Helgarpósturinn - 09.07.1982, Blaðsíða 6

„Flokkshollustan
hefur minnkað"
Stjórnmálafræðing-
ar rannsaka
kosningahegðun
íslendinga
Hvers vegna kýs Jón Jónsson
verkamaður Framsóknarflokkinn, en
bróðir hans, Sigurður kennari, Alþýðu-
bandalagið? Getur verið að þeir skipti um
skoðun i næstu kosningum og kjósi þá
Sjálfstæðisflokkinn eða Alþýðuflokkinn?
Og af hverju skipta þeir um skoðun? Er
það vegna hermálsins? Eða vegna
óánægju með stjórnina? Eða af þvi að
þeim list betur á frambjóðendur hinna
flokkanna?
Þetta og ýmislegt fleira ætla tveir stjórnmálafræöingar
séraökannaánæstumánuöum. Þeir ólafurÞ. Haröarson
og Svanur Kristjánsson eru báöir kennarar við Háskóla
tslands og fenguá dögunum styrk úr Vfsindasjóöi aö upp-
hæö 120 þúsund krónur til aö „rannsaka tengsl islenskra
kjósenda og stjórnmálaflokka”, eins og það hét i styrk-
veitingunni.
„Viö erum mjög þakklátir fyrir þennan styrk og von-
umst til aö geta gert nokkuö stóra könnun”, sagöi ólafur
þegar Helgarpósturinn ræddi viö hann. „Viö erum aö
hefja undirbúning.ætli sumariö fari ekki i hann. Viö eigum
eftir aö ákvaröa stærð úrtaksins og fleira i' þeim dúr áöur
en sjálf könnuninhefst.”
Alþekkt fyrirbæri erlendis
— Hvað vonist þiö til aðfá út úr þessari könnun?
„Hún ætti aö geta gefiö upplýsingar um viöhorf
kjósenda til flokkanna og hugmyndir þeirra um ýmsa
pólitiska málaflokka. Svona kannanir hafa verið geröar
reglulega imörgum löndum undanfarin 20—30 ár. Banda-
rikjamenn voru fyrstir til aö gera þær, en á Noröurlöndun-
um hafa þær verið geröar reglulega siöan rétt fyrir 1960.
Ég veit lika til þess aö Bretar og Vestur-Þjóöverjar gera
mjög góöar kannanir. Þær eru þvi alþekkt fyrirbæri og við
munum taka miö af reynslu fræöimanna i þessum lönd-
um. Viö erum í sambandi viö fræöimenn i Danmörku og
Noregi og getum leitaö til þeirra.”
— Getiö þiö ekki notaö kosningaúrslit til aö lesa úr viö-
horf hinna ýmsu hópa til flokkanna?
IV'
Föstudagur 9. júli 1982
.pösturinn.
„Þaö gerir okkur erfitt um vik aö hér er taliö i svo stór-
um einingum, landinu er skipt i átta kjördæmi. Ef eining-
arnar væru minni væri hægt aö beita öðrum rannsóknar-
aöferöum, nota upplýsingar Ur manntalinu til samanburö-
ar. Svanur reyndi þetta meö úrslit þingkosninganna á ár-
unum 1930—59, þegar hér voru einmenningskjördæmi og
einingarnar miklu smærri.
En vegna þess hve talið er i stórum einingum hér er enn
nauðsynlegra aö framkvæma ýtarlegri kannanir. Skoö-
anakannanir eins og sU sem viö ætlum aö gera gefur mun
betri upplýsingar.
Málefnin ráða meira
— Og hver eru nýjustu tiöindi Ur könnunum sem þessum
iútlandinu?
„Þaö má segja aö helstu niöurstöður séu þær aö félags-
leg staöa — stétt, bUseta oþh. — hafi æ minni áhrif á þaö
hvernig kjósendur verja atkvæði sfnu. Það hefur dregiö
mjög úr flokkshollustu. Áöur fyrr var þaö algengt að menn
kysu alltaf sama flokkinn, þótt þeir væru verulega ósam-
mála honum, iafnvel i flestum atriöum. Nú viröast mál-
efnin ráða meira. Það kann að hljóma einkennilega, en
það er ekkert sjálfgefiö aö málefnin ráöi úrslitum um þaö
hvaö menn kjósa. Hérlendis hafa lika oröiö miklar breyt-
ingar á kosningahegöun, þær birtast i þeim sveiflum sem
orðið hafa i kosningum. íslenskir kjósendur eru ekki eins
bundnir ákveönum flokkum og þeir eru lfklegri en áöur til
aö kjósa á vixl, skipta um flokk milli kosninga. Þaö er
þetta sem viö viljum útskýra frekar meö könnuninni.”
— Nú eru þessar sveiflur ekkert sérislenskt fyrirbæri.
Hvaöa skýringargefa erlendirfræðimenn á þeim?
„Þaö er rétt aö undanfarinn áratug eöa svo hafa oröið
miklar sveiflur eftir langt stööugleikatimabil. En af
hverju þessi þróun hófst er erfitt aö segja. Það hafa oröið
miklar breytingar á þjóöfélögunum á þessum árum, fé-
lagslegur hreyfanleiki hefur aukist á vinnumarkaönum,
menntun hefur aukistog mikilbreyting hefur oröiö á fjöl-
miölum, svo fátt eitt sér nefnt. Svo er ekki óliklegt, aö
efnahagslegar þrengingar hafi haft áhrif, einkum til aö
spilla fyrir þeim flokkum sem eru i stjórn hverju sinni.
Það bendir til þess að kjósendur séu kröfuharðari i garö
flokkanna, aö þeir geri þá t.d. ábyrga fyrir efnahagsleg-
um áföllum sem þeir i sjálfu sér fá kannski harla litlu ráð-
ið um. En ýmsar þjóöir hafa orðið fyrir áföllum án þess aö
þaö breytti kosningaúrslitum að ráöi, svo efnahagsmálin
eru ekki einhlft skýring.”
Hægrisveifla?
— Undanfariö hefur mikib veriörætt um hægrisveiflu.aö
hægrivindar leiki um Vesturlönd. Hver er þín skoöun á
þvi?
„Þaö má vara sig á aö ýkja ekki um of. Sjálfsagt er ein-
hver hægrisveifla i gangi, en þaö er stundum talað of
glannalega um hana. Oft þarf ekki stóran hóp kjósenda til
að fella stjórn, ekki nema örfá prósent. Á það ber einnig aö
lita aö hægriflokkarnir eru breytilegir eftir löndum. Þaö
er t.d. töluveröur munur á Reagan og Thatcher annars
vegar og hægriflokkum Norðurlanda hins vegar. t Bret-
landi má sjálfsagt skýra sigur Thatchers aö hluta með
erfiöleikum Verkamannaflokksins. Callaghan forsætis-
ráöherra lenti í höröum verkföllum sem gerðu samband
flokksins og verkalýðshreyfingarinnar mjög erfitt.
En þvi er ekki aö neita aö ný tegund frjálshyggju hefur
verið boðuö af meira kappi en áöur í núverandi efnahags-
þrengingum. Flokkar jafnaðarmanna eru komnir í varn-
arstööu með sitt velferðarriki. En á þessu er engin ein
skýring sem gildir fyrir öll löndin. Til dæmis er mjög at-
hyglisvert i þessu sambandi hve illa Sjálfstæðisflokkurinn
kom út úr siðustu kosningum. Hann hafði verið einn i
stjórnarandstöðu i rúmt ár. A móti sér hafði hann þriggja
flokka stjórn sem einkenndist af hörðum innbyrðis
deilum. En kosningabaráttan snerist ekki um störf
stjórnarinnar heldur tillögur stjórnarandstöðunnar,
leiftursóknina. Þarna hefur klofningur flokksins haft sin
áhrif ásamt þvi að leiftursóknin hefur sennilega ekki oröið
flokknum til framdráttar eins og hún var sett fram. Um
þetta vitum við þó litið vegna skortsá rannsóknum.”
Skoðanakannanir æskilegar
— Erlendis eru reglubundnar skoðanakannanir á fylgi
flokkanna fastur liöur i stjórnmálalifinu. Væri ekki æski-
legt aö slikt kæmist á hér?
„Jú, aö sjálfsögðu höfum við áhuga á þvf. Og slikar
kannanir hljóta aö komast á hér. Æskilegast væri að koma
upp einhverri stofnun til aö annast þær, likt og Gallup er-
lendis. Þaö er aö minu viti ekkert þvf til fyrirstööu aö
einkafyrirtæki taki þaö aö sér, ef þaö setur sér ákveöin
markmiö og stenst gæöakröfur. Gallup gerir t.d. strangar
kröfur til þeirra sem vinna undir þvi nafni. Erlendis er
þetta viöa aöeins einn þáttur af mörgum i starfsemi fyrir-
tækja sem einnig annast markaðsrannsóknir oþh.
^ En eins og staöan er núna hefur Háskólinn engin tök á að
taka þetta aö sér. Þaö mætti hugsa sér að stjórnmála-
flokkarnir eöa Alþingi kæmi á fót stofnun til að gera skoð-
anakannanir, enþaökostar peninga.
Samhliöa svona skoöanakönnunum, þar sem aðeins er
spurt um eitt eða fá atriði, væri æskilegt að gera stærri
kannanir á nokkurra ára fresti þar sem spurt er um fleiri
atriði. Einnig langtimakannanir þar sem sama fólk er
spurt meö nokkurra ára millibili. Þaö eru að flestra mati
bestu kannanirnar þvi þær gera þaö kleift að fylgjast meö
breytingum á viöhorfum kjósenda.”
Flokkamir afskiptalitlir
— Starfsemi ykkar stjórnmálafræðinga snertir óneitan-
lega flokkana, hvernig hefur viöhorf þeirra til ykkar
veriö?
„Þeir hafa nú ekki skipt sér mikið af okkur. Þó höfum
viö fengiö nokkur vibbrögð frá ýmsum sjálfstæöismönn-
um viö ritum þeirra Svans og Hallgrims Guðmundssonar
um Sjálfstæðisflokkinn, þeir voru yfirleitt ánægöir með
framtakiö. En stjórnmálafræðin er ung fræðigrein og fáir
sem stunda hana hér. Erlendis er það algengt aö löggjaf-
arsamkundur ráöi stjórnmálafræðinga til starfa og þeir
eru lika komnir inn i stjórnkerfiö. Þetta er að byrja hér.
Þaö er lika töluvert um það erlendis aö flokkarnir ráöi
menn úr okkar rööum til starfa og þaö kæmi mér ekki á
óvart þó að sú þróun hæfist hér. En þetta tekur tima.
Hins vegarer égekki i vafaum þaö, að ef könnun okkar
tekst þokkalega, þá mun hún vekja verulega athygli innan
stjórnmálaflokkanna”, sagði Ólafur Þ. Haröarson.