Goðasteinn - 01.09.2009, Side 77

Goðasteinn 2009
Þórarinn stuttfeldur skáld um 1120, Máni skáld um 1180, Markús Gíslason 1190
og Erlendur ábóti um 1 198.
Erlendur ábóti
Erlends ábóta er ekki getið í fornum sögum. Um hann segir Gunnar F. Guð-
mundsson í Kristni á íslandi: „Sumarið 1198 gekk fyrir páfa maður nokkur norðan
af Islandi. Hann hét Erlendur og var sagður ábóti, en um mann þennan er annars
ekkert vitað.“
Jón Sigurðsson segir í Fornbréfasafninu, að sá „... Erlendur ábóti sem hér er
nefndur er ekki talinn neinstaðar með ábótum á Islandi, og hvergi er hans getið
það menn vita ... Þó lítur svo út, að inaðurinn hafi verið íslenzkur, eða að minnsta
kosti komið utan af íslandi, enda er heldur ekki getið neins ábóta úr Noregi um
þessar mundir með Erlends nafni. Nafnið er of einkennilega norrænt til þess það
geti verið misritað í bréfinu ... “
Aðdragandi þess að biskuparnir á Hólum og í Skálholti gera ábótann út í
sendiför til Rómar hefir verið eitthvað á þessa leið:
Þorlákur Þórhallsson hinn helgi, biskup í Skálholti, lézt árið 1193. Sumarið
eftir var kjörinn í hans stað Páll sonur Jóns Loftssonar, Sæmundarsonar hins
fróða. Móðir Páls var Ragnheiður Þórhallsdóttir alsystir Þorláks biskups og móðir
Jóns Loftssonar var Þóra dóttir Magnúsar Ólafssonar berfætts, sem var konungur í
Noregi 1093-1103.
Nokkrir meinbugir voru á kjöri Páls. Einn var sá að hann var goðorðsmaður en
samkvæmt tilskipun Eysteins erkibiskups frá 1190 var óheimilt að vígja hann af
þeim sökum. Annar var að Páll var óskilgetinn því móðir hans var frilla Jóns
Loftssonar. Var Páll því samkvæmt kirkjurétti ekki kjörgengur en var væntanlega
tilnefndur í þeirri von að erkibiskup eða páfi veitti honum undanþágu. Hinn þriðji
var að hann var kvæntur og átti börn en svo var einnig um Brand Sæmundarson
Hólabiskup sem Eysteinn erkibiskup hafði vígt árið 1163.
Á árunum 1184-1202 var konungur í Noregi Sverrir sem gerði kröfu til þess
að verða viðurkenndur sonur Sigurðar munns Haraldssonar er hafði verið
konungur í Noregi á árunum 1136 til 1155. Sverrir Sigurðarson vildi takmarka
forréttindi kirkjunnar og lenti því í hatrömmum deilum við Eirík Ivarsson sem var
erkibiskup í Niðarósi á árunum 1189-1205. Celestín III (páfi 1191-1198) staðfesti
15. júlí 1194 réttindi kirkjunnar og með páfabréf í höndum lýsti Eiríkur erkibiskup
Sverri konung í bann sama ár. Sjálfur hrökklaðist hann undan konungi til
Danmerkur og var þar undir vernd Absalons erkibiskups í Lundi.
Þegar Páll biskupsefni hélt til Noregs 1195 kom hann því að tómu húsi í
75