Helgarpósturinn - 16.10.1981, Page 27

27
Jielgarpásturinn
Föstudagur 16. október 1981
Ahugi og þátttaka almennings i listalifi,
svo og annarri menningarstarfsemi, er
vafalaust almennari hér á landi en meðal
flestra annarra þjóða á byggðu bóli. Þessi
staðhæfing er ekki út I bláinn, og alls ekki
til komin af þjóðrembu af neinu tagi. Það er
til dæmis töluleg staðreynd, að Islendingar
stunda leikhús sin af meira kappi en dæmi
eru um i nokkru öðru vestrænu lýðræðis-
riki. Undirritaður hefur að visu ekki hand-
bærar tölur frá Austur-Evrópu, en hér
vestan til i heiminum, eigum við sjálfsagt
heimsmet. Ef við miðum okkur aðeins við
hin Norðurlöndin, er forskot okkar svim-
andi hátt. 1 fyrra heimsóttu 125.000 manns
atvinnuleikhúsin i Reykjavik. Innii þessari
tölu eru ekki áhugaleikhúsin, frjálsir leik-
hópar né Leikfélag Akureyrar. Þegar
þessar tölur eru nefndar við leikhúsmenn i
Skandinaviu, geta þeir ekki annaö en tekið
ofan og óskað sér ámóta vinsælda.
Fjárveitingin til Þjóöleikhússins er i raun
ekki meiri en það fé sem listaskólar f
Skandinavíu fá til ráðstöfunar.
Listir og menning -
olnbogabörn bókmenntaþjóðar
E!n listastarfsemi landsmanna er ekki
einvörðungu bundin leikhúsum. Mynd-
listaráhugi er hér meiri en viðast og miklu
almennari. Flestar sýningar sem upp koma
á þéttbýlisvæðunum, eru sóttar af fjölda
manna. Sama gildir um tónlistina. Þaö er
óhætt að fullyrða að listamenn þessarar fá-
mennu þjóöar við ysta haf njóti óvenju-
öflugs hljómgrunns meöal landsmanna.
Þrátt fyrir þennan menningaráhuga, þá
hefur islenska rikið jafnan verið ihalds-
samt i fjárveitingum sinum til lista og
menningarstarfsemi. Hlutfallstala þessara
málaflokka hér á landi er margfalt lægri
en meðal annarra þjóða á Noröurlöndum.
Fyrir nokkrum árum reiknuðu visir menn
út að á meðan Sviar verja 4,5 prósentum af
þjóðartekjum sinum til listastarfsemi,
sjáum við af 0,4 prósentum;og var þó rift
reiknað.
Þegar þessi mál eru reifuð við stjórnvöld,
er þvi einu svarað til, að timarnir séú erf-
iðir, aö okkar fámenna þjóð hafi ekki efni á
meiri fjárútlátum til lista og menningar-
starfsemi.
Þessi viðbára er náttúrlega ekki sérlega
stórmannleg, og reyndar ákaflega mikið út
i hött. Við erum ekki fátækari en venjulegt
er meö þjóöir. Þvert á móti. Við erum rik
þjóð. Fjármál okkar verða án efa áfram
vandræðamál og engin ástæða að ýta þess-
um áriðandi málaflokki stöðugt frá sér i
von um einhverja dýrðardaga þegar viö
förum að hafa „efni á” list, „efni á” menn-
ingu.
N
|ú er reyndar svo komið, að sumar
menningarstofnanir okkar starfa ekki
nema að nafninu til. Einkum er hér um að
ræða þessar stofnanir tvær sem hýstar eru i
safnahúsinu við Hringbraut. Helgarpóstur-
inn fjallaði nýlega um málefni Þjóðminja-
safnsins. Af þeirri umfjöllun kom berlega
fram, að ekki einasta er starfsemi safnsins,
sem og allar rannsóknir tengdar forn-
minjum og þar meö sögu fslands, stórkost-
lega vanræktar sökum skorts á mann-
afla og aöstöðu, heldur er hitt jafnvel alvar-
legra, aö málefni safnsins mættu ákaflega
miklu áhugaleysi þegar þau voru rædd við
menntamálaráðherra. Ef marka má orð
hans eins og þau birtust i blaði voru, nær
skilningur hans á þýöingu fornrannsókna
og þjóðháttum okkar skammt.
í vlkunni bárust fregnir af þvi, aö i nýju
fjárlagafrumvarpi rikisstjórnarinnar væri
stórkostleg hækkun á framlögum til lista.
Nánar tilgreint 67 prósent. Þessi hækkun
rennur einvöröungu til þess sem kalla má
„frjáls listastarfsemi”, þ.e. einkaframtaks
af ýmsu tagi svo sem Aiþýðuleikhússins og
fleira. Þessari fjárveitingu ber náttúrlega
að fagna og ekki vanþakka. Það er nú einu
sinni svo, að komist tilteknir póstar inn á
c
1
fjárlög, standa vonir til að tregðulögmálið
gildi og að þessir aðilar haldist þar, standi
starfsemin áfram með einhverjum blóma.
Fjárlög islenska rikisins hljóða i ár upp á
7,7 miljaröa króna. 14,8 prósent af þessari
heildarupphæö renna til Menntamálaráðu-
neytisins. Bróöurparturinn af ráöstöfunar-
fé ráöuneytisins rennur vitanlega til
fræöslumála, eða 13,5 af þessum 14,8 pró-
sentum. Yfirstjórn menntamálanna fær svo
0,1 prósent,og það sem flokkað er sem
„Söfn, listir og önnur menningarstarfsemi"
fær 1,2 prósent af þessum 14,8 i sinn hlut.
Þ.e.a.s. Þjóöminjasafniö, listasöfn, Þjóð-
leikhúsiö — öll leikhús, öll listastarfsemi i
landinu fær i heild u.þ.b. 95 milljónir króna i
sinn hlut.
^%ætluð fjárþörf Þjóðleikhússins fyrir
næsta starfsár er á fjárlögum rösklega 20
milljónir. Þetta er I raun ákaflega lág tala.
Hún er t.d. ekki hærri en svo, að i Skandi-
naviu myndi ein litil deild við meöalstóran
listaskóla kannski sætta sig vð svona rikis-
framlag.
Sinfóniuhljómsveit tslands fær tæplega 6
milljónir. Listasafn tslands á að ganga á
rúmlega 2milljónum. Landsbókasafniö fær
i sinn hlut 3,5 milljónir og Þjóöminjasafnið
5 milljónir. Allir aðrir aðilar fá miklu
minna.
1 fjárlagafrumvarpinu er svo liður sem
ber yfirskriftina Framlög til lista. Þessi
póstur hljóðar upp á 14,5 milljónir og eru
margir aðilar um upphæðina. Flestir þeirra
hafa áöur veriö á fjárlögum, en i ár bætast
nokkrir við, og eru þaö gleðitiðindi að sjá að
t.d. Kvikmyndasjóöurinn fær 50% hækkun
fra þvi i fyrra. Þaö er u.þ.b. verðbólgu-
hækkunin á árinu. Þarna á sem sagt að
halda i horfinu. Alþýðuleikhúsið fær 400.000
isinnhlut, þ.e.a.s. á að giska launakostnað
fyrir þrjá eöa fjóra sparneytna leikara.
Ferðaleikhúsiö er komiö á fjárlög og fær
30.000 krónur. Þá renna 100.000 til „kynn-
ingar á íslenskri leiklist erlendis”, 150.000
til „kynningar á islenskum bókum er-
lendis”, 50.000 til „kynningar á islenskri
tónlist erlendis”, 50.000 til „kynningar á
norrænum bókum i Bandarikjunum” og
50.000 til „kynningar áislenskri myndlist er-
lendis” og sama upphæð til kynningar á is-
lenskum kvikmyndum erlendis. Þýðingar-
sjóðurinn fær hálfa milljón og 50.000 renna
til endurskoðunar höfundarlaga.
YFIRSÝN
Rikisstjórnir sem setiöhafa að völdum á
undanförnum erfiðleikaárum hafa margar
orðið að lúta í lægra haldi i kosningum sið-
ustu misserin. Skýrust eru dæmin frá
Bandarikjunum, Frakklandi og Noregi.
Eínn er gengið til kosninga á sunnu-
daginn i' lýðfrjálsu landi, Grikklandi, og
enginn vafi þykir á að úrslitin verði ósigur
fyrirrikjandi stjórn. Kjörtimabilið frá 1977
hafa nýdemókratar, ihaldssamur flokkur,
stjórnað Grikklandi með hreinan meiri-
hluta áþingi, 177þingsæti af 300. Sigrar ný-
demókrata, bæði 1974 eftir að herforingja-
stjórnin hrökklaðist frá völdum og i siöustu
kosningum, eru að verulegu leyti eignaðir
vinsældum foringja þeirra, Konstantin
Karamanlis. Nú er Karamanlis oröinn for-
seti, og Georg Rallis, eftirmaður hans á
forsætisráðherrastóli, þykir i hvivetna eft-
irbátur fyrirrennara sins. Með þjóð sem
ann mælskulist jafn mjög og Grikkir, er það
mikill ljóður á stjórnmálaforingja, að nán-
ast verður aö draga hann nauðugan upp i
ræðustól á f jöldafundum, en þannig er Rall-
is farið. Viröist koma fyrír lítiö að flokkur
hans hefur leitast við að vega upp þennan
ókost foringja sins með hagnýtingu videó-
tækninnar og dreifir ákaft myndböndum
með boðskap hans til kjósenda.
Að þessu leyti eins og i flestu öðru er að-
alforingi stjórnarandstöðunnar og fyrirsjá-
anlegur sigurvegari i kosningunum, Andre-
as Papandreou, alger andstæða forsætis-
ráðherra. Andreas er eins og Georg faðir
hans, um langt skeið foringi frjálslyndra og
vinstrisinnaðra Grikkja, ræðumaður með
afbrigðum. Fyrirsjáanleg valdataka Pap-
andreou eldri var á sinum tíma notuð sem
átylla tilvaldaráns herforingjastjórnar. Þá
var Andreas háskólaprófessor i Kaliforníu,
en henti sér út i baráttu gegn herforingja-
stjórninni og sneri heim eftir fall hennar til
Andreas Papandreou
að skipuleggja að dæmi föður sins viðtæka
fylkingu vinstrisinnaðra flokka.
r
| kosningunum 1974 varð Papandreou
helaur litið ágengt, en 1977 náði hann for-
ustu fyrirstjórnarandstöðunni, og nú benda
skoðanakannanir til aö flokkur hans, Pan-
hellenska sósialistahreyfingin, vinni fræg-
an sigur. t Aþenu þykja horfur á að sósial-
istar nái meirihluta atkvæða, en rýrara
fylgi úti á landsbyggðinni verði til að heild-
ar atkvæðatala flokksins verði frá 40 til 45
af hundraði. Úthlutun þingsæta i Grikk-
landi er með þeim hætti að atkvæöaflestu
flokkum er ivilnað, og nægja 43% atkvæða
til að gefa starfhæfan meirihluta á þingi.
Stuðningur Bandarikjastjómar við her-
foringjastjórnina grisku kom Papandreou á
þá skoðun, að nauðsynlegt væritil að koma
frám þeirri ummyndun grisks þjóðfélags
sem flokkur hans hefur á stefnuskrá, að
losa um tengslin við Bandarikin. Sjálfur er
Papandreou fylgjandi úrsögn Grikklands
úrNATÓ,en hefur i kosningabaráttunni nú
lagt til að þjóðaratkvæði skeri úr um
áframhaldá aðild Grikklands að bandalag-
inu.
Um siðustuáramótgerðist Grikkland að-
ili að Efnahagsbandalagi Evrópu. Papan-
dreou og flokkur hans telur inngönguna
misráðna, og hefur á stefnuskrá sinni að
taka málið upp að nýju og leita sérsamn-
ings við EBE án fullrar aðildar.
^Jamdráttartimabilið undanfarin ár
hefur komiðhart niöur á Grikklandi, og er
talið að raunverulegtatvinnuleysi i landinu
séekki minna en 8%, þóttopinberar skýrsl-
ur segi það mun lægra. t efnahagsmálum er
það meginstefnumið sósialista að koma á
afkomutryggingu fyrir launafólk og lifeyr-
isþega. Jafnframt hyggjast þeir koma á
þátttöku starfsfólks i stjórn fyrirtækja i tólf
helstu atvinnugreinum.
Djúptækustu breytingarnar sem sósial-
istar stefna að eiga þó að gerast i mennta-
málum og fjölskyldumálum . Menntakerfi
Grikklands er með þeim hætti, að skörp skil
hafa myndast milli langskólagenginna
manna og alls almennings. Þessu vilja
Papandreou og menn hans breyta. Þá vilja
þeir aðskilja rikið og orþódoxu kirkjuna,
meðal annars til þess að unnt sé að lögleiða
hjónaskilnaði.
Þrátt fyrir horfurnar á kosningasigri
stjórnarandstöðu með stefnuskrá sem á
ýmsum sviðum stappar nærri friðsamlegri
byltingu, hefur kosningabaráttan i Grikk-
landi verið laus viö heift þá og blóösúthell-
ingar, sem einatt hefur gætt þar i stjórn-
málabaráttu. Þetta er ekki sist rakið til
þess, að kjósendur vita, að þótt umskipti
verði á þingi er Karamanlis forseti á sinum
stað, og embætti hans fylgja veruleg völd.
Þar sjá menn ástæðuna til að margir kjós-
endur, sem ekki eru sammála sósialistum i
veigamiklum atriðum en óska að breyta til,
hafa ákveðið að greiða þeim atkvæði. Slikt
er gert i trausti þess að Karamanlis sjái um
að ný rikisstjórn gangi ekki of langt.
^^agt er að Karamanlis geri sér vonir
um að úrslit kosninganna verði á þann veg,
Tímamót í grískum stjórn-
málum ef Papandreou sigrar
Þessi atriöi og fáein önnur, sem ekki er
hirl um að nefna hér, verða til aö hækka
framlag til lista um 67% á nýju fjárlögun-
um.
B^egar rikisstjom GunnarsThoroddsen
tók við stjórnartaumum á Islandi, var þvi
meðal annars lýst yfir, að hækka skyldi
framlög til menningarstarfsemi i landinu.
Sú batnandi tið I listastarfsemi og menn-
ingu, sem menn geröu sér vonir um, hefur
látið biða eftir sér. Forstöðumenn lista-
stofnana veröa stöðugt að láta sér lynda að
sjá áætlanir sinar,eða tillögur um fjárþörf,
skornar grimmilega niöur. Sú meöferð
verður svo aftur til þess, aö menn hallast
kannski að þvi aö gera á hverju ári riflegar
tillögur, i þeirri von, aö bærileg hlutfalls-
tala haldist inni á fjárlögum, kannski meö
smávægilegri hækkun milli ára. Nú halda
stjórnendur þessara stofnana þvi jafnan
fram, að þeirra tillögur séu ekkert annað en
sanngjarnar og nákvæmlega þaö sem þeir
þurfa. Engin ævintýramennska. Og maður
hallast að þvi aö álita, að þaö sé nákvæm-
lega rétt —- amk. þegar ofangreindar tölur
eru skoðaðar.
Við sögðum aö aðsókn aö söfnum og leik-
húsum i lýðveldi voru væri heimsmet, eða
amk. þvi sem næst. Nú vill svo til, að verö
aögöngumiöa aö leikhúsunum hér jaðrar
lika við heimsmet. Yfirleitt er miðaverö aö
leikhúsum á öðrum Norðurlöndum, svo
maður miöi sig eina ferðina enn viö þau,
mun lægra. Aðgangur að opinberu leikhúsi i
Sviþjóö kostar t.d. frá 10 til 30 kr. Frjálsar
leikgrúppur sem litilla styrkja njóta, selja
sætiö á 50 krónur — sænskar. Það er um þaö
bil sama upphæð og kostar aö komast i
opinber leikhús á tslandi.
^^ukin framlög til lista og menningar-
starfsemi, sagði rikisstjórnin þegar hún
skrapp i valdastólana. Og af ofansrkáðu er
ljóst, aö framlögin hafa veriö aukin. Svo
verða menn vist að gera það upp við sjálfa
sig, hvort þessi aukning lýsi einhverri
„stefnu” stjórnarinnar eða hvort hér sé á
ferðinni visbending um það sem koma skal,
þegar gullöld verður runnin upp á tslandi.
eftir
Gunnar
Gunnarsson
[
3
eftir
Magnús
Torfa
Ólafsson
að skilyröi skapist fyrir myndun sam-
steypustjórnar nýdemókrata og sósialista
undir forsæti Papandreuo. Teldi forsetinn
það mikinn áfanga i' að eyða þeim skörpú
skilum milli fylkinga, sem um mannsaldra
hafa settsvip á grisk stjórnmál og nokkrum
sinnum leitt til valdaráns af hálfu hægri
afla.
Papandreou hefur fyrir sittleyti lýst yfir.
að hann þiggi ekki til stjórnarmyndunar
stuðning þess kommúnistaflokksins af
þrem sem ha'.lur er undir Sovétrikin. Sá
fldckur gengur undir skammstöfuninni
KKE og hefur veruiegt fylgi, er nú spáð um
17% atkvæða.
Eins og fyrri daginn er sambúðin við
Tyrkland eitt erfiðasta vandamálið i
griskum stjórnmálum. Alltfrá þvi Nixon og
Kissinger spönuðu hermdarverkamenn á
Kýpur til að hrekja Makarios erkibiskup
frá völdum á eynni, og Tj'rkir notuðu tæki-
færið til að leggja hana hálfa undir sig,
hefur sambúð nágrannarikjanna verið af-
leitog fylkingararmur NATO i suðaustri af
þeim sökum lámaður. 1 sex ár hætti Grikk-
land samstarfi i herstjórn bandalagsins i
mótmælaskyni við linlega frarnkomu þess
gagnvart hersetu Tyrkja á Kýpur. Við
þessar erjur hefur á sáustu árum bæst
deila um mörk landgrunns á Eyjahafi, þar
sem vaxandi likur eru á gjöfulum oliu-
lindum.
Rflálflutning Papandreou um utan-
rikismál i kosningabaráttunni er eðlilegast
að skilja svo, aö hann ætli að láta á það
reyna, hvort NATO sé fáanlegt til að veita
Grikklandi i þessum málum það fulltingi
sem nægi til viðunandi samkomulags við
Tyrkland.
Ahinn bóginn sjást þess vaxandi merki,
að núverandi herforingjastjórn i Tyrklandi
leitar samstarfs og samstöðu með rikjum
araba.