Helgarpósturinn - 10.08.1979, Blaðsíða 23

helgarpásturinrL. Föstudagur 10. ágúst 1979.
23
Ve&ráttan þykir sigilt umræöu-
efni, ekki sfst þegar hiin er í ein-
hverju frábrugöin þvi sem tslend-
ingar eiga aö venjast, þótt oft sé
sagt aö viö séum öllum veörum
vanir. Sennilega er þó langt slöan
aö landsmenn haía brotiö heilann
meira um veöurfariö hér á landi
en einmitt i ár. Viöa hefur rikt
haröæri af völdum langvarandi
kulda og hafiss, og fyrrihluti
þessa sumars er einhver hinn
kaldasti sem skráöar veöurfars-
mælingar ná til.
Þetta hefur aftur vakiö þær
spurningar hvort kuldakastiö mí
sé aöeins upphafiö aö langvar-
andi kuldaskeiöi, og hvort eitt-
hvaö sé aö marka þær hrakspár,
sem ööru hverju hafa heyrst og
jafnvel viröulegir erlendir veöur-
fræöingar eru bornir fyrir, þess
efnis aö ný feöld sé i aösigi. Þeir
sem leggja eyrun viö slikum spá-
dómum vitna þá gjarnan til þess,
aö þaö er ekki aöeins hér á landi
KULDINN - DÆMIGERÐ fSLENSK VEÐRATTA
heldur einnig viöar á hnettinum,
þar sem verulegar veöurfars-
breytingar hafa á siöustu árum
veriö aö eiga sér staö.
Nýliöinn jillimánuöur var til aö
mynda þriöji óvenjulega kaldi
sumarmánuöurinn i röö, þar sem
mai og júni voru mjög kaldir og
eftir þvi sem veöurfræöingar
segja þá er fyrrihluti sumars nú,
þ.e. júni og júlimánuöur, ásamt
samsvarandi sumarmánuöum
áriö 1975, hinn kaldasti sem kom-
iö hefur i Reykjavlk frá þvi 1887.
Hvaö júlimánuö sl. einan áhrærir
þá var meöalhitinn 9,6 stig og hef-
ur aðeins einu sinni á þessari
öld komiö kaldari júli. Þaö
var áriö 1970 þegar meöalhit-
inn mældist 9,5 stig. Og þótt
ibúar á suövestanveröu land-
inu hafi löngum bolsótast út
I dumbunginn I loftinu, segja
veðurfræðingar aö veörátt-
an hafi aö þvi ley tinu einnig verið
afbrigöileg miöaö viö venjulegt
árferöi, aöúrkoma hefurnúveriö
mjög litil þriðja áriö f röö og þaö
er fariö aö segja til sin á þann hátt
aö yfirborö vatns fer lækkandi.
En hvaö táknar þetta afbrigði-
lega veöurfar — stefiium viö ef til
vill inn f nýtt kuldaskeiö? Tveir af
okkar kunnustu veöurfræöingum,
þeir Markús A.Einarsson og Páll
Bergþórsson, sem ég bar þessa
spurningu undir, drógu I efa, aö
veöurfariö nú, þótt afbrigöilegt
væri, táknaöi neinar stórvægileg-
ar breytingar.
Markús vitnaöi til þess aö hann
heföi sl. haust setiö alþjó&lega
ráöstefnu veðurfræöinga, World
Climate Conference, þar sem
saman voru komnir veöurfræö-
ingar úr öllum heimshornum til
aö bera saman bækur sinar. At-
hygli þeirra beindist eölilega aö
þeirristaöreynd aö á allra siöustu
árum hefúr oröiö vart töluveröra
umskipta á veöurfari vlöa um
heim^. Skemmst er aö minnast
mikilla þurrka sunnan Sah-
ara-eyöimerkurinnar, óvenju-
legrar þurrkatiöar i Evrópu og
mikillar vetrarhörku f ýmsum
rikjum Bandarfkjanna.
„Niöurstaöan á þessari ráö-
stefnu varö sú, aö flestir veöur-
fræöinganna voru sammála um
aö þaö væri rangt mat aö ætla aö
umskipti af þessu tagi táknuöu
einhverja grundvallarbreytingu á
veöurfari jarðar heldur væru
sveiflur i veöurfari algengar og
eölilegar þegar litiö væri til lengri
tima,” sagöi Markús. A góðæris-
skeiöi hins vegar freistuöust
menn til aö færa út kviarnar og
Leiöin i sólina, sjóinn og sand-
inn liggur i Austur-Evrópu til
Svartahafs, baöstrandanna i
Rúmenfu og Búlgariu. Leiðin til
Miöjaröarhafs er lokuö, nema fá-
um útvöldum meö flokksstimpil I
bak og fyrir, sem sleppt er til
Júgóslavíu. Stööutákniö fyrir þá
sem hafa komið sér áfram i
löndum eins og Austur-Þýska-
landi og Tékkóslóvakiu er aö aka i
sumarleyfi til Mamaia, Euforia
eöa Varna i eigin bil.
En þótt áfangastaöur sé i
Búlgariu, veröur aö aka um
Rúnieniu, og af þvi spratt I síð-
ustu viku haröoröasta millirfkja-
deila sem um getur I Austru-
Evrópu sföari misserin. Nyröri
rikin mótmæltu ákaft, þegar
Rúmenius tj ór n f yrirskip aöi fyrir-
Rússneskur oliuborpallur
ORKUKREPPAN ÞJAKAR SOVÉTVELDID
varalaust, aö enginn skyldi fá
bensfn á erlendan bil, nema greitt
væri f skiptanlegum gjaldmiöii
vestrænna rikja.
Bensindeila Rúmena viö
bandamenn sina er áberandi
vottur þess, hversu orkukreppa
og veröbólgahrjá löndin i Austur-
Evrópu, þar sem stjórnvöld hafa
til skamms tima talað digur-
barkalega um aö slikar hremm-
ingar snei&i hjá rikjum meö miö-
stýröan áætlunarbúskap. Vandi
sólarlandafara, sem áttu á hættu
aö veröa innlyksa meö bila sina I
Rúmeniu vegna skorts á frjálsum
gjaldmiöli, var leystur meö þvi aö
skammta þeim bensin tii landa-
mæranna gegn þvi gjaldi sem
hver haföi handbært, en verölags-
sprenging siöustu mánaöa og fyr-
irsjáanlegur orkuskortur f lönd-
um Comecon skapa vanda sem
reynst getur illviöráöanlegur.
Sovétstjórninreiö á vaöiö á út-
hallandi vetri og ákvaö allt aö
helmings veröhækkanir á fjölda
vörutegunda, sem þar i landi eru
flokkaöarmunaöarvörur. Var þar
bæöi um aö ræöa neysluvörur eins
og áfengi og bensin og varanlega
notahluti eins og húsgögn og
heimilistæki.
Siðan hefur hvert rikiö af ööru f
Austur-Evrópu fylgt á eftir meö
hækkunum á ver&i hvers konar
varnings og þjónustu. Bensin og
aörar oliuvörur eru ætiö I farar-
broddi, og er hækkun á þeim ailt
aö 100 prósent. En hækkanir á
mörgu ööru eru einnig gffurlegar.
Þannig hafa póst- og símgjöld
veriö tvöfölduö I Tékkóslóvakíu. 1
Ungverjalandi hefur verö á
brauövörum hækkaö um 50 af
hundraöi, bilar um 20 af hundr-
.a&i, sykur um 23 af hundraöi, kol
um 25 af hundraöi og skófatnaöur
um 27 af hundraöi, svo gripiö sé af
handahófi ni&ur i hækkanalist-
ann. 1 Ungverjalandi einu hafa
hækkanir á stjórnvaldsákveönum
launum og tryggingabótum kom-
iöá móti veröhækkunum þessum,
og er þar um aö ræ&a fasta upp-
hæö á mánaöarlaun e&a bætur,
sem nemur um fimm af hundraöi
af meöallaunum verksmiöju-
verkafólks.
Astæðan fyrir sérstökum hækk-
unum á oliuvörum liggur i augum
uppi. Sovétrfkin, sem sjá allri
Austur-Evrópu nema Rúmeniu
fyrir bensini og olfu, hafa látið út-
flutningsveröiö til bandamanna
sinna fylgja á eftir veröhækkun-
um olfuframleiöslurlkjanna i
OPEC á alþjó&amarkaöi, þótt
hækkanirnar séu látnar koma
hægar en þar gerist.
Þessar hækkanir á orkuveröi
segja auövitaö til sín I allri vöru-
framleiöslu, en skýra engan veg-
inn þær stór/elldu hækkanir varn-
ings og þjónustu, sem átt hafa sér
stað i löndum Austur-Evrópu siö-
ustu mánuöi. Skýringin á þeim er
fyrst og fremst sú, aö nú er aö
brjótast fram ver&bólga sem dul-
in hefur verið undanfarin ár.
Michal Sabolcik, verölags-
stjóri Tekkóslóvakiu, sagöi ber-
um oröum, aö rikissjóöur lands-
ins risi ekki lengur undir byröinni
af niöurgreiöslum á vöruveröi.
Niöurgreiöslan á húshitunaroliu
einni saman myndi nema 120
milljöröum króna, ef hakia ætti
veröinu óbreyttu.
t tilkynningu rikisstjórnar Ung-
verjalands um ástæöur fyrir
veröhækkunum þar 1 landi, segir
aö ni&urgreiöslur hafi veriö orön-
ar gersamlega óbærilegar fyrir
rikisstjóöinn og valdiö stórfélldu
óhagræöi i neyslu einstaklinga og
taka sér búsetu á svæöum, sem
yr&u illa úti þegar haröir timar
kæmu á ný.
Svipu&u máli taldi Markús
ge.gna um veöurfar hér á landi.
Þar skiptust á skeiö hlývi&ris og
kaldari tföar, og veöráttan nú
táknaöi i reynd ekki annaö en viö
fengjum nú aö kenna á nýrri
kuldasveiflu. Páll Bergþórsson
tók I svipaöan streng og taldi
varasamt aö draga nokkrar
ályktanir um framvindu veöur-
fars til langframa af þessu eina
ári, þótt afbrig&ilegt væri.
—„Reyndar má kannski segja aö
þaöhafi sýnt sig aö kuldi á einum
staö hafi I för meö sér hlýindi á
ö&rum enengu a& si&ur tel ég ekki
hægt aö draga neinar ályktanir i
þessuefnifyrren komiö er lengra
tlmabil,” sagöi Páll.
Pállkva&megasýna framá.aö
kuldiihafinu t.d. nor&ur af land-
inu, eins og nú væri um aö ræ&a,
heföi eftirköst og lýsti sér I þvi a&
kuklinn eyddi seltunni á yfirborði
sjávar og au&velda&i framgang
issins, auk þess sem meiri likur
væruá ismyndun i svo köldum og
seitulitlum sjó. Þessar aðstæ&ur
hef&u þannig „svolitiö spágildi”
eins og Páli or&a&i þaö i þá veru
aö meiri likur en ekki væru á þvi
aö kalt gæti einnig or&iö á næsta
árihérá landi. En hann tók fram
a&til gætu komiö aörir þættir sem
drægju úr þessari keöjuvirkun,
t.d. langvarandi vindakaflar
nor&ur af landinu sem hindru&u
framgang issins.
Sem dæmi um sveiflurnar i
veöurfari hér á landi minnti hins
vegar Markús A Einarsson á
kuldaskeiöið 1966-71, sem lands-
mönnum þóttu þá firn mikil en
heföu þó langt frá þvi veriö eins-
dæmi ef litiö væri á veöurfarssög-
una til lengri tima. „Menn voru
þá einfaldlega orönir svo góöu
vanir að viö sofnuöum á veröin-
um, -ef svo má segja,” sagöi
Markús. „Kuldaskeiö af þessu
ŒMnfe[fQ(o]
yfirsýn
®[PD®[n](o]
vönmotkun i framleiöslunni. Niö-
urgreiöslurnar I Ungverjalandi
vorukomnar upp I 13 af hundra&i
af heildarveröi vöru og þjónustu i
landinu. Lækkun þeirra veldur
þvi, aö ver&lagsvisitala hækkar á
þessu ári um a& minnsta kosti niu
af hundraöi i staö 4.8 af hundraöi,
sem efnahagsáætlun rikisins
rriknaöi meö.
Eitt er þaö riki I Austur-Ev-
rópu, sem fram aö þessu hefur
ekki kunngert neinar veröbreyt-
ingar. Þaö er Pólland. Ekki er
þaö þó af þvi, aö Pólverjar séu
lausir viö efnahagserfi&leika.
Þvert á móti halda pólsk stjórn-
völd enn aö sér höndum, vegna
þess a& vandinn sem þau eiga viö
aö striöa er svo glfúrlegur aö þau
kunna engin ráö til a& taka á hon-
um.
A þessu ári fer rúmur þri&jung-
ur útgjalda á fjárlögum pólska
rikisins i niöurgrriöslur til aö
halda niöri vöruveröi. Þetla niö-
urgreiöslustig hvilir eins og mara
á hagkerfinu, veldur varanlegum
vöruskwti, og þvi meiri sem niö-
urgrei&slan á hlutaöeigandi
vöruer riflegri. Til aö myndarik-
ir i raun kjötskömmtun og hefur
lengi gert i landbúnaöarlandinu
Póllandi.
Stjórnvöld I Póllandi hafa tvi-
vegis reynt aö brjótast út úr niö-
urgreiösluvftahringnum meö þvi
aö hækka verölag i stóru stökki
fyrirvaralaust, en f bæöi skiptin,
1970 og aftur 1976, var veröhækk-
unum svaraö með verkamanna-
uppreisnum, þar sem háöir voru
blóðugir bardagar og opinberar
byggingar, sér i lagi flokksskrif-
stofur, brenndar til grunna.
Þri&ja sprengingin af þvi tagi á
sama áratugnum gæti haft ófyrir-
sjáanlegar aflei&ingar f Póllandi.
Þaö kaldhæönislega viö her-
virki orkukreppunnar á þvi
markaössvæöi sem Sovétrikin sjá
fyrir oliuafuröum er, aö slðustu
áratugi hafa rannsóknir sýnt a&
Sovétrikin eiga i jöröu innan
landamæra sinna langtum stærri
og au&ugri olfusvæöi en nokkurn
grunaöitil skamms tima. En þessi
tagi eru hluti af fslenskri ve&r-
áttu og þaö er bæ&i óeölilegt og
óskynsamlegt aö mi&a veöurfariö
viö árabiliö milli 1920 og 1965, eins
og viö gerum oft. Sannleikurinn
er nefnilega sá, a& þetta árabil
1920-65 er mesta hlýviðrisskeiö,
sem rikt hefur á Islandi nema ef
vera skyldi rétt fyrstu aldirnar
eftir Islandsbyggö.”
Boöskapur Markúsar var þvi
einfaldlega aö Islendingar yröu
aö sætta sig viö veöurfar af þvi
tagi, sem viö höfum undanfariö
fengiö aö kynnast — þvi aö eftir
allt saman er þaö kannski hin
dæmigeröa islenska veörátta.
Hvorki Markús A Einarsson né
PáD Bergþórsson viröast hins
vegar trúaöir á hrakspár af þvi
. tagi aö á jör&inni sé nú f þann
mund a& eiga sér staö stökkbreyt-
ing á veöurfari — meö nýrri Isöld
i uppsiglingu e&a annarri óáran.
PáU kva&st halda a& isaldarspá-
dómar væri nú aö mestu úr tfeku
— ”og hefur aö mér viröist snúist
upp i andstæ&u sina þvi a& nú er
meira talaö um ógnarhita sem
bræ&i jökla og isa af völdum kol-
tvisýringsins I andrúmsloftinu.”
Markús kvaö hins vegar alla spá-
dóma af þessu tagi byggja á afar
veikum grunni. 1 allri veöurfars-
fræöinni væri ekki til nein heild-
arkenning til að byggja á fram-
tföarspár sem þessar. „Spár um
breytingar á veðurfari næstu
10-15 árin eru bara kjaftæði,”
sag&i hann.
Þaö ætti þó alltént a& vera
nokkur huggun i vondri tið aö
ragnarök eru ekki á næsta leyti,
amk. ekki af völdum veöurfars-
breytinga.
Eftir
Björn
Vigni
Sigurpálsson
(Éftir
ÍViagnús
Torfa
Ólafsson
oliuauöur kemur ekki aö neinu
gagni nú, né um fyrirsjáanlega
framtiö, af þvi aö nýfundnu oiiu-
svæöin eru næstum öll i óbyggö-
um noröurhéraöa Sovétrikjanna,
þar sem veglausar freömýrar og
fen breiöast um þúsundir kiló-
metra áöur en kemur a& næstu
mannabyggö.
Sovétmenn brestur á fjölda
sviöa tækni og leikni sem meö
þarf til aö koma oliulindum sem
liggja á svona nor&lægum sló&um
i gagnið. Þá skortir bortækni og
borunartæki sem unnt er aö nota i
þvf grimmdarfrosti sem þarna
má búast viö. Þá skortir tækni til
aö gera meö viörá&anlegum
kostnaöi vegi um kviksyndiö sem
á sumrum myndast i freömýra-
beltinu. Þá skortir kunnáttu og
getu til a& framlei&a stálpipur og
leggja leiöslur sem komiö gætu
oliu frá strönd Noröur-lshafsins
tú dreifingar- og vinnslustöðva,
sem best hentaöi aö værusuöur á
40. breiddarbaug.
Þessar aöstæöur eru meginá-
stæöan til aö yfirgnæfandi likur
þykjaá.aöá komandiárum muni
Sovétstjórnin hneigjast til aö
bæta úr fyrirsjáanlegum oliu-
skorti I eigin landi, og löndum
san henni eru háö, meö þvf aö
klófesta meö einhverjum ráöum
vænan hluta af oliuútflutningi
landanna fyrir botni Mi&jar&ar-
hafe.