Mímir - 01.09.1968, Blaðsíða 27

Ef þér finst þú þurfir tónlist af streingjum, gættu
þess þá að missa ekki þeirrar ánægju sem þú hefur
af þessum hlut; þessum einfalda hlut sem hér er
fyrir framan þig.
Þú munt ekki fá notið tónlistar af streingjum,
nema þú hafir ánægju af þessum hlut; (eftilvill þögn-
inni).
Lærðu að unna þessum hlut, annars muntu ekki
fá unnað tónlist af streingjum lútunnar.
Upphaf tónlistar er að geta unnað þessum hlut
(t. d. einföldu lífi; eða jafnvel margbrotnu lífi).
Spakmælið getur líka orðið að æðsta boðorði aft-
urhaldsins:
Sættu þig við lágmark allra gæða; eða: ætlaðu þér
ekki hærra. Með enn öðrum orðum: Sértu ánægður
með þennan hlut, það er að segja eymd og volæði,
þá þarftu ekki að gera byltíngu. Þá er þetta um leið
orðin uppgjafarheimspeki fánga og dauðamanns,
þess manns sem dáist að öxinni og höggstokknum
í svartholinu, nóttina áður en hann verður ieiddur
út.
Afturámóti, ef „þessi hlutur" er byltíngin, þá
þarfnastu ekki tónlistar af streingjum lútunnar, því
þá er byltíngin orðin þér sú tónlist sem ekki alleina
býr í streingjum, heldur einnig í lúðri, flautu, sem-
baló, og trumbu; og jafnvel í þögninni.r'
III.
I greininni Bækur í Alþýðubókinni kemst
Laxness svo að orði:
Þá er að lokum ein sú bók, er ég set hæst allra
bóka um sálina, enda þótt ég skilji ekkert, hvað í
henni stendur, en það er litla bókin eftir gamla
manninn. Það er sagt, að í rauninni hafi gamla
manninum aldrei dottið í hug að skrifa bók, því
hann hafði alla ævi átt heima í litlu þorpi i Kína-
landi innan um óbreytt fólk og líklega unnið fyrir
sér með því að bera út skattskýrslur eða póst, því
hann virðist hafa komið að dyrum margra. —--------
Gamli maðurinn segir á einum stað í bók sinni, að
því sé líkt farið að stjórna stóru ríki eins og að
sjóða smáa fiska, og ber víst að skilja það svo, sem
fiskurinn vilji losna frá dálkinum í suðunni.-----
Og það, sem eftir lifði nætur, sat gamli maðurinn
uppi og skrifaði litlu bókina sína um Veginn við
týruna á kertinu sínu og fékk bóndanum að morgni,
hélt síðan leiðar sinnar yfir fjallið.
Á þennan hátt er til orðin hin merkilegasta bók,
sem nokkru sinni hefur verið rituð í heiminum.0
I ritdómi um nýja þýðingu á Bókinni um veg-
inn í Tímariti Máls og menningar 1942 segir
Laxness svo:
Ég kynntist henni sextán ára drengur og hef unn-
að henni síðan, án þess nokkurn dag bæri skugga
á þá ást. Meðan annað breyttist í hug og heimi voru
töfrar hennar samir, og þó ég yrði hrifinn af öðr-
um bókum, var engri hægt að líkja við hana. Hver
setning hennar er tónlist, sem ber hug manns á vit
Oms og Oskópnis, hljómur hennar hinn eilíflega
óuppleysti kvintur. Ég reyndi að gjalda henni þakkir
ævi minnar í lítilli sögu, Temúdjín snýr heim, þar
sem Dséngis-kan er látinn mæta taóismanum, en
nú, þegar ég lít enn einu sinni á upphafsorðin,
blygðast ég mín — „það taó, sem verður lýst með
orðum, er ekki hið eilífa taó".------
Bókin um Veginn er hanzki, sem var i upphafi
kastað í andlit konfúsíanismans, mótvægi og and-
svar gegn honum og spott um hann; hún er fram-
ar öllu draumur sveitasælunnar, sem ævinlega hefur
verið einn sterkasti þáttur og töfrafyllstur í lífi, list
og bókmenntum Kína.-----------
Um taóismann, sem á grundvöll sinn í Bókinni
um Veginn, kemst Lin Jútang svo að orði í hinu sí-
gilda riti sínu um kínverska menningu: „Taóism-
inn táknar í fræðum sínum og framkvæmd sérstaka
tegund af kæringarlausum rónahætti, ruglandi og
eyðandi efasemdastefnu, hlær spottandi að öllum
mannlegum fyrirtækjum og misheppnan allra mann-
legra stofnana, að lögum, landstjórn og hjúskap, og
hefur yfirleitt illan bifur á öllum hugsjónum, þó
meir fyrir trúleysis sakir en þróttleysis. Hann er
heimspeki, sem stefnir þvert gegn jákvæðisstefnu
Konfúsíusar, og kemur að góðu haldi sem öryggis-
ventill á ófullkomleika þess þjóðfélags, sem við
hann er kennt. Þvi konfúsíanska lífsviðhorfið er já-
kvætt þar sem taósjónarmiðið er neikvætt, og upp úr
gullgerð þessara tveggja ólíku höfuðraka rís síðan
hið ódauðlega fyrirbrigði, sem vér nefnum kínverska
lyndiseinkunn".7
I ræðu, sem Laxness hélt í Peking 12. des-
ember 1957 og prentuð er í Gjörníngabók, segir
hann á þessa leið:
In my youthful days I learned to love an old
Chinese book very dearly. Despite the many changes
that my mind has undergone during the years, there
never was a day that this old book lost its value
entirely for me; again and again, in different phases
of my life it seemed to be the "best book in the
world”. It is the Tao-teh-ching. You might think dif-
ferently of your old book yourselves. You might
find it not in keeping with the new times and want
to live according to other books. Of course I can-
not pride myself on having lived according to Tao-
27