Mímir - 01.09.1968, Blaðsíða 36

jurt varð kunn á Norðurlöndum um líkt Íeyti
og askurinn,3 og á það meðal annars sameigin-
legt með vínviði, að henni er nauðsynlegt að
styðjast við styrkari stofna tii þess að geta
blómgazt og borið ávöxt.
Kenning Sperbers fær óvæntan stuðning frá
latneskum skáldskap. Rómverjar láta sér að
fornu tíðrætt um samband vínviðar og styrktar-
stofns, og helzta sögnin, sem notuð er um þessa
tengingu er mantare: gifta. Vínviður er kven-
kynsorð í latínu, og í brúðkaupskvæðum Catul-
lusar (og reyndar víðar) kemur brúðurin fyrir í
þeirri iíkingu.
lenta sed uelut adsitas
uitis implicat arbores,
implicabitur in tuum
complexum.'1
En eins og hinn sveigjanlegi vínviður umvefur nálæg
tré, mun hann [brúðguminn] umvafinn faðmlagi
þínu.
Vt uidua in nudo uitis quae nascitur aruo,
numquam se extollit, numquam mitem educat uuam,
sed tenerum prono deflectens pondere corpus
iam iam contingit summum radice flagellum:
hanc nulli agricolae, nulli coluere iuuenci:
at si forte eadem est ulmo coniuncta marito,
multi illam agricolae, multi coluere iuuenci:
sic uirgo dum intacta manet, dum inculta senescit;
cum par conubium maturo tempore adepta est,
cara uiro magis et minus est inuisa parenti.5
Eins og „ógiftur" vínviður, sem vex á berangri, reisir
sig aldrei upp og ber aldrei mjúkan ávöxt, en fín-
gerður líkami hennar kiknar og drúpir fyrir eigin
þunga og er um það bil að snerta rótina með efsta
sprota sínum, engir bændur né uxar veita henni um-
hirðu; en ef hún er hins vegar gefin álminum „í
hjónaband", hirða um hana margir bændur, margir
uxar: þannig fer meynni, á meðan hún er ósnortin, á
meðan hún eldist umhirðulaus; en sé hún í tæka tíð
gefin í verðugt hjónaband, hlýtur hún meiri ástúð af
manni sínum og verður foreldri sínu ekki eins hvim-
leið.
Eftirtalin menningarsöguleg atriði telur Sper-
ber upp samkvæmt rituðum indverskum heim-
ildum, orðsifjakenningu sinni til stuðnings:
36
Meðal indóevrópskra þjóða tíðkaðist, að sá eld-
ur, sem til helgiathafna var hafður, væri tendr-
aður með því að núa saman bútum ólíkra við-
artegunda, eða öllu heldur boruðu menn hin-
um harðara viði, sem var staflaga, inn í hinn
veikara.0 Þar sem þessi tendrun elds sýndi tals-
verða samsvörun við kveikingu mannlegs lífs,
hlaut sú hugmynd að koma upp, að upphaf
mannlegs líkamshita mætti rekja til fyrrgreindr-
ar helgiathafnar. Sömu heimildir bera þess vitni,
að helgi asksins hefur verið tengd tendrun elds,
og með vissu hefur askurinn verið meðal eld-
tendrandi viðartegunda með Grikkjum. Emblan
kemur prýðilega heim við þessar upplýsingar,
þar sem ýmsar tegundir vafningsjurta hafa verið
notaðar sem „kvenlegar" kveikjur, jafnframt því
sem stuðningur þeirra af sterkari trjám hefur
verið túlkaður sem hjónaband. Þess má loks
geta, að Sperber telur orðið skylt keltneska orð-
inu amella (fyrr: *ampelld)\ klifurjurt.7
1 Yfirlit má fá hjá Pipping, Studier i nordisk Filo-
logi 17, 1926, Nr. 3, 41, en hann hallast að fyrri
kenningunni, sem kennd er við Sophus Bugge.
Deilan stendur um hina endurgerðu orðmynd hans
*Elm(b)la, en mér vitanlega hafa ekki verið born-
ar brigður á það, að kenning Sperbers geti verið
rétt. De Vries hallast að skoðun Bugges; um síð-
ari kenninguna segir hann aðeins, að hún sé íhug-
unarverð.
2 Paulys Realenzyklopádie der classischen Alter-
tumswissenschaft, Band IX A, 1. Stuttgart 1961,
dálkur 544—554.
3 Gunnar Andersson: Svenska váxtvárldens historia
48.
4 Catullus 61. 102—105, útg. Fordyce, Oxford 1961.
5 Catullus 62. 49—58, útg. Fordyce. Hér er álmur
„maki" vínviðarins eins og oftast var á Italíu.
Dæmi eru um ask til þeirra nota (Verg. Georg. II
359), en það er hér að sjálfsögðu aukaatriði.
0 Sbr. ísl. bragðalseldr, Bisk. I '616, II 176.
7 Margur leitar langt yfir skammt. Eg hefði sparað
mér allt þetta umstang, ef mér hefði hugkvæmzt
fyrr en nú, er greinin er komin í þriðju próförk,
að fletta upp í Völuspárútgáfu Sigurðar Nordals.
Þangað skal þeim vísað, sem vilja lesa um þetta
efni í stuttu og ljósu máli.