Læknaneminn - 01.04.2007, Side 71

Sjúkratilfelli 3
milli staða í hjólastól. Hún er einnig með einkenni um
vitræna skerðingu sem þó hefur lagast jafnt og þétt. Hún
er einnig með blöðru- og þarmalömun. Blöðrulömunin er
talin vera vegna efri taugaskaða vegna mænusjokksfasa
(e.spinal schock) í kjölfar hækkaðs innankúpuþrýstings.
Hún hefur þurft að setja upp einnota þvaglegg 4-5 sinnum
á dag þar sem hún nær ekki að framkalla samdrátt í
þvagblöðrunni (blöðrulömun) þó hún hafi eðlilega skynjun
í henni, og einnig hefur hún þurft að glíma við endurteknar
þvagfærasýkingar. Hún er með algjöra sjónsviðsskerðingu
til vinstri (total homonym haemianopiu til vinstri) og notar
hún gleraugu þar sem hún á erfitt með að sjá frá sér, er
nærsýn.
Um heilahimnubólgu af völdum baktería
(e.bacterial meningitis)
Heilahimnubólga af völdum baktería er alvarlegur
sjúkdómur og hefur verið erfiður viðureignar alveg frá því
að hann uppgötvaðist fyrst árið 1805. Horfur þessa
sjúkdóms voru afar slæmar framan af og dóu allflestir sem
fengu þennan sjúkdóm. Ýmsar meðferðir voru reyndar en
sjúkdómshorfur breyttust ekki dramatískt fyrr en sýklalyfin
komu til sögunnar fyrir um 60 árum síðan (1). Þrátt fyrir
bestu meðferð í dag er dánartíðnin enn fremur há (5-10%)
og einnig tíðni fylgikvilla.
Faraldsfræði
Samkvæmt íslenskri rannsókn frá árinu 2002 er
heilahimnubólga á íslandi algengari meðal barna en
fullorðinna eða 12/100.000/ár miðað við 3.8/100.000/ár
hjá fullorðnum (4). í tveimur stórum bandarískum
rannsóknum kom í Ijós að dánartíðni bakteríu
heilahimnubólgu var um 25% og tíðni tímabundinna eða
varanlegra taugaskaða var 21-28% hjá þeim sem lifðu
sjúkdóminn af (2,3). Dánartíðni af völdum heilahimnubólgu
hjá börnum hér á landi er mun minni eða 4,5% og tíðni
langvinnra fylgikvilla 29%, og eru þá allir fylgikvillar
meðtaldir, t.d. húðdrep, vatnshöfuð, höfuðverkjaköst,
einbeitingarskortur o.s.frv. Er þetta lægri tíðni fylgikvilla
en víða annars staðar (4). Dánartíðni fullorðinna hér á
Islandi með heilahimnubólgu er aftur á móti mun hærri
eða um 20% (7).
Algengi hverrar bakteríutegundar sem veldur
heilahimnubólgu er mismunandi eftir aldurshópum. Hjá
nýburum eru algengustu orsakavaldarnir grúppu B
Streptókokkar (70%), Listería Monocytogenes (20%) og
Pneumókokkar (10%). í aldursflokknum 1 mánaða til 2
ára eru algengustu orsakavaldarnir Pneumókokkar (47%),
Meningókokkar (30%) og grúppu B Streptókokkar (18%).
Meningókokkar eru svo langalgengasti orsakavaldurinn í
aldursflokknum 2 ára til 18 ára þar sem þeir eru
orsakavaldurinn í um 60% tilfella, en Pneumókokkar (25%)
og Haemophiius Infiuenzae (8%) fylgja þar fast á eftir.
Þetta snýst svo aftur við í aldursflokknum 18 ára til 60 ára
þar sem Pneumókokkar eru orðnir langalgengastir og
finnast í 60% tilfella. Þar á eftir koma Meningókokkar
(20%), Haemophilus Influenzae (10%), Listería
Monocytogenes (6%) og grúppu B Streptókokkar (4%).
Meningókokkar eru áfram langalgengasti orsakavaldurinn í
elsta aldursflokknum eða um 70% og næst kemur Listería
Monocytogenes í um 20% tilfella (8).
Á íslandi hafa meningókokkasýkingar verið algengari en
gerist og gengur í öðrum Evrópulöndum og eru orsakir
þess óþekktar. N. meningitidis er frábrugðin öðrum
bakteríum sem valda heilahimnubólgu vegna hæfni sinnar
til að valda stað- og farsóttum, einkum meðal barna og
unglinga. Meningókokkar B og C hafa verið algengastir hér
á landi. Á 20 ára tímabili, 1983-2002, greindust 147
einstaklingar hér á landi með meningókokka C sýkingu og
þar af létust 14, og voru flestir þeirra undir 20 ára aldri.
Síðan að bólusetning gegn meningókokkum C hófst í
október 2002 hafa aðeins 6 einstaklingar greinst með
meningókokka C sýkingu, allir yfir 20 ára aldri og enginn
hefur látist (5).
Algengasta orsök bakteríu heilahimnubólgu hér á landi
fyrir rúmum tveimur áratugum síðan var Haemophilus
influenzae af gerð b en frá því byrjað var að bólusetja gegn
henni hér á íslandi árið 1989 hefur ekkert tilfelli greinst af
heilahimnubólgu eða öðrum alvarlegum sýkingum af
hennar völdum. Fyrir þann tíma greindust u.þ.b. 10 börn á
ári með heilahimnubólgu af völdum Heamophilus influenzae
af gerð b (6).
Klínísk einkenni
Sjúklingar með heilahimnubólgu eru oftast mjög veikir
og fá oftast bráð einkenni og verða alvarlega veikir á
nokkrum klukkustundum. Aðdragandi heilahimnubólgu
getur hins vegar verið mun lúmskari með ósérhæfðari
einkennum eins og nokkurra daga sögu um hita og einkenni
sem benda til vírussýkingar. Rannsóknir hafa sýnt að
meðaltími einkenna fyrir innlögn hjá sjúklingum með
heilahimnubólgu eru innan við 24 klukkutímar (9). Hin
klassíska þrenning heilahimnubólgu hefur ávallt verið talin
hiti, hnakkastífni og breytt meðvitund, þó aðeins 1/3
sjúklinga hafi öll einkennin við greiningu. 99% sjúklinga
með heilahimnubólgu hafa eitt þessara einkenna við
greiningu. Önnur algeng einkenni eru hiti, mikill
höfuðverkur, Ijósfælni, kramparog húðblæðingar. Ungabörn
veikjast oft með ósértækum einkennum eins og minnkaðri
meðvitund, ertingu, höfnun á fæðu, ógleði eða niðurgangi
og hita. Ef hausamót eru enn opin hjá ungum börnum
geturverið bungun á þeim (2).
Við skoðun geta verið merki um ertingu á heilahimnunum
eins og t.d. hnakkastífleiki eða ósjálfráð flexion í mjöðmum
þegar háls er flexeraður (Brudzinski sign). Einnig getur
sést bjúgur í augnbotnum (e.papilledema) en hann kemur
yfirleitt fram á nokkrum klukkustundum og er til staðar hjá
1/3 tilfella. Brottfallseinkenni geta einnig verið til staðarog
Læknaneminn 2007 7 7