Læknaneminn - 01.12.1979, Page 51

Atriði 1 og 3 hér að framan gera það að verkum
að unnt er að gefa miklu stærri skammt af 09mTe en
ýmsum öðrum efnum án þess að líkaminn fái nema
hrot af þeim geislaskammti, sem hin efnin gefa.
Sem dæmi má nefna, að til skönnunar á skjaldkirtli
þarf að gefa a.m.k. 40 microcurie af 131I. Fá má
jafngóða eða betri mynd af skjaldkirtlinum með 25
sinnum stærri skammti af 09mTc, en af þeim skammti
fær skjaldkirtillinn ekki nema 1/100 af þeirri geisl-
un, sem 40 microcurie af 131 valda.
Technetium fæst af jónaskiptasúlunni, sem natri-
um-pertechnetat (Na+Tc04“i_). I þessu formi er það
notað til að skanna heila, liði, skjaldkirtil, munn-
vatnskirtla og fleira.
Ffnið má gefa per os og sogast TcO^ jónin fljótt
frá maga og fyrsta hluta smáþarma, þannig að hjá
fastandi manni er hámarki í blóði náð innan 30 mín.
frá inntöku.
Venjulega er efninu þó sprautað beint í hláæð.
! æðunum b'ndast u. þ. b. 70-80% TcO^ jónanna
prótínum,21 en afgangurinn diffúnderar hratt
út í millifrumuvökvann. Prótínbindingin er laus
(reversibel), þannig að þegar óhundnum jónum
fækkar í blóðinu losna fleiri frá prótínunum og ná
þá að diffúndera út úr æðunum. Eftir 2—3 mín. frá
inngjöf er þéttni (koncentration) jónarinnar orðin
hin sama í millifrumuvökvanum og blóðinu.1
Líffæri, sem í einhverjum mæli taka efnið upp úr
millifrumuvökvanum og skilja það út eru þessi helst:
Skjaldkirtill, munnvatnskirtlar, magi, þarmar, plexus
choroideus og nýru. Utskilnaður úr líkamanum fer
einkum fram um nýrun fyrsta sólarhringinn, en eftir
það sjá einkum þarmarnir um útskilnað þess. Efnið
skilst fremur hægt út úr líkamanum, helmingast á
um það bil tveimur sólarhringum.17
I því sem hér fer á eftir verður gerð nokkur grein
fyrir heilaskönnun.
Ht*ií ushön n un
I upphafi skal tekið fram, að þessi aðferð gefur
nánast engar upplýsingar um mænuvökva. Vökva-
hólf heilans koma ekki fram, jafnvel þótt þau séu
allmikið stækkuð. Hydrocephalus verður því yfir-
leitt ekki greindur með þessari aðferð, né heldur
atrophia cerebri. Communiserandi hydrocephalus
má með talsverðu öryggi greina með cisternograp-
hiu, sem áður var lítillega minnst á.
Af meinsemdum, sem hægt er að finna með heila-
skönnun, eru þessar helstar: æxli (tumor), heila-
blæoing (haemorrhagia cerebri), heilahimnuhlæð-
ing (subdural haematoma), heiladrep vegna hlóð-
skorts (infarctus cerebri), heilabólga (encephalitis),
heilaígerð (abscessus cerebri) og heilahimnubólga
(meningitis). Arterio-venous malformation má oft-
ast sjá á skanni svo og stór aneurysma, einnig geiur
demyelination, eins og t.d. við multiple sclerosis í
akiífum fasa gefið aukna geislavirkni, sem og vas-
culitis í heila vegna systemic lupus erythematosus
(SLE).
Notkun TcO^^ jónarinnar Iiyggist á því, að hár-
æðar heilans hleypa jóninni ekki út úr blóðinu,
nema þá í afar litlum mæli, fremur en ýmsum efnum
öðrum, sem heilinn þarf ekki á að halda, eða geta
verið honum skaðleg. Þetta er hinn svonefndi blóð-
heila-þröskuldur (blood-brain-barrier). Ge'slavirkni
er því minni í eðlilegum heilavef heldur en í stór-
um æðum og niillifrumuvökva utan heilans. Þegar
einhver áður talinna meinsemda myndast, raskast
b'óð-heila-þröskuldurinn á þeim stað, sem mein-
semdin er, TcO^-1- gengur gegnum æðaveggina út
í millifrumuvökvann, sem jafnframt eykst. Geisla-
virkni verður því meiri í meinsemdinni en í eðli-
legum heilavef. Við þetta má bæta, að það virðist
sem frumur sumra æxla, svo sem acousticus neurin-
oma og glioblastoma multiforme, taki efnið í sig.18
Stór þáttur í að meningioma, arterio-venous malfor-
mation og aneurysma koma fram á skanni er að
sjálfsögðu aukin blóðsókn í þessar meinsemdir.
Þar sem sami mekanismi veldur því að meinsemd
í heila kemur fram á skanni, mikið til óháð því
hver hún er, getur verið erfitt að greina milli ólíkra
meinsemda. I þessu efni hefur klínisk skoðun og
sjúkdómssaga mikið að segja, svo og aðrar rann-
sóknir. Þó má oft af skanninu einu ráða talsvert
í hvers konar meinsemd er um að ræða.8 Er þá
m. a. tekið tillit til stærðar, lögunar og legu mein-
semdarinnar. Einnig má hafa hliðsjón af því hversu
hátt hlutfallið er milli geislavirkni í meinsemdinni
og ulan hennar og hvernig þetta hlutfall breytist með
tímanum frá því að efnið er gefið inn. Endurskönn-
læknaneminn
41