Ársrit Torfhildar - 01.04.1989, Page 35

Arsrit Torfhildar
sama tíma herskáar kenningar um jákvæð áhrif styrjalda á
þróun þjóðfélaga.
Uppúr fyrri heimsstyrjöld blómstrar kynþáttahatur í
Bandaríkjunum. Óæðri kynstofnar og þjóðir voru aðskotahlutir
í guðs eigin landi. í Evrópu fór kynþáttahatur einnig vaxandi,
einkum anti-semítismi. Bretar höfðu þó mestan áhuga á æðri og
óæðri einstaklingum og Francis Galton’s Eugenics Society hóf
kynbætur á mönnum.
Við getum rakið þessa grein skynsemishyggjunnar áfram aó
síóari Heimsstyrjöldinni og til þjóóarmoróa, kynbóta og tilrauna
nasista. „Þúsund ára skynsemisríkið“.
SamJíkingin með Hestalandi Swifts og þessum hugmyndum
skynsemishyggjunnar er greinileg. Það er réttur hinna
skynsamari yfir „hinum óskynsamari“ eða „óæðri“, sem er
ríkjandi hugmynd. Þessi réttur takmarkast ekki af neinum
tilfinningum eóa siðferðismati, heldur eingöngu því hvaó er
skynsamlegt fyrir hinn skynsama. Slík framtíóarsýn er ekki um
neitt sæluríki, heldur er hún hroilvekja.
NYTJAHYGGJAN OG GULLIVER
En út frá hvaða forsendum öórum getum vió gagnrýnt
skynsemisríki Hestlendinga og það val Guliivers aó fyigja
hestunum? Siðferði Hestaríkisins byggir á einskonar siðferði
skynseminnar eða Nytjastefnu (Utilitarianism). Sú siðfræði,
einkum mótuó af Jeremy Bentham (1748-1832), er einn af
vaxtarsprotum skynsemishyggjunnar. Siðferðilegt gildi athafna
ræðst ekki af þeim hvötum sem að baki þeim búa, heldur af
afleiðingum þeirra. Markmið skynsemisvera var álitið að
hámarka hamingju sína eða vellíðan og lágmarka vanlíðan.
Gildi athafnar ræðst af því „hamingjumagni“ sem hún hafði í
för með sér. Bentham vildi jafnframt reikna út vísindalegar
33