Ársrit Torfhildar - 01.11.1990, Blaðsíða 84

til framleiðslu á öðrum vélum, en þriðja stigs kapítalisminn er
talinn hefjast með framleiðslu á raf- og kjarnorkuknúnum vélum
á fimmta áratugi þessarar aldar. Þær vélar sem hafa hins vegar
aðallega einkennt þetta stig kapítalismans eru tæki sem þjóna
nýrri mynd kapítalismans sem ekki er, eins og oft er haldið fram,
mynd þjóðfélags án stéttarbaráttu og endalok hefðbundis
kapítalisma, heldur þvert á móti mynd enn hreinni kapítalisma
en áður þekktist. Fjármagnið hefur nú lagt undir sig svið í
þjóðfélaginu sem áður voru tiltölulega ósnortin af því, og hefur
gert þau að neysluvöru og þessi þróun birtist hvað gleggst í
útþenslu fjölmiðla- og auglýsingaiðnaðarins. Þær vélar sem þessi
iðnaður þarfnast eru ekki hinar "dýnamísku" vélar fútúrismans,
hinn glæsti bíll og hin tignarlega vélbyssa, heldur eru það iyrst
og fremst vélar sem ætlaðar eru til fjöldaframleiðslu á hráefni
sem er í raun eftirmynd týndra frummynda. Sjónvarpstækið tjáir
ekki á sama hátt og hraðlest sín innri einkenni, heldur inniheldur
það aðeins yfirborð flatrar myndar. Þessar nýju
framleiðsluaðstæður í samfélögum eftirstríðsáranna hafa að
sjálfsögðu haft áhrif á listina, listframleiðslan ber óneitanlega
merki ríkjandi framleiðsluferla í þjóðfélaginu. Listræn tjáning
hneigist því til þess að fjalla á einhvern hátt um slík
fjöldaframleiðsluferli, listaverkið er um framleiðslu og
fjöldaframleiðslu eftirmynda.
Uppbygging söguheimsins verður hins vegar ekki skýrð sem
fjöldaframleiðsla eða sem afurð fjöldaframleiðsluferla, nema í
þeim tilvikum þar sem sagan er beinlínis skoðuð sem texti sem
vitnað er í eftir þörfum. Það er hins vegar annar þáttur sem
tilheyrir söguheiminum, það er sambandið við lesandann, sem
líta má á sem hluta af þeim aðstæðum er ráða framleiðslu í hinum
gjörvalla kapítalíska heimi. Eins og áður sagði er sambandinu við
lesandann komið á með söguheiminum í táknsæu verkunum og
haldið við með nafnhverfri táknvinnslu textans. í raun er það því
afleiðing af söguheiminum en um leið er það skilyrt af
framleiðsluafstæðum í þjóðfélögum þriðja stigs kapítalisma. Því
er komið á með hliðsjón af markaðsgildi listarinnar, en það sem
hefur gerst í millitíðinni (og þarf alls ekki að vera neikvætt) er
82