Upp í vindinn - 01.05.1996, Side 16

VIRKJUN JÖKULSÁNNA
Virkjun jökulsánna norðan Vatna-
jökuls og helstu umhverfisþættir,
sem tengjast hagnýtingu þeirra
Á árunum 1986-1988 hófst á vegum Landsvirkjunar athugun á
möguleikum á útflutningi raforku um sæstreng til Skotlands. Þær
áætlanir, sem gerðar hafa verið benda eindregið til þess að við
núverandi tækni væru engin vandkvæði á að framleiða og leggja
sæstreng í þessu skyni og útflutningur á raforku til Skotlands gæti
orðið vel samkeppnisfær við ný kola- og olíuorkuver innan fárra
ára.
Við mat á orkuþörf við hugsanlega sölu um sæstreng er eðlilegast að
miða við raforkuframleiðslu frá stórum virkjunum, sem staðsettar eru
eins nærri landtökustað sæstrengs og kostur er. Kostnaður við uppbygg-
ingu línukerfis innanlands væri þá minnstur og hagkvæmni stórvirkjana
yrði mikil vegna fullnýtingar strax í upphafi.
Þau vatnsföll, sem einkum hefur verið rætt um að nýta til raforku-
framleiðslu í tengslum við hugsanlegan útflutning um sæstreng eru
Jökulsá á Brú og Jökulsá á Fjöllum, en að auki kemur að einhverju
marki til álita að nýta stórvirkjanir í öðrum landshlutum. Eftir að íýrstu
athuganir bentu til þess að hugmyndir um sölu raforku um sæstreng
gætu orðið raunhæfar á íýrsta áratug næstu aldar var ákveðið af hálfu
Landsvirkjunar í samvinnu við Orkustofnun að íýrirtækin myndu beina
auknum rannsóknum að möguleikum á virkjunum í jökulsánum tveim-
ur, en þær voru þá skammt á veg komnar. Jafnframt voru fýrirliggjandi
hugmyndir um virkjanatilhaganir kynntar í samstarfsnefnd Iðnaðar-
ráðuneytis og Náttúruverndarráðs um orkumál (SINO), en á þeim
vettvangi hafa frá þeim tíma verið lagðar meginlínur í stefnumörkun
og rannsóknum.
Á árinu 1991 var ákveðið að yfirfara og bera lauslega saman aliar fýrri
hugmyndir um tilhögun virkjana á vatnasviði Jökulsár á Brú og Jökulsár
á Fjöllum. Var það gert til að fá gleggri mynd af hagkvæmni einstakra
tilhagana ásamt nauðsynlegri miðlunarstærð og helstu umhverfis-
áhrifum. Fyrstu rannsóknir í þessum fallvötnum hófust reyndar strax í
upphafi aldarinnar, þegar áform voru um að virkja Jökulsá á Fjöllum
við Dettifoss, aftur voru áætlanir uppi um virkjun árinnar á fjórða
áratugnum og loks upp úr 1970.
Tilhögun virkjana í þessum vatnsföllum má í aðalatriðum skipta í
þrennt:
1) Virkjun ánna í eigin farvegi.
2) Virkjun Jökulsár á Fjöllum í eigin farvegi, en Jökulsá á Brú veitt til
Fljótsdals
3) Veita og virkjun Jökulsár á Fjöllum til Jökulsdals og Fljótsdals, og
Jökulsá á Brú virkjuð til Fljótsdals.
Lausleg kostnaðaráætlun þessara virkjunarleiða leiddi í ljós, að leið 3
er hagkvæmust og leið 1 er langóhagkvæmust og auk þess eru margir
tæknilegir annmarkar á þeirri leið. Allar áætlanir um virkjun ánna fram
til ársins 1978 byggðust á virkjunum í eigin farvegi, en engar teljandi
rannsóknir hafa verið gerðar á þeim virkjunarmöguleikum í tvo áratugi.
1 febrúar 1992 ákvað samstarfsnefnd Iðnaðarráðuneytis og Náttúru-
verndarráðs um orkumál (SINO) ásamt Landsvirkjun og Orkustofnun
að gera samanburð á umhverfisáhrifum 6 mismunandi virkjunartilhagana
Helgi lauk fyrrihlutaprófi í byggingat-
verkfræði frá H,í. 1970 og lokaprófi
frá Tækniháskólanum í Lundi 1973.
Hann stundaði framhaldsnám í Stokk-
hólmi 1978-1979 á sviði áætlana-
gerðar og skipulags. Helgi hefur unnið
á verkfræðideild Landsvirkjunar frá
1984 og er nú deildarstjóri
umhverfisdeildar á verkfræði- og
framkvæmdásviði Landsvirkjunár.
Jökulsár á Fjöllum og Jökulsár á Brú þar sem ánum var veitt til Fljótsdals.
Voru fengnir til verksins menn, sem best þekkja til þessara málaflokka á
svæðinu. I skýrslu þeirra var íjallað um landslag og jarðfræði, gróðurfar og
landgreiningu, fuglalíf, áhrif á hreindýr og ferðamennsku. Niðurstaða
þessarar úttektar var sú að æskilegra var talið, út frá umhverfissjónar-
miðum, að veita Jökulsá á Fjöllum til Jökuldals um Arnardal fremur en
um Fagradal, eins og fýrri áætlanir miðuðust við, ef ákveðið verður að
veita Jökulsá á Fjöllum yfir til Fljótsdals. Rannsóknir síðustu ára benda til
þess að miðlun í Arnardal er ekki síður hagkvæmur kostur en miðlun og
veita frá Fagradal þannig, að hagkvæmni og umhverfissjónarmið fari þar
saman, ef áin verður virkjuð til Fljótsdals. Yrði ánni þá veitt um göng frá
Arnardalslóni niður að Efra-Jökuldal og virkjun reist þar (Arnardals-
virkjun), þaðan yrði henni veitt um göng yfir til Fljótsdals með virkjun
þar (Brúarvirkjun). Sjá yfirlitskort.
I öllum þeim virkjunartilhögunum, sem verið hafa til skoðunar
undanfarin ár hefur verið gert ráð fýrir miðlun og virkjun Jökulsár á
Brú frá Hálslóni, sem myndast sunnan við stíflu við Kárahnúka. Er
miðlun þar raunar forsenda fýrir hagkvæmri virkjun Jökulsár á Brú.
Unnt er að virkja ána á tvennan hátt með veitu til Fljótsdals. Annars
vegar yrði um að ræða ein veitugöng frá Hálslóni til Fljótsdals með
stöðvarhúsi þar (Kárahnúkavirkjun) til Fljótsdals. Hinn möguleikinn
væri að virkja ána í tveimur áföngum frá Hálslóni, þ.e. með göngum
að Efri-Jökuldal og stöðvarhúsi þar (Hafrahvammavirkjun) og þaðan
með göngum að stöðvarhúsi við Fljótsdal. Sjá meðfýlgjandi yfirlitskort
af þessum tilhögunum.
Umhverfisrannsóknir á samanburðarstigi áætlana og rannsókna
virkjunarkosta hafa að verulegu leyti mótast af landþörf og röskun
vegna miðlunarlóna, enda eru vatnsvegir og stöðvarhús allra tilhagana
með virkjun ánna til Fljótsdals neðanjarðarmannvirki. Einnig hafa
rannsóknir síðustu ára beinst að þeim áhrifum, sem breytt rennsli mun
líklega hafa í för með sér í Lagarfljóti og við ósa ánna. Rannsóknir sl.
þrjú ár hafa einkum beinst að virkjun Jökulsár á Brú, sem líklegt er að
verði virkjuð fýrr. Áhersla hefur verið lögð á vatnamælingar og gerð
rennslislíkans fýrir ána og á síðasta ári hófust fýrstu vettvangsrannsóknir
vegna jarðganga- og stíflugerðar. Hér að neðan mun ég fjalla nánar um
helstu umhverfisþætti, sem menn munu beina sjónum sínum að á
16
...upp l vindinn