Helgarpósturinn - 06.06.1980, Qupperneq 14

14
Föstudagur 6. júní 1980.
JieJgarpósturínrL
„HefOum vi6 gert okkur grein
fyrir þeim erfibleikum sem áttu
eftir aö mæta okkur heföum viö
sennilega aldrei byrjaö”.
„Aö reka fyrirtæki vel og skila
aröi er nú oröiö af hinu illa. Meira
tap, meira tap, þá eru allir
ánægöir — veröa aö minnsta kosti
rúlegir”.
„Ég kann ekkert af þvi sem
flestir stunda i fristundum, hef
aldrei haft áhuga. Ætli maöur
veröi bara ekki aö taka til þar
sem frá var horfiö i „den tid” og
fara aö ieika sér”.
hét hann. Eins og titt var um unga
menn i þá daga geröu þeir dálitiö
af þvi aö yrkja. Haraldur tnlöi
föður minum einhverntima fyrir
þvi, aö þegar hann væri oröinn
stdrskáld ætlaði hann aö taka upp
skáldanafniö Haraldur Hamar.
En heimili hans leystist upp,
þegar hann var enn ungur, og
hann varö aö bjarga sér sjálfur.
Hann réö sig á danska flutninga-
skútu og þaö síöasta sem" heyrö-
ist frá honum var aö hann heföi
veriö lagöur á spitala I Buenos
Aires, þar sem hann siöan dó úr
berklum þá 18 ára. Faðir minn
vildi aö ég bæri nafniö, sem hann
haföi ætlað sér, og þvi var ég
sklrður Hraldur Hamar. En lélegt
þætti ég ljóöskáld.
ÞU ert ekki sá fyrsti sem spyrö
mig um nafniö. Til er skemmtileg
saga, sem ég hef oft sagt fólki,
þegar ég hef útskýrt hvernig þaö
kom til.
,,Þaö sem réöi þvi var einkum
tvennt. Sem ungum blaöalesanda
fannst mér Morgunblaöið eina
alvörublaöiö. 1 ööru lagivoru þær
litlu pólitisku hræringar sem _ i
mér voru, og sú afstaöa sem ég
tók á þessum árum, I takt viö
Morgunblaöiö.
Ég haföi raunar aldrei haft af-
skaplega mikinn áhuga á innan-
landspólitik en hef alltaf haft
mjög mikinn áhuga á alþjóöa-
pólitik. Ég rek þaö til þess tima
þegar ég sem smá patti fylgdist
mjög vel meö gangi striösins. Ég
gleypti allar fréttir upp til agna,
var ekki oröinn sex ára þegar ég
sat viö útvarpstækiö og fylgdist
gaumgæfilega meö þvi þegar Jón
Magnússon flutti fréttaþætti frá
útlöndum. Þetta var aöal
hlustunarefni mitt á þessum ár-
um.
Ég felldi mig vel viö stefnu
„llefði aldrei orðið neinn stolpa KK
Ritstjóri Iceland Review býöur
mér sæti inni á skrifstofu sinni.
Sjálfur stendur hann hinumegin
viö skrifboröiö og gerir sig ekki
llklegan til aö setjast.
— Heyröu, er þér sama þótt viö
rennum heim til min? Þá get ég
lagst fyrir meöan viö spjöllum
saman. Ég gekkst nefnilega undir
bakuppskurö og má eiginlega
ekki sitja mikiö. Reyndar ligg ég
oft á svampi á góifi.iu hér á skrif-
stofunni og les inn á band eöa tala
I sima. En ég kann varla viö þaö
þegar ég hleypi gestum inn til
min.
Þannig atvikaöist þaö, aö vett-
vangur Helgarpóstsviötaisins var
fluttur inn á heimili Haralds J.
Hamar ritstjóra Iceland Review,
blaöamanns I aldarfjóröung, sem
slöustu tólf-þrettán árin hefur
veriö eigandi, ritstjóri og eini
blaöamaöur eina isienska tima-
ritsins, sem gefiö er út fyrir um-
heiminn. Þegar viö komum Inn I
Stórageröi setti hann kaffivélina I
gang, vlsaöi mér til sætis viö
skrifboröiö sitt, en iagöist sjálfur
I legubekkinn.
„Eftir aö hafa veriö blaöa-
maöur i aldarfjóröung og sjálf-
sagt tekiö viötöl viö þúsundir
manna I gegnum tiöina kann ég
ekki viö mig I þessu hlutverki.
Jafneölilegt og mér finnst aö eiga
sjálfur viötöl viöfólk og hafa hluti
eftir þvi finnst mér ákaflega
afkáralegt aö vera hinumegin viö
boröiö.
Aöur fyrr var ég talsvert viö út-
varpiö og seinna sjónvarpiö/ór aö
sjá þar um fróöleiks og samtals-
þætti strax og þaö tók til starfa.
Þaö haföi sma'm saman þau áhrif
á mig, aö ég dró mig inn I skel, án
þess að ég geröi mér grein fyrir
þvi. Mér geöjaöist alls ekki aö
þessari fyrstu reynslu minni I
sjónvarpi og á timabili þoldi ég
ekki einu sinni aö sjá nafniö mitt
á prenti. Þaö átti einfaldlega ekki
viö mig aö veröa eins konar opin-
ber persóna, og þegar ég áttaöi
mig á þessu dró eg mig i hlé. Ég
hef haft litinn áhuga á þvi aö vera
I sviðsljósinu. Kannski þaö sé
vegna þess aö þaö er svo rótgróiö
I mér aö vera þeim megin viö
boröiö þar sem þú ert núna. Sum-
ir hafa ánægju af þvi aö vera I
sviösljósinu, en þaö kitlar ekki
mina hégómagirnd”, segir
Haraldur og ris á fætur meö
erfiöismunum til aö sækja kaffið.
„Enginn siólpa Klerhup”
„Ég hef veriö slæmur i bakinu
frá þvi ég var innan viö tvitugt og
aldrei getaö veriö meö I neinum
leikjumeöaööru sem reynir á. Þá
sjaldan aö ég hef freistast til þess
hef ég jafnvel fariö i rúmiö á
eftir” segir hann þegar hann
kemur til baka meö könnuna og
hellir i bolla. „Kannski breytist
þaö! ”
— En nafniö Haraldur J. Ham-
ar er samt sem áöur all þekkt,
aöallega I tengslum viö Iceland
Review. Hvernig hófst þaö
ævintýri eiginlega?
„Þaö hefur alltaf veriö árátta
hjá mér aö fara ekki troönar slóö-
ir. Ég byrjaði I blaöamennsku á
Morgunblaöinu um tvitugt. Sam-
timis innritaöi ég mig i guöfræöi
við Háskólann, en hætti fljótlega
og hélt áfram I blaöamennskunni
Mér fannst hún skemmtilegri
enda heföi ég kannski aldrei orðiö
neinn stólpa klerkur. Auk þess
fannst mér námsefniö leiöinlegt.
Ég fór fljótlega aö feröast mik-
iö fyrir blaöiö. Viö vorum ekki
margir starfsmennimir á þeim
árum, og tækifærin þvi mörg. A
þessum feröum rak ég mig aö
sjálfsögöu á, aö enginn vissi yfir-
leitt nokkurn skapaöan hlut um
tsland. Ég fór þvi aö hugsa um
hvort ég gæti lagt lóö á þá vogar-
skál og fékk kunningja minn,
Heimi Hannesson, meö mér i
þessa útgáfu. Þaö var áriö 1963 aö
viö lögöum úti.þetta, og {>aö var
hugsaö sem algjört hobbí, enda
var ég ennþá á Morgunblaðinu,
en Heimir á Timanum og I
Háskólanum.
Viö áttum auövitaö ekki krónu i
vasanum, en tryggöum okkur
meö þvi aö tala viö ýmsa aöila,
sem hugsanlega gætu notfært sér
blað af þessu tagi. En viö geröum
okkur o'raunhæfa mynd af þvi
sem viö vorum aö leggja út i.
Heföum viö gert okkur grein fyrir
þeim erfiöleikum sem áttu eftir
aö mæta okkur heföum viö senni-
lega aldrei byrjaö. Þaö er nánast
þaö erfiöasta, sem maöur tekur
sér fyrir hendur í útgáfustarfi
hér, aö gefa út tímarit fyrir allan
heiminn frá tslandi.
„Barma mér aldrei”
Þetta segi ég alls ekki til aö
barma mér. Ég ákvaö fyrir
nokkrum árum aö barma mér
aldrei. Þaö er svo mikill barlóm-
ur I þessu þjóðfélagi og aum-
ingjaskapurinn svo yfirgengileg-
ur, aö það er ekki hægt aö taka
þátt I þvi, jafnvel þótt ástæöa
væri til”.
— En er þetta ekki bara gamall
og þjóðlegur siöur — eöa kannski
ósiöur?
„Aö enginn sé búmaöur nema
hann kunni aö berja sér,
meinarðu? Ég held aö þetta sé
löngu komiö út fyrir þann
ramma. Þaö er beinlínis ætlast til
þess aö allt gangi illa, viröist
manni. Aö reka sitt fyrirtæki vel
og skila aröi er nú oröiö af hinu
illa.Meira tap, meira tap, þá eru
allir ánægöir — veröa aö minnsta
kosti rólegir”.
Úr þvi útúrdúrinn er oröinn
þetta langur spyr ég Harald hver
hann haldi aö sé ástæöan fyrir
þessum sjúkleika I þjóöfélagi
okkar.
„Þaö eru ýmsar ástæöur fyrir
þvi, ekki sist þaö, aö ákveöin
þjóöfélagsöfl hafa kynt undir þvi,
aö allur aröur sé illa fenginn
gróöi, og vill helst koma öllum
rekstri á klafa rikisins. Þaö ligg-
ur alveg ljóst fyrir. En ég hef þá
óbilandi trú, aö þegar til lengdar
lætur, muni þeir sem geta staöiö
aö rekstri þannig aö hann skili
aröi og vaxi eölilega njóta meira
trausts en hinir. Þessi endalausi
barlómur er niöurdrepandi og er
beinlinis farinn aö há þjóöfélag-
inu, iama athafnaþrá fólks.
Annars tala ég aldrei um minn
rekstur sem fyrirtæki. Þetta er
ekki svo stórt i sniðum. Ég hef
alltaf veriö fáliöaöur og það hefur
HBBSHBnmamaaMi
til dæmis aldrei veriö um neitl
blaðamannastarf að ræða þar
nema fyrir mig, með örfáum
undantekningum ’ ’.
Hðlðisl með seipnni
— Hvernig hefur þetta svo
gengið?
„Þaö haföist meö árunum,
seiglunni og endalausri vinnu, aö
útbreiöa þetta blaö töluvert, ná
samböndum og áskrifendum um
allan heim. En fyrir 5 árum var
svo komiö aö viö vorum viö þaö
aö gefast upp. Þá keypti ég hlut
Heimis I útgáfunni. Þaö var aöal-
lega af þrjósku, mér fannst ég
vera búinn aö ala Iceland Review
upp og fóstra fram á fermingar-
aldur, og mér fannst ég ekki geta
kastaö þvi frá mér. Þvi lagöi ég
nótt viö dag I nokkur ár, og mér
finnst mér hafa tekist aö gera
eins gott úr blaöinu og efni stóöu
til. Nú er þetta allt á uppleiö, ég
er haröánægöur, þótt ég gæti vér-
iö betri i bakinu.
Upplagið er fimmtán til sextán
þúsund, og viö höfum öruggan
áskrifendahóp út um allan heim,
þaö er mjög litiö um aö fólk segi
blaöinu upp. Ýmis fyrirtæki og
stofnanir kaupa þaö lika til aö
senda viöskiptavinum sinum, og
utanrikisþjónustan notar þaö sem
einskonar „prestismagasin’"
landsins. þótt þaö sé alls ekki
neitt stjórnarmálgagn, og hafi
ekki yfir sér opinberan blæ.
Þar sem blaöiö kemur ekki út
nema fjórum sinnum á ári er
vinnslutiminn langur. Þvi getum
viö ekki veriö meö mikiö af nýju
fréttaefni. Til þess aö koma til
móts viö þá sem lika vilja fylgjast
meö tiöindum stofnaöi ég annaö
blaö fyrir fimm árum, News from
Iceland, sem kemur út mánaöar-
lega. Auk þess gef ég út Atlantica
fyrir Flugleiöir, sem kemur út
tvisvar á ári i 120 þúsund eintök-
um. Þessu til viöbótar hef ég ver-
iö talsvert i bókaútgáfu”.
— Þetta átti semsé bara aö vera
hobbi'
„Já, þaö átti aldrei aö veröa
meira. En þetta þróaöist alltsam-
an og vaföi utan á sig, og á endan-
um hætti ég á Mogganum. Núna
finnst mér ég hafa verið I þessu
alltof lengi og ætla aö fara aö fá
mér meiri aöstoö og vinda ofan af
mér — og fá mér eitthvert hobbi!
Þaö getur nú oröi dálitiö erfitt. Ég
kann ekkert af þvi sem flestir
stunda I fristundum sinum, hef
aldrei haft áhuga. Ætli maður
veröi ekki aö taka til þar sem frá
var horfiö I „den tid” og fara aö
leika sér!”
Fyrslí ög síðaslí
Hamarinn
— Svo viö snúum okkur nú aö
öörum hlutum. Hvernig stendur á
þessu Hamarsnafni?
„Ég er Vestfiröingur, fæddur-
og uppalinn á Isafiröi. En tilkoma
Hamarsnafnsins er dálitiö sér-
kennileg. Ég er fyrsti og sföasti
Hamarinn I fjölskyldunni, dætur
minar fjórar eru allar Haralds-
dætur.
Þegar fósturfaöir minn var
ungur maöur i sveit átti hann góð-
an vin, sem var sveitungi hans og
jafnaldri. Haraldur Magnússon
„Éy þeKKí alll
HamarslólKið”
Hún er á þá leið, aö á dögum
minum á Mogganum kom Eggert
heitinn Stefánsson, heimsmaöur
og söngmaöur tslands, i eina af
sinum sumarreisum til landsins.
Þá boöaði hann gjarnan til blaða-
mannafundar, svona til aö allir
vissu aö hann væri kominn. Ég
var sendur frá Morgunblaöinu, og
heimsmaöurinn heilsaöi öllum af
stakri Ijúfmennsku og reisn. Ég
kynnti mig, og hann spuröi hvaö-
an af landinu ég væri. Ég sagöist
vera frá tsafirði. „Já, Hamar.
Auövitaö þekki ég allt Hamars-
fólkiö á Isafiröi. Þaö er mestá
sómafólk, alltsaman. Mesta
sómafólk, allt elskulegir vinir
minir” sagöi þá Eggert og brosti
eins og hann einn geröi.”
— Þú nefndir áöan, aö prestur-
inn og blaöamaöurinn hafi togast
á I þér, en nú hefurðu veriö blaöa-
maöur i aldarfjóröung. Hvernig
bar þaö aö, aö þú tókst þetta
örlagarika spor?
„Ég haföi alltaf áhuga á blaða-
mennskunni og var búinn aö
undirbúa þaö meö tilstuðlan
nokkurra kunningja minna aö
komast á Morgunblaöiö. Enda-
hnúturinn var svo rekinn meö þvi
aö ég hitti Valtý Stefánsson rit-
stjóra heima hjá honum. Ég var
nýkominn úr stúdentsprófi fyrir
noröan og átti kost á aö komast til
Bandarikjanna um sumariö. Þeg-
ar ég kom til Valtýs skaut hann
þvl aö mér, aö ég skyldi skrifa
nokkrar greinar fyrir Morgun-
blaöiö úr feröinni. Hann heföi
aldrei séð neitt eftir mig.
Þaö var Bandarikjamaöur, vin-
ur Heimis Hannessonar, sem
haföi boöiö mér vestur ásamt öör-
um kunningja okkar, Jósef Þor-
geirssyni nú alþingismanni. Viö
keyröum meö þessum Bancja-
rikjamanni til Flórida og meöan
þeir sóluöu sig I sandinum og
sjónum sat ég inni meö mina
stóru og þungu ritvél og skrifaði,
og kom nábleikur aftur heim. En
þessar greinar, sem ég skrifaði
þarna, uröu siöan til þess aö ég fór
aö vinna á Morgunblaðinu.
Þá voru ekki nema fimm eöa
sex blaðamenn á Morgunblaöinu,
þótt stærsta blaö landsins væri
Af þeim eru þrir ennþá viö blaöiö,
þeir Þorbjörn Guömundsson,
Sverrir Þóröarson og Matthias
Johannessen ritstjóri, en hann fór
reyndar til Danmerkur haustiö
sem ég byrjaöi. Hinir voru Þor-
steinn Thorarensen, Atli
Steinarson, kona hans Anna
Bjarnason og Guörún Stefáns-
dóttir, en hún er hætt I blaöa-
mennsku. Óli K. var þarna og
Arni óla aö sjálfsögöu, en hann
var viö Lesbókina og vann mest
heima, svo viö uröum ekki svo
mikiö vör viöhann. Valtýr var þá
orðinn heilsutæpur svo aö rit-
stjórn hvildi á Siguröi Bjarna-
syni.”
„Mðrgunðlaðið eína
alvörubiaðið”
— Hvers vegna fórstu beint á
Morgunblaðiö?Þaö voru til önnur
dagblöð.
Morgunblaösins I utanrikismál-
um, og geri þaö enn. Og miöaö viö
aðra pólitik sem þar er rekin tel
ég mig eiga heima I hópi þeirra
sem hafa slika afstöðu”.
— Þú ert meö öörum oröum
Sjálfstæöismaður??
„Ja, sennilega er óhætt aö
segja þaö.Hinsvegar hef ég aldrei
komiö nálægt neinu flokksstarfi,
og starf mitt á Morgunblaðinu
var alla tiö utan viö flokkspólitik-
ina. Ég var I daglegum frétta- og
greinaskrifum, þangaö til viö
Siguröur A og Ingimar Erlendur
tókum viö Lesbókinni af Arna Óla
og breyttum henni I þaö form
sem hún er I núna. Þá fór ég svo-
lltið út úr þessari daglegu
rútlnu”.
„Helur vaxið meir að
magni en gœðum”
— Fyrst samtaliö hefur snúist
svona mikiö um blaöamennsku:
Hvernig kemur Islensk blaöa-
mennska þér fyrir sjónir nú, þeg-
ar þú ert horfinn úr dagblaöa-
mennskunni en ert samt áfram í
tengslum viö pressuna?
„Ég vil segja þaö strax, aö ég
þekkiekki dagblaöamennsku eins
og hún er rekin nú. Starfstilhögun
hefur breyst mikið, nú er greitt
fyrir aukavinnu, og sérstakar
greiöslur koma fyrir útköll skilst
mér. Aöur höföu menn sitt fasta
kaup án tillits til vinnutlma og
uröu aö vinna eins og skepnur all-
an sólarhringinn, ef þvl var aö
skipta. Þá var ekki um neinar
aukagreiöslur aö ræöa, og mér
finnst furöulegt, aö þaö skuli vera
hægt aö aðskilja dagblaöavinnu á
þennan hátt.
Sjálfur hef ég haldiö áfram i
sama tempói eftir aö ég varð
minn eigin herra, hef raunveru-
lega verið aö dag og nótt. Ég kem
iðulega heim milli kl. sex og
sjö meö töskuna mlna, byrja
aftur klukkan tiu og vinn fram
yfir miðnætti. Kvöldin eru oft
minn besti vinnutlmi. Þá er allt
rólegt og hljótt. Þetta er gamall,
óvani, sem ég er aö byrja að
lækna núna.
Ég hef staðið utan viö dags-
pressuna slöan 1966 eöa ’67 og
mér finnst hún I heild hafa vaxiö
meira aö magni en gæöum. Um-
fangiö hefur vaxiö en dýptin ekki
aö sama skapi. Sumum blööunum
hefur næstum fariö aftur viö aö
„móderniserast”.
í humáil á ellir
— Hvaö finnst þér um þá miklu
flokkstryggö sem einkennir flest
isiensk dagblöö?
„Tengslin viö stjórnmálaflokk-
ana eru svo stór þáttur I Islenskri
þjóöfélagsmynd, aö þaö er erfitt
aö rjúfa þaö samhengi án þess aö
rekja hlutina lengra og taka ann-
að, sem er þvi samtengt. En þaö
voru ákaflega merkileg tlmamót,
þegar Morgunblaöiö opnaöist.
Þaö var stórt skref I Islenskri
blaöamennsku, og ýmsir hafa
fariö í humátt á eftir en ekkert
hinna svokölluöu flokksblaöa sem
vilja kalla sig alvörublöö hefur
stigiö þaö skref til fulls.
En ég vil alls ekki fara aö setja
mig I dómarasæti yfir fyrr-
verandi samstarfsmönnum mln-