Ársrit Skógræktarfélags Íslands - 15.12.1975, Page 51

Úr sögu Elliðavatns
Endurprentað úr bœklingnum „Heiðmörk“
Friðland Reykvíkinga ofan Elliðavatns,
er Skógrcektarfélag Islands gaf út 1941
Þingstaðurinn.
Elliðavatn er ofarlega í Seltjarnarneshreppi
og stendur austan við samnefnt vatn. Gagnvart
Elliðavatni, hinum megin vatnsins, er jörðin
Vatnsendi, en ofan við Elliðavatn er jörðin
Hólmur. Út í Elliðavatn sunnanvert gengur
ofurlítið nes, sem Þingnes heitir. Geta menn
Jtess til, að þar hafi þingstaður verið í fornöld,
enda eru þar margar tættur, sem taldar eru
búðarrústir.
Kornyrkja?
Á þrettándu og fjórtándu öld eignaðist Við-
eyjarklaustur þessar jarðir að mestu eða öllu
leyti. Þá var landsskuld af Elliðavatni ca. 3
vættir mjöls. Verður mjölgjaldið vart skilið á
annan veg en að þá hafi akuryrkja verið á
Elliðavatni. Þetta gjald er þó niðurfallið árið
1395. Frá því ári eru og til elztu upplýsingar
um Hólm. Hann var 30 hndr. að dýrleika.
Þá var kirkja á Hólmi, en liún mun hafa lagzt
niður snemma á öldum.
Milli Hólms og Elliðavatns stóð áður bær,
sem Hrauntún nefndist, og eiga leifar hans að
vera rjett við Gvendarbrunna.
Koniingsjarðir — Kolagerð.
Jarðir þessar munu allar hafa komizt undir
konung við siðaskiptin, og þegar konungsvald-
ið færist í aukana, sýna fógetareikningar kvað-
ir þær og leigur, sem hvíldu á jörðunum. Ár-
in 1547—1552 eru jarðirnar 3, Elliðavatn,
Hólmur og Vatnsendi, taldar konungseign. Af-
gjald hverrar jieirra er tíu aurar í fríðu og
12 tunnur viðarkola árlega. Af því hlýtur að
vera ljóst, að allmikill skógur mun hafa verið
á þessum jörðum, því að 36 tunnur kola eru
eigi fáir hestburðir af viði. Auk þeirra kola.
sem fóru til fógetanna á Bessastöðum, munu
bændur úr næstu sveitum hafa aílað sér viðar-
kola í skógi þessara jarða.
ÁRSRIT SKÓGRÆKTARFÉI.AGS ÍSLANDS 1975
Skógurinn þverr.
Skógi á jörðum þessum mun hafa farið all-
mjög aftur fram til þess, að jarðabók Árna og
Páls var saman tekin, því þá var landskuldin
100 álnir af hverri jörð og auk þess 8 tunnur
af kolum. Þess er getið, að kolatunnurnar hafi
verið færðar úr 12 tunnum niður í 8 tunnur
„fyrir þá orsök, að skógarnir eyddust svo mjög,
að bændur gátu ekki meira orkað en nú gelzt".
Enda virðast skógarleifar jarðanna orðnar ærið
lítilfjörlegar. Á Vatnsenda er talið „hrís af
reytingi erfitt, brúkast til kolagerðar og eldi-
viðar“, á Elliðavatni „rifliris til eldiviðar og
kolagerðar, en fer mjög í þurrð, og er undir
eyðingu komið“. Lakast er Jtað á Hólmi, Jrar
er að vísu hrísrif ennþá, „sem brúkast til eldi-
viðar og svo naumlega, að jörðin þarf lirístak
af öðrum að Júggja". Skógarleifar jarðanna hafa
þó án efa verið all miklu betri en jarðabókin
lýsir þeim, því að annars verður varla skilið,
hvernig ábúendur jarðanna geta brennt 21
tunnur kola á liverju ári.
S k ógarm annagö tur.
Úr skóglendinu sunnan Elliðavatns liggja
gamlar götur upp í Mosfellssveit í áttina til
Kjalarness, sem Skógarmannagötur heita. Sag-
an hermir, að bændur í Mosfellssveit og á
Kjalarnesi liafi um Iangt skeið sótt öll viðar-
kol suður í lönd Elliðavatns, Hólms og Vatns-
enda.
Fjdrkláðinn og skógurinn.
Um það leyti er jarðabókin var rituð var
fremur lítill búskapur á jörðum þessum, svo
sem eðlilegt er þegar ábúendur jarðanna voru
píndir og kvaldir með ótrúlegustu kvöðum
valdsmannanna á Bessastöðum. En á fimmta
og sjötta tug átjándu aldar fer Elliðavatn að
koma við búnaðarsögu landsins, Jrví að þá
var Jiar sett upp sauðfjárræktarbú og um
49