Ársrit Torfhildar - 01.04.1989, Page 34

Arsrit Torfhildar
Einungis 16 árum eftir dauöa Swifts kemur út bókin „The
Wealth of the Nations“ eftir skoska prófessorinn Adam Smith.
í þessu riti eru teknar saman hugmyndir um vélgengt samfélag
manna, grundvallað á lögmálum markaðarins. Undirstaða
þessara hugmynda er hinn hagsýni skynsami maður: HOMO
ECONOMICUS. Hreyfiafl þjóðfélagsins er skynsemi mannsins
við ákvarðanatöku, sjálfum sér til hagsbóta. Þessi
hugmyndafræði er kjarni Liberalismans, sem er ráðandi
hugmyndafræði vestrænna þjóðfélaga enn þann dag í dag.
Árið 1798 birtir klerkurinn Thomas Malthus ritgerðina „An
Essay on the Principle of Population“. Örbirgðin er afleiðing af
offjölgun. Fólki fjölgar örar en sem nemur vexti
matvælaframleiðslu. Ekki má hjálpa fátæklingum, því þá
fjölgar þeim bara hraðar. í raun stafar þetta allt af
náttúrulögmáli, sem óskynsamlegt er að skipta sér af.
Takmörkun barneigna í landi Hestlendinga virðist vera ráðið til
bjargar enda kemst Malthus aó þeirri niðurstöðu að fátækt sé
refsing Guðs fyrir hömluleysi í kynlífi. Með skynsemi sinni
komust Hestlendingar hjá slíkum ósköpum.
Árið 1859 fær Liberalisminn enn byr undir báða vængi. Þá
kemur út höfuðrit Darwins: „On the Origin of the Species“.
Þróunarkenning hans var tekin og yfirfærð á heilu þjóðfélögin.
Herbert Spencer (1820-1903) setti fram kenningu um hvernig
flóknari (æðri) þjóðfélög leystu frumstæðari af hólmi. Hann
efaðist um gildi menntunar því því hún breytti ekki hegðun
manna og benti á nauðsyn þess aó hindra barneignir
glæpamanna og vanheilbrigðs fólks. Þróunin er, að mati
Spencers, öll á þann veg að menn eru að verða skynsamari og
jafnframt minna háðir tilfinningum.
Þegar dregur nær aldamótum 1900 ritar Gobineau sögu
vísindanna, þar sem hreyfiaflið var sigur sterkari kynþátta yfir
þeim veikari. Þýskir sagnfræðingar og mannfræðingar þróuðu á
32