annaS hvort tekiS upp
að langmestu leyti í líffæri það sem á að rannsaka
hverju s'nni, eins og t.d. í lungna-, lifrar- og beina-
skönnun, eða að komið er á visst hlutfall milli þéttni
efnisins í líffærinu og utan þess, eins og í heilaskönn-
un, þar sem þéttnin er meiri í æðum og millifrumu-
vökva umhverfis heilann en í heilanum sjálfum.
OrSiS scintigraphy er þó víðtækara en þetta. ÞaS
sem felst í því er í raun skráning á leiftrum. Upp-
runa þess er að leita í því fyrirbrigði, að geislar
frá geislavirkum efnum mynda ljósleiftur eða sind-
ur (scintillation), þegar þeir lenda á vissum efnum
eins og t.d. ZnS eða Nal. Þetta fyrirbrigði gerði
frumkönnuöum eins og Curie og Bequerel kleift að
telja geislana með því að horfa á leiftrin í smásjá
og á þessu byggist enn í dag mæling á geislavirku
efni, þótt 'háþróaður rafeindabúnaður hafi nú leyst
smásjána af hólmi. Á síðasta áratug hafa komið !il
sögunnar hraðvirk tæki, sem gera mögulegt að fylgj-
ast með hröðum breytingum á dreifingu geislavirka
efnisins í líkamanum og kanna þannig t.d. blóðflæöi
gegnum hjarta, heila og fleiri líffæri. Mest notuð
slíkra tækja til alhliða rannsókna á ýmsum líffær-
um eru gamma-myndavél og tölva, samtengd.1 -,1(i
Haustið 1979 var tölva tengd gammamyndavélinni
á Landspítalanum, sem áður var nefnd.
Þannig nær orðið scintigraphy yfir bæði „kyrr-
ar“ ( statiskar) rannsóknir, þar sem stöðugt ástand
er komið á, og rannsóknir, þar sem fylgst er með
breytingum (flow studies eða dynamic studies).
„Scintigraphy“ er svo aftur hluti af stærri grein,
sem á ensku nefnist „nuclear medicine“ og er sums
staðar sérfræöigrein innan læknisfræðinnar og er
víðast stunduð bæði af læknum og eölisfræðingum.
1 lok þessa inngangs er hér með lýst eftir góðum
íslenskum heitum á „scintigraphy“ og „nuclear
medicine“.
Almennt
Þau líffæri, sem einkum hafa verið skönnuð á
Landspítalanum, sem og annars staðar í heiminum,
eru hedi, lifur, milta, lungu, liðir og skjaldkirtill.
Sjaldnar eru skannaðir briskirtill og munnvatns-
kirtlar og stöku sinnum er leitað að ígerð eða æxli
í ýmsum líffærum, einkum í abdomen, með ísótópn-
um 67Ga. Segja má að flæöisrannsóknir hafi verið
stundaöar hér allt frá byrjun að því leyti, að fylgst
hefur veriS með rennsli geislavirks albumins
og seinna 11:1IN-DTPA (diethylene-triamine-penta-
acetic ac:d) um mænuvökva (CSF) á nokkurra klst.
fresti allt upp í 3 sólarhringa eftir að ísótópnum
hefur verið sprautað inn í mænugöng í mjóhrygg
(cisternographia). Einnig má segja að mæl-
ing á upptöku geislavirks joðs (131I) í skjaldkirtil-
inn, sem stunduð hefur verið hér síðan 1960, sé í
eðli sínu flæðisrannsókn, því að athuguð er breyt-
læknaneminn
39