Helgarpósturinn - 06.06.1980, Blaðsíða 25

25
he jmmHÍ—#r/nr»Fubludd9ur 6- iúni |y»ú-
f ÚR HEIMI VÍSINDANNA
Umsjón: Jón Torfi Jónasson

Áriö 1864 varö verkstjóri viö
byggingarvinnu fyrir þvi
hastarlega slysi aö járnfleinn
skaust f gegnum höfuö hans.
Teinninn smaug frá kinninni og
upp I gegnum höfuökúpuna og fór
þar meö i gegnum stóran hluta
framheila mannsins. Aö visu
þurfti aumingja maöurinn aö
liggja nokkurn tima á spltala
vegna þessa, en þaö f uröulega
var, aö hugur hans virtist starfa
jafnvei og áöur — og þó. Sjón, tal
og hugsun virtust vera jafnskýr
og fyrr, en samt var hann ekki
samur maöur og áöur. Rólegi,
samviskusami, dagfarsprúöi
verkstjórinn virtist horfinn, en I
staöinn kominn ruddalegur, staö-
festulaus en þó þrjóskur maöur.
Ýmis dæmi af þessu tagi uröu
til þess að renna stoðum undir
hugmyndir, sem voru að ná fót-
festu á þessum tima, um hlut
heilans I hugsun okkar og tilfinn-
ingum. Þessar hugmyndir gerðu
ráö fyrir sérhæfingu heilastööva,
þannig að til væru málstöðvar,
sjónstöðvar, hreyfistöövar
o.s.frv. og jafnvel stöðvar fyrir
tilfinningar, en dæmi af þvi tagi,
sem nefnt er hér að ofan, þótti
benda til þess að heilinn væri
einnig á einhvern hátt ábyrgur
fyrir skaphöfn okkar.
Hvað gerir heilinn?
Nú orðiö viðurkenna flestir
visindamenn, sem rannsaka
mannlegt atferli, að heilinn sé
forsenda starfs mannshugans.
Þvl ættum við að geta skýrt
skynjun, minni og hugsun meö
tilvlsun i heilastarfið og ekki nóg
með það heldur einnig hugar-
starf, sem tengist hvötum og til-
finningu, svo sem ást og gleöi.
En hvernig má það vera að
búnt af frumum (raunar eru þær
nokkuö margar, eða nokkrar
Heilinn er flóknasta liffæri mannslikamans og visindamenn eru rétt aö
byrja aö skilja starf hans.
ERU TVEIR HEILAR
BETRI EN EINN?
billjónir) getur séð, rifjaö upp
seinustu alþingiskosningar eða
orðið ástfangið? Þeir eru til, sem
efast um að hægt sé að komast
nokkuð áleiðis með að útskýra
þetta, en flestir visindamenn,
sem við þessar spurningar fást,
trúa þvi að hægt sé að komast
nokkuö langt. En þeir viðurkenna
þó allir að viðfangsefnin eru flók-
in og engar skýringar
auðfengnar. Nálgunin verður hæg
og sigandi og endanleg svör koma
seint.
Hvernig athugum við
starf heilans?
Ýmsar leiðir eru farnartil þess
að skoða starfsemi heilans og
veröur drepið á þrjár hér.
Ein leið er að skoða efnaskipti
þau, sem verða i heilanum og
hafa rannsóknir, sem að þessu
hafa beinst, þegar varpað nokkru
ljósi á það hvernig deyfandi og
örvandi lyf hafa áhrif á skapgerð
manna. Þá hafa menn reynt að
skýra hvers vegna sum lyf valda
ofskynjunum.
önnur leið er að álykta um
hugsanaferli með þvi að skoða
hvernig menn leysa rökfræði-
vandamál eða með þvi að athuga
hvaðhefur áhrif á ákvarðanatöku
viö ýmsar aðstæður.
Enn ein leið er að athuga áhrif
heilaskemmda, eða heilaskurða,
á hugarstarf manna. Eitt dæmi
um þetta verður nefnt hér.
Einn heili eöa tveir?
Um miöja þessa öld gllmdu
læknar á vesturströnd Banda-
rikjanna viö nokkur sérstaklega
hastarleg flogaveikitilfelli.
Tiltæk lyf réöu engan veginn við
aö halda flogaköstunum niðri og
sjúklingarnir gátu alls ekki lifað
neitt nálægt eölilegu lifi. Raunar
var ástand þeirra svo slæmt, að
læknunum fannst réttlætanlegt aö
skera á tengslin milli heilahvela
þeirra.
Svipað og við höfum tvö lungu
og tvö nýru þá höfum við tvö
heilahvel, sem eru tengd saman
með milljónum taugaþráöa. Ekki
er ljóst hvert er hlutverk þessara
tengsia, en á timum þessara
aðgerða bentu tilraunir á dýrum
til þess að skurður á þessi tengsl
hefði ekki merkjanleg áhrif.
Afleiðingar aögeröanna voru
furðulegar. Flogaköstin hurfu
alveg, en við þvi höföu fæstir
búist. En umfram allt þá voru
ekki merkjanleg nein áhrif á
skaphöfn eða hugsun
sjúklinganna. Þessar aögerðir
vöktu auðvitað margar spurn-
ingar, bæði siðfræðilegar og
visindalegar, en það er einkum
ein, sem verður drepið á hér:
Voru þessir sjúklingar meö einn
heila eða tvo, var jafnvel hugsan-
legt aö ekki væri lengur hægt að
tala um einstaklinga, ef hvort
hvel var nokkurn veginn sjálf-
stætt?
Þaö fólk, sem hér er um rætt,
var mjög fúst til þess aö taka þátt
irannsóknum af ýmsu tagi og eru
niðurstööur þessara rannsókna
mjög umræddar meðal
visindamanna.
Nokkru fyrir aldamót var þaö
orðið nokkuð ljós.t, að málstöðvar
(eða a.m.k. talstöðvar) flestra
eru staðsettar I vinstra heila-
hveli. Þetta þýðir auðvitaö að
vinstra heilahvelið getur stjórnað
tali en það hægra ekki. Þessar
ályktanir drógu menn m.a. af þvi
að jafnvel mjög stórar skemmdir
I hægra hveli trufluðu sjaldan
mál, en skemmdir á vissum hlut-
um vinstra hvels ollu iðulega
töluverðum truflunum á málnotk-
un.
Með þessar hugmyndir til
leiðsagnar voru eftirfarandi til-
raunir gerðar a fólkinu með
aðskildu hvelin
Meö sérstakri tækni, sem nýtir
m.a. þekkingu okkar á uppbygg-
ingu sjónkerfisins, er hægt aö
láta myndir berast annaö hvort
aðeins til vinstra heilahvels eða
aðeins til hægra heilahvels. Þaö
kom i ljós, að þetta fólk gat
einungis nefnt þær myndir, sem
bárust vinstra hveli, en ekki þær
sem bárust hægra hveli. Þetta
kom heim við það sem búist hafði
veriö við. En hvað geröist I hægra
hvelinu? Sá það ekki myndina,
sem þvi barst? Eöa sá það mynd-
ina, en gat ekki sagt frá henni.
Síðari kosturinn virðist senni-
legri. Ef fólkiö var beðið um að
velja úr poka hlut, sem sam-
svaraði þeim sem hægra hvelinu
var sýndur, þá gekk það fljótt og
vel, en einungis ef vinstri höndin
var notuð (hægra hvel stjórnar
vinstri hendi, vinstra hvel hægri
hendi). Þaö er að segja, ef mynd
er sýnd þannig að berst aðeins til
hægra hvels (i fólki meö aöskilin
hvel), getur vinstri höndin valið
réttan hlut úr mörgum svipuðum,
en ef einstaklingurinn er spuröur
hvað hann hafi séð, þá segist hann
ekki vita það, þe. hvelið, sem tal-
ar, veit það ekki.
En eigum við þá að segja aö
einstaklingurinn, sem spurður er
viti eða viti ekki um hvaö var
spurt? Hægra hveliö veit þaö en
það vinstra ekki.
Hér skjóta margar spurningar
upp kollinum, en þó sérstaklega
sú, sem einna mest hefur vafist
fyrir sálfræðingum gegnum árin:
Hvað er meövitund? Er það t.d.
rétt að segja að aöeins vinstra
hvelið sé meðvitað I þessu fólki,
sem tilraunirnar eru gerðar á?
Er meðvitund nátengd máli? Er
starfsemi heilahvelanna (t.d.
hægra hvels) á einhvern hátt háð
meðvitund? Og hvernig má það
vera að þegar búið er að tengja
saman aragrúa af frumum i eitt
búnt — heila okkar — þá getur
þetta búnt öðlast meðvitund?
— JTJ.
f
BORGARTÚNI 29-SÍMI28488
REYKJAVÍK - ICELAND
1 . Fiat 131 S árg. ’77.
, Ekinn aðeins 22 þús.
'i km. Litur hvitur, blár
aö innan.
Verð 3.6 millj.
Kvartmila
Toyota Crown árg. ’67 8
cyl. beinskiptur. Ekinn
4 þús. á vél. Rauður
sanseraöur. V8 283 cc
Verö 1.3 millj.
Mazda 121 árg. ’78
Ekinn 38 þús. km. Litur
gulur.
Verö 5,5 millj.
Mazda 323 1300 árg. ’77
Ekinn 49 þús. km. Litur
gulur.
Verö 3,5 millj.
Corolla árg '11 Sjálf
skiptur ekinn 56 þús
km. Litur brúnn sanser-
aöur.
Verö 3,8 millj.
Subaru 4x4 station árg.
'78. Ekinn 42 þús. km
Litur rauöur.
Verö 4,5 millj.
Corolia 20E árg. ’77.
Ekinn 34 þús. km. Litur
silfur sans.
Verö 3.5 millj.
Dodge Ramcharger
árg. ’75. Upptekin vél og
kassi. 8 cyl. sjálfskipt-
ur. Breiö dekk.
Gott verö, góö kjör,
skipti.
iigiss.saa.Bj*
Blazer árg. ’73. Blár
sanseraöur. Krómfelg-
ur breið dekk.
Mjög góöur blll.
Verö 4,5 millj. Skipti
koma til greina.
Litill og sætur konubill
F’iat Berlinetta árg. ’78
Litur út sem nýr.
Gott verö og kjör.
BILASALA- BÍLASKIPTI
Fullur salur og sýningarstæði
af bílum
Bílar og kjör við allra hæfi
Opið frá kl. 9—19 aila daga nema fimmtudaga
frá 9—21, og SUNNUDAGA frá kl. 13—16.
Helgarpósturinn
8-18-66
Sími