Ársrit Torfhildar - 01.11.1990, Síða 77

nafnhverfingu (metonýmíu) á þann hátt að myndhverfingin féll
á hinn staðkvæma ás en nafnhverfingin á hinn raðkvæma 9.
Venjulega felur notkun tungumálsins í sér að einingar sem
standa á staðkvæma ásnum eru valdar saman í röð á raðkvæma
ásnum en á staðkvæma ásnum standa einingarnar saman á
grundvelli líkindameð hvorri annarri. Myndhverfingin byggir því
á því að valin eru saman heiti á grundvelli hljóðfræðilegra,
merkingarfræðilegra eða annarra samlíkinga sem eru með þeim,
en nafnhverfingin hlýst af línulegum tengslum heitanna sem
valin eru saman á grundvelli samstæði þeirra. Jakobson lagði
áherslu á að bæði þessi mynstur væru alla jafnan virk samtímis
hjá venjulegum málnotendum en undir vissum kringumstæðum
sé öðrum þættinum gert hærra undir höfði en hinum. Slíkt
verður til dæmis áberandi þegar þessi aðgreining
myndhverfingar og nafnhverfingar er færð yfir á heilu
orðræðurnar sem og önnur táknkerfi en tungumálið, svo sem
kvikmyndir eða málverk. Þessi útfærsla getur einnig tekið til
meginstrauma bókmenntasögunnar þar sem í þeim er lögð
mismunandi mikil áhersla á myndhverfan þátt tungumálsins og
þann nafnhverfa. í rómantískum og symbólískum bókmenntum
er myndhverfi þátturinn ráðandi þar sem táknin byggja þar
einkum á sviplíkingu þáttanna en ekki á samhengi þeirra eins og
í raunsæu bókmenntunum, þar sem nafnhverfi þátturinn er
ráðandi. David Lodge tengdi þessa kenningu Jakobsons við
táknfræðilíkan Roland Barthes þannig að myndhverft og
nafnhverft eðli táknanna vinnur ekki aðeins í
merkingarkjarnanum heldur einnig í merkingaraukanum 10.
Myndhverf eða nafnhverf táknmynd merkingarkjarnans verður
því að táknmiði merkingaraukans, sem hefur aðra táknmynd en
merkingarkjarninn, og er orðin til á annað hvort myndhverfan
eða nafnhverfan hátt. Alls eru því fjórir samtengingarmöguleikar
sem lýsa táknvinnslu bæði raunsærra sem táknsærra texta.
1. Nafnhverf táknmynd I orsakar á nafnhverfan hátt
táknmynd II.
2. Nafnhverf táknmynd I orsakar á myndhverfan hátt
táknmynd II.
75