Mímir - 01.09.1968, Blaðsíða 41

Allir kannast við hin fjölmörgu merkingarlausu
ó og æ í íslenzkum skáldskap!
Hér er ekkert rúm til að gera grein fyrir þeim
köfliun bókarinnar, sem um þessi mál fjalla, og
næst skal staðnæmzt við bragliði eða „takt-
former.” Þar er þess helzt að geta sem við kem-
ur Islendingum, að Lie telur öfuga bragliði
nauðsynjalausa, þegar talað sé um norska brag-
fræði — og hvað mætti þá segja um íslenzka?
Telur höf., að þarna sé aðeins spurning um,
hvort vísuorð hefjist með forlið (upptakti) eða
ekki, og geti þá forliðir allt eins verið tveir og
einn. Þessi niðurstaða mætti verða þeim er um
íslenzka bragfræði þurfa að fjalla, nokkurt
gleðiefni, þar eð flestir hafa hengt sig í hina
erlendu öfugu liði (sbr. t. d. stórkostlegt dæmi
í bragfræði þeirri sem kennd er til landsprófs.
Þar er þetta talinn öfugur tvíliður: í dag er glatt
í döprum hjörtum!). Heiðarleg undantekning er
þó Finnur Jónsson, sem m. a. sagði í Stuttri
íslenzkri bragfræði (Kh. 1892):
... Það er einkenni íslenzks máls, að orðin eru
frumáhert... Það er því alveg rangt, þótt sumir
geri svo, að tala um „jamba" í íslenzku og um
„jambískan" kveðskap... I íslenzku er slík kveðandi
eða gangur í vísuorði e k k i t i I; þótt sum söng-
lög sjeu kölluð „jambísk" og íslenzk kvæði ort undir
þeim, eru kvæðin ekki fremur jambísk fyrir það...
Bls. 74.
Og síðar:
Á milli áherzlusamstafanna í vísuorði geta staðið
tvær áherzlulausar, og þá annaðhvort svo, að vísu-
orðið byrji með áherzlusamstöfu eða með tveimur
áherzlulausum, sem þá verða forskeytissamstöfur...
Bls. 75.
Ljóst er af þessu, að Finnur taldi jafnvel öfugan
þrílið ekki koma til greina í íslenzku. Svo langt
gengur Lie að vísu ekki, en telur þó óþarft að
reikna með honum í norsku.
Þá er að gera grein fyrir niðurstöðum formál-
ans, þar sem höf. lýsir nýrri aðferð til að tákna
bragarhætti. Skal sú táknun rakin hér, þótt
hlaupið hafi verið yfir flestar forsendur hennar,
í von um að menn skilji samt, hver aðferðin er.
Sex atriði telur Lie að verði að koma fram í
táknum:
1. Taktform (þ. e. bragliðagerð).
2. Opptakt eller ikke opptakt.
3. Taktantall i versene (vers: vísuorð).
4. Versantall i strofen (strofe: erindi).
5. Rimstilling.
6. Rimart (karlrím, kvenrím).
Fram að riti Lies hafði aldrei verið búið til
sæmilega nothæft táknakerfi til að skrá öll þessi
atriði, en mér sýnist hann hafa fundið býsna
einfalda og þægilega lausn málsins. Er hún í
stuttu máli þannig: Áherzlusamstafa er táknuð
með —, áherzlulaus með x (tvíliður þá —x,
forliður og þríliður x—xx o. s. frv.). Taktfjöldi
vísuorða er táknaður arabískum tölum. Fjöldi
vísuorða er talinn rómverskum tölum, ef þörf
er að sýna hann sérstaklega. Rím er að vanda
táknað með bókstöfum (aabb, abab o. s. frv.) og
má þá nota hástafi um kvenrím, lágstafi um
karlrím. Frávik frá reglulegum takti er síðan
táknað með svigum eða hornklofum utan um
það, sem við á, t. d. ef þríliður kemur fyrir í
óreglulegri dreifingu í tvíliðuðu kvæði, má sýna
það —x(x), en nota hornklofa, sé dreifingin
regluleg. Nánar skýrist þetta með dæmum.
Fyrsta erindi Sæþoku Einars Benediktssonar
er þannig:
Sjávarauðnin hljóða, himinvíða,
hringar sig um blakkan ferjunökkva.
Ekki sjón að sjá, né hljóð að hlýða,
hafbyrgt, sokkið allt og dag að rökkva.
Loftið sjálft sig hvílir, heldur anda.
Hálfnuð breiðist milli álfustranda
þúsund rasta þjóðbraut allra lýða.
Allt eru þetta tvíliðir, —x, fimm talsins í
hverju vísuorði. Hefur þá Lie þann hátttinn á að
setja ofan striksins bragliðafjölda í fyrsta vísu-
orði, en neðan striksins bragliðafjölda í öðru
vísuorði. Sé bragliðafjöldi í næstu vo. jafn hin-
um fyrstu, má tákna það með venjulegu endur-
tekningarmerki (:|), og síðan lætur Lie nægja
eitt lóðrétt strik fyrir hverja endurtekningu. Sex
fyrstu vísuorð þessa erindis má þá tákna : x
og að hinu sjöunda viðbættu: —x:j|5, og þá
er aðeins eftir að sýna rímröð; allt rím er kven-
41