Póllinn - apr. 2024, Blaðsíða 9

Árið 2019 hlaut Abiy Ahmed, forsætisráðherra Eþíópíu, friðarverðlaun Nóbels fyrir þátt sinn í
friðarviðræðum Eþíópíu og Erítreu. Hann varð forsætisráðherra Eþíópíu árið 2018 og réðst strax í
miklar efnahagslegar umbætur innan Eþíópíu. Hann samdi formlegan friðarsáttmála sem batt enda
á stríðsástand sem ríkt hafði á milli Eþíópíu og Erítreu frá árinu 1998, þótt stríðinu hafi í raun lokið
árið 2000. Hins vegar hafði enginn formelegur friðarsáttmáli verið undirritaður og því stóðu ríkin
enn í átökum nítján árum síðar. Þrátt fyrir þetta friðarsamkomulag hefur Ahmed verið harðlega
gagnrýndur vegna borgarastyrjaldar í Tígraí-héraði sem stóð á milli eþíópísku alríkisstjórnarinnar og
héraðsstjórnvalda í Tígraí á árunum 2020-2022. Mörghundruð stríðsglæpir voru framdir í þessari
borgarastyrjöld og hafa báðar fylkingar sakað hina um ódæðin en árið 2021 birti Mannréttinda-
skrifstofa Sameinuðu þjóðanna skýrslu sem sakaði alla aðila, heri Eþíópíu, Þjóðfrelsishreyfingu Tígra
(TPLF) og Erítreu, um stríðsglæpi og glæpi gegn mannúð. Það varpar fram þeirri spurningu hversu
árangursríkar tilraunir Ahmeds til friðar voru í raun og veru og hvort hann sem stríðsglæpamaður
hefði átt að hljóta friðarverðlaunin.
Árið 1991 hlaut Aung San Suu Kyi, stjórnmálamaður frá Mjanmar, friðarverðlaun Nóbels. Hún er
dóttir Aung San, sem hefur verið kallaður faðir nútíma Mjanmar, og var hún fyrsti leiðtogi
stjórnmálaflokksins Lýðræðisfylkingarinnar (NLD). sem hún átti þátt í að stofna árið 1988. Árið 1990
tók Lýðræðisfylkingin þátt í þingkosningum í Mjanmar og hlaut 81% sæta á þinginu. Herforingja-
stjórnin sem var þá við völd neitaði þó að samþykkja ósigurinn og var Aung San Suu Kyi komið fyrir í
stofufangelsi þar sem hún dvaldi fram til 2010. Er hún dvaldi í stofufangelsinu hlaut hún Sakharov-
verðlaun Evrópuþingsins árið 1990 og friðarverðlaun Nóbels árið 1991 fyrir ofbeldislausa baráttu
sína fyrir lýðræði og mannréttindum. Aung San Suu Kyi hélt áfram í stjórnmálum eftir að hún
losnaði úr stofufangelsinu og árið 2016 varð hún leiðtogi ríkisstjórnar Mjanmar. Hins vegar hafa
mannréttindasamtök harðlega gagrýnt hana frá því hún komst til valda þar sem hún hefur ekki beitt
sér gegn ógeðfelldum ofsóknum mjanmarska hersins gegn Róhingjum, þjóðarbroti múslima í
vesturhluta Mjanmar. Aung San Suu Kyi hefur tjáð sig um það að hún telji að ekki eigi sér stað
þjóðernishreinsanir á Róhingjum þar sem það sé of sterkt til orða tekið, sem rímar ekki við mikla
baráttu fyrir mannréttindum.
Fleiri handhafar friðarverðlaunanna hafa verið umdeildir og þar má kannski helst nefna Barack
Obama, sem hlaut þau árið 2009 og hafði verið við völd innan við ár þegar hann hlaut verðlaunin,
en einnig Yasser Arafat, Shimon Peres og Yitzhak Rabin, sem hlutu þau 1994 í kjölfar
Óslóarsamkomulagsins 1993 sem varðaði Palestínudeiluna. Flestir friðarverðlaunahafar Nóbels
hafa virkilega látið gott af sér leiða og eiga verðlaunin skilið en þó er nokkuð áhugavert að skoða þá
sem hafa það ekki og í leiðinni spyrja sig fyrir hvað verðlaunin standa í raun og til hvers þau stuðli
að. Markmið þeirra er eðlilega að stuðla að friði í heiminum, en þau hafa þó alls ekki gert það í
mörgum tilfellum. Það eru ekki bara friðarverðlaunin sem hafa furðulega handhafa heldur hlaut til
dæmis Fritz Haber Nóbelsverðlaunin í efnafræði, en hann hefur verið kallaður faðir efnahernaðar,
og Egas Moniz sem hlaut Nóbelsverðlaunin í læknisfræði fyrir að finna upp lóbótómíuna. Það er því
kannski gott að rifja upp að upphafsmaður verðlaunanna er einnig maðurinn sem fann upp
dýnamítið.
08