Helgarpósturinn - 09.07.1982, Blaðsíða 26

26
Föstudagur 9. júlí 1982 -ffi/fe/ Innn
Rökfrædingur í vanda
Þær breytingar sem oröiö
hafa á manntaflinu i aldanna
rás eru ekki margar og stefna
allar i sömu átt: aö auka hrað-
ann I þessum forna leik.
Breytingarnar á gangi bisk-
ups og drottningar er geröu
drottainguna i einni svipan aö
öflugasta manni skákborösins,
voru svo eölilegar og i góöu
samræmi viö skákina aö öðru
leyti, aö okkur sem nii teflum
dettur ekki f hug aö gangur
þessara manna hafi nokkru
sinni veriö öðruvisi en hann er
nú.
Hins vegar blasir viö augum
aö hrókun er afar óeðlilegur
leikur, þótt hún sé snjöll lausn á
þeim vanda aö koma kónginum
i skjól og hrók inn á miðju vig-
flóknari, reglan um dráp i fram-
hjáhlaupi: Stí peði leikið fram
um tvo reiti og þaö stendur þá
viö hliðina á óvinapeöi, má-
þetta óvinapeö drepa þaö, eins
og þvi heföi aöeins veriö leikiö
fram um einn reit. En þetta
veröur að gera þegar I næsta
leik, ella fellur rétturinn niður.
Þessi regla um forréttindi peös i
fyrsta leik sinum og takmörkun
á þeim er ein flóknasta reglan i
manntafli og ætlunin var aö
fjalla litiö eitt um hana i þessum
þætti.
Og vikur nú sögunni til Eng-
lands. 1 virðulegum gömlum há-
skólabæ sitja tveir háskóla-
kennarar aö tafli f klúbbnum
sinum. Sá þeirra sem hvita lið-
inu stjórnar er lektor I rökfræöi,
Skdk
eftir Guömund Arnlaugsson
vallarins. Þar er tveimur mönn-
um leikiö I sama leik og báöum
afbrigöilega. Hrókunin er lika
sá leikur I tafli sem byrjendum
finnst erfiöast aö læra, ásamt
riddaragangi. Reyndar er ein-
faldast aökenna hana þannigað
láta menn fyrst leika hróknum
aö kónginum, en kónginum siö-
an yfir hrókinn á næsta reit hin-
um megin vib hann. Þetta á
bæöi viö um stutta hrókun og
langa, en aðferöin er að visu
ekki lögleg I kapptefli, þar á aö
leika kónginum fyrst, annaö
gæti valdiö misskilningi. Reglur
um hrókun voru á reiki htír á fs-
landi fram yfir siöustu aldamót,
bæöi um þaö hvenær mætti
hróka og hvernig hrókunin væri
framkvæmd. Þess voru jafnvel
dæmi aö talið væri löglegt að
hróka úr skák.
Einfaldari er reglan um aö
leika megi peöi í einum leik tvo
reiti fram frá þeim reit sem þaö
stendur á I upphafi tafls. En i
sambandi viö hana er önnur
nokkuö ör i skapi. Komiö er
fram i endatafl þegar sagan
hefst, taflstaöan er sýnd á
myndinni og rökfræðingurinn á
leikinn.
Honum er nokkuð niöri fyrir
þegar hann leikur Bft-g2 og til-
kynnir: „Skák og mát i næsta
leik”. „SIBur en svo”, svarar
andstæöingur hans um leið og
hann ber peö fyrir skákina:
d7-d5.
„Sannleikurinn er sá aö þú ert
mát sjálfur”. Rökfræðingurinn
starði á taflboröið miður sin, en
félagi hans hélt áfram hinn ró-
legasti: „Það hittist svo kostu-
lega á, að þegar þú htílst aö þú
værir aö máta mig, lékstu sjálf-
an þig i mát”. „Þetta er hrein
firra”, sagöi rökfræðingurinn
þegar hann var búinn að jafna
sig nóg til þess aö koma upp
oröi, „hvernig ættir þú aö geta
mátaö mig þegar þú ert mát
sjálfur?”
„Það er ofur einfalt mál”,
svaraöi hinn, „þegar ég lék
drottningarpeðinu fram um tvo
reiti, bar ég fyrir skákina frá
þér og fráskákaði um leiö”.
„Barstufyrir skákina, ég held
nú siöur en svo”, sagði rökfræð-
ingurinn, „peðiö þitt komst
aldrei tvo reiti áfram, ég drep
þaö i framhjáhlaupi á d6. Ergo:
kóngurinn þinn stendur I skák
eftir sem áöur: ergo: þú ert mát
sjálfur þegar þú imyndar þér aö
þú sért aö máta mig. Dauðir
menn sveifla ekki sverði. Quod
erat demonstrandum
Þessi deila hélt áfram fram
eftir kvöldi og er ástæöulaust að
rekja hana nánar, aðalrök
beggja eru þegar komin fram.
En aö lokum var leitað til skák-
dómara og úrskurður hans var
sá aö svartur heföi rétt f yrir sér.
Enginn vafi er vist á þvi að
samkvæmt skáklögum er þessi
úrskurður réttur, en þó get tíg
ekki að þvi' gert ab mér finnst
rökfræðingurinn hafa nokkuð til
sins máls. En þetta dæmi sýnir
þá hve varasamt getur veriö að
setja fram reglur um undan-
tekningar, svo að ekki séu nú
nefndar undantekningar frá
undantekningum.
Mig minnir ég hafi séö þessa
sögu fyrst I skákþætti breska
vikublaðsins New Statesman &
Nation. Þar stjómaði ASSIAC
lengi ágætum skákþætti, en
þetta nafn er greinilega dul-
nefni, skákgyðjan Caissa lesin
afturábak. Höfundurinn var
þjóðverji, dr. Heinrich Fraenk-
el, er búiö haföi lengi i Eng-
landi, mikill áhugamaöur um
skák og góöur höfundur, enda
hefúr hann sent frá stír tvær
bækur um skák byggöar á þess-
umþáttum: Adventure in Chess
og The Delightsof Chess. 1 fyrri
bókinni er þessi saga sögö aö
nýju og bætt viö öðru dæmi,
andhverfu þeirrar fyrri að þvi
leyti að hér gáfust báöir upp
samtimis.
Staðan er sýnd htír á mynd-
inni. Svartur á leik og leikur
g7-g5 +
en gefst upp samtimis, þvi að
hann sér aö hvitur getur leikiö
h5xg6 a.p. og mát.
En í sama vetfangi gefst hvitur
upp, hann þekkti annaðhvort
ekki regluna um dráp i' fram-
hjáhlaupi eða mundi ekki eftir
henni i fátinu og taldi sig þvi
vera mát.
Bridgeþraut helgarinnar
SA4 HG87 TG102
S DG965 L D10962 S 873
H Á9 H K1054
TD3 T 7 6 5 4
LAG73 L 54
SK102 HD632 Suður vinnur þrjú grönd.
T AK98 LK8 Vestur lætur spaöa drottningu.
Lausn á bls. 18
Lausn á sídustu krossgátu
E 'O 5 L 5 .
/ 5 /3 m 5 k R / r F / N N 5 K fí
fí T> V £ N r /< / R K J fí N '/ fí u /< fí R
fí 5 '/ fí r u R N fí 'fí r fí L L R U 5 / N fí
fí 5 fí D fí V V / r R ú T £ /y\ 5 L fí
H '0 r £ L R fí D '/ 5 fí /< £ y r fí R ’fí
fí L L fí R R N 5 fí • 5 l< fí R /< R Ö N D
'ft R U 6 L / T R u N T fí N j 'O R / R
S /< o N fí R R 5 r R 0 K /< fí L 6 T /? 'fl
fí f /í D N fí /£ r fí R fí /< fí V Æ r fí 7*
H V 6 u L L fí N N fí 'fí L 7 r fí /< fí r
5 N r P fí D H fí r U R ú T 5 /< / p fí L> u
5 m ’fí R / R fí N rv M J fí L T fí V / Ð u R