Helgarpósturinn - 09.07.1982, Blaðsíða 20

Föstudagur 9. júlí 1982 ,rinn
Afnám einkaréttar Rikisútvarpsins til hvers konar útvarps á
Islandi blasir við. Ástæðan er fyrst og fremst sú, að i þjóðfélaginu
rikir annað ástand en gildandi lög gera ráð fyrir. Lögbrotsmenn
vaða uppi—með vilja fólksins — i nýrri og fullkominni tækni, sem
er að gjörbreyta fjölmiðlum — i siðustu merkingu þess orðs — i
heiminum. Það er vidéóið — myndböndin.
Myndbandanefnd sem starfað hefur undir formennsku dr.
Gauks Jörundssonar, prófessors i eignarétti við Háskóla íslands,
skilaði þvi áliti i byrjun desember sl., að slaka yrði á einkarétti
rikisins til fjarskipta. Sama skoðun er uppi i þingskipaðri nefnd
um endurskoðun á útvarpslögunum undir formennsku Markúsar
Á. Einarssonar, veðurfraeðings og bæjarfulltrúa (f) iHafnarfirði.
að komið hafi verið i veg fyrir, að við-
skiptavinir þeirra fái að njóta 450.000 króna
útlagðs kostnaðar, fyrr en heimsmeist-
arakeppnin er gleymd og grafin.
Slikt hugarfar og slik framkoma væri
óhugsandi ef hér rikti ekki einokun. Ef
frelsi rikti á þessu sviði, kæmust Albaniu-
menn rikisútvarpsins ekki upp með að
kasta hálfri milljón króna og læsa vöruna
vikum saman niðri I skúffum.
Axarsköft Albaniumanna rikisútvarps-
ins væru þó einhvers virði, ef þau hafa opn-
að augu viðskiptavina þeirra, það er lands-
manna allra, fyrir þvi að núverandi einok-
unarkerfi hefur gengið sér til húðar og þarf
að liða undir lok”.
Liklegast er fólki andskotans sama hvort
það er einkaréttur eða ekki, það vill sinn
fotbolta og ekkert múður, sumarfri eða
ekki sumarfri. A þær nótur slá þeir i Videó-
són og ekki nema i meðallagi sennilegt að
sjónvarpinu verði lokað i júlimánuðum
framtiðarinnar.
inn samþykkir. Lögbrotin felast i þvi, að
myndbandaleigurnar, sem eru a.m.k. 30 i
Reykjavik einni, leigja þessar myndir út til
fólks og jafnvel til húskerfanna. Myndirnar
má ekki sýna opinberlega — og i höfunda-
lögum er „opinberlega” skilgreint sem tiu
óskyldir aðilar. I þessu sambandi er einn
helsti vandinn sá, að trúlega eru 70—80%
(sumir segja jafnvel 90%) myndbanda á
markaði ólögleg. Annað hvort afritanir af
löglegum böndum eða smyglvarningur.
Steinar h.f., hljómplötuútgáfa, sem er að
hálfu i eigu Karnabæjar hefur á stuttum
tima orðið umsvifamest á sviði mynd-
bandainnflutnings og hefur umboð fyrir
kvikmyndafélögin MGM/UA og 20th
Century Fox, sem bæði eiga þúsundir kvik-
mynda, Steinar Berg, forstjóri Steina hf.,
segir að ástandiö sé „vaðandi lögleysa og
sjóræningjaháttur. Löggjafinn er ákaflega
silalegur, vægast sagt. Fólk hefur náttúr-
lega gripið nýjan möguleika, sem þvi hefur
gefist til afþreyingar og skemmtunar og
EINKARETTUR
ÚTVARPSINS
LIGGUR BANALEGUNA
eftir Ómar Valdimarsson
Stórfelld brot
Myndbandanefnd komst að þeirri niöur-
stöðu, í skýrslu sinni til menntamálaráð-
herra „aö undanfarið hafi átt sér stað brot
á útvarps- og f jarskiplalögum i stórum stfl.
Slikt ástand er óviðunandi, jafnvel þótt bú-
ast megi við breytingum á útvarps- og fjar-
skiptalögum i átt til frjálsræðis ýmissa að-
ila til útvarpsreksturs. Við bætast stórfelld
brotá höfundarrétti, bæði við upptöku efnis
á myndbönd og ráðstöfun myndbanda, en
þó alveg sérstaklega með útsendingu efnis
af myndböndum um sjónvarpskerfi. Er
brýn ástæða til að greiöa götu höfunda til að
ná réttisinum. Hraða verður starfi að end-
urskoðun laga á þessu sviði, svo sem frek-
ast er kostur, m.a. endurskoðun útvarps-
lagaog fjarskiptalaga með tilliti til breyttr-
ar tækni og viðhorfa, þannig að slakað verði
á einkarétti rikisins til fjarskipta i þá átt,
sem greinir i skýrslunni. Gera verður aðrar
viðhlitandi ráðstafanir til að bæta hið fyrsta
úr þvi ófremdarástandi sem nú rikir.”
Það er i frjálsræðisátt, sem greinir i
skýrslunni. Sami andi er uppi i útvarps-
laganefndinni. „Það verður ekki hægt að
tala um einkarétt lengur ef farið verður að
tillögum nefndarinnar”, sagði Markús A.
Einarsson, nefndarformaður, „það er gert
ráð fyrir að þetta verði rýmkað”.
Markús sagði nefndarstörfin hafa gengið
vel framan af og hafa verið komin vel á veg
i lok apríl, þegar veikindi settu strik i
reikninginginn. Endaspretturinn yrði tek-
inn i haust. Drög að tillögunum, þar sem
fjallað er um allt útvarp hérlendis, munu
þegar vera til en Markús Einarsson fékkst
ekki til að ræða þau nánar að sinni.
Beinn og klár þjófnaður
Ingvar Gislason menntamálaráðherra
sagöi nefndarstörfin vera i gangi og hefði
hann þvi litið að segja um ástandið auk þess
sem segði i áfangaskýrslu myndbanda-
nefndar frá 1 desember. „Mér finnst nú
hæpið aö rikisvaldið sé með hnifinn á lofli
hvarsem er”, sagði menntamálaráðherra.
„Þetta er ný þróun, sem ekki er hægt eða
ástæða til að sporna við. En lögbrotin eru
bæði augljós og margvisleg. Spurningin er
hvernig á að taka á þessu. Málið er gifur-
lega flókið og umfangsmikið og kostar
mikla vinnu að greiða úr þessu öllu”.
Það verður þó að segjast eins og er, að
það eru einkaaðilar, sem hafa komið á
ástandið þvi skikki sem þar er þrátt fyrir
allt að finna. Fólki er smám saman að
verða ljóst, að burtséð frá úreltum útvarps-
lögum ber að gæta réttinda ýmissa aðila
gagnvart hverri einstakri myndsnældu.
Lögbrotin eru þó framin áfram daglega.
Nýtt hrópandi dæmi er stuldur mynd-
bandakeðjunnar Videósón á fótboltaleikj-
unum upp úr danska sjónvarpinu til sýn-
inga i fjölbýlishúsum i Reykjavik. Rikisút-
varpið fékk sett lögbann á sýningu bolta-
leikjanna og fer siðan umsvifalaust i mál
við Videósón. Eða einsog Andrés Björnsson
útvarpsstjóri sagði i vikunni: „Þetta er
beinn og klár þjófnaður. Við höfum borgað
fyrir einkarétt á þessu, stórfé með stórum
samningi við Evrópusamband útvarps-
stöðva.”
„Axarsköft
Albaniumanna”
Videósón-forsprakkarnir svara fullum
hálsi og segja útvarpinu hreinlega að
skammast sin fyrir aumingjaskap. Þeir
hafi einfaldlcga verið að þjónusta neytend-
ur, fótboltááhugafólk sém er viðþolslaust af
spenningi fyrir heimsmeistarakeppninni á
Spáni. Og Jónas Kristjánsson ritstjóri D&V
„móður” Videósón, heldur áfram á sömu
nótum i leiðara i blaðinu i gær:
„Þetta erudæmigerð viðbrögð embættis-
manna, sem kunna ekki að skammast sin,
þótt margoft hafi verið komið að þeim sof-
andi á verðinum, og þótt þeir hafi á undan-
förnum vikum reynzt margsaga i tilraun-
um til að visa frá sér sökinni.
Albaniumenn rikisútvarpsins geta nú
lagzt aftur á græna eyrað, sælir i þeirri trú,
Málaferli
Það er þó viðar, sem Videósón liggur
undir höggi. Hjá embætti rikissaksóknara
er nú til meðferðar á næstunni útkoma
rannsóknar, sem Þórður Björnsson rikis-
saksóknari óskaði eftir að Rannsóknarlög-
regla rikisins annaðist á starfsemi Videó-
són. Rétt er að taka fram, að rannsókninni
var þvi sem næst lokið þegar D&V-hópurinn
keypti Videósón, og beinist hún þvi ekki að
núverandi eigendum.
Ekki er óliklegt, að rikissaksóknari muni
höfða opinbert mál i framhaldi af þessari
rannsókn.
Annað mál er i gangi — þar sækir Mynd-
bandaleiga kvikmyndahúsanna á leigumið-
stöðina Videóspóluna á Holtsgötunni i
Reykjavik fyrir að leigja út biómyndir, sem
Regnboginn hafði einkarétt á hérlendis.
Regnboginn hafði áður fengið sett lögbann
á versiun Videóspólunnar með tiltekna
mynd en leigumiðstöðin sinnti þvi i engu og
hélt áfram að leigja myndina. Þá var ekki
frekar aðhafst en nú að loknu réttarhléi
verður málið flutt fyrir Borgardómi
Reykjavikur. Myndbandaleigan gerir stór-
ar kröfur á hendur Videóspólunni: 400 þús-
und króna skaðabætur, 10 þúsund króna
miskabætur, upptöku myndbandanna og
sekt eða varðhald foringjanna. Von er á
dómi fyrir hluta vetrar.
Fleiri mál eru liklega væntanleg. Lög-
fræðingur Myndbandaleigu kvikmynda-
húsanna og framkvæmdastjóri fóru nýlega
i stutta yfirreið um Norðurland til að kanna
hvort brotið væri á einkarétti þeirra og i
fyrradag fór annar lögfræðingur kvik-
myndahúss á Akranes. Aætlað er að halda
rassiunum áfram.
90% smyglað eða
stolið?
Kvikmyndahúsin og fleiri fyrirtæki eiga
einkarétt á fjölda kvikmynda. Þær má
hvergi sýna nema þar sem umboðsmaður-
sinnir ekkert réttinum og skyldum. Fólki er
skitsama um það.”
Steinar Berg fullyrðir að 90% þeirra
myndbanda, sem eru á markaði hér, séu
ólögleg. Annað hvort sé um að ræða höfund-
arréttar- eða einkaréttarbrot eða brot á
tollalöggjöf. „Það er hægur vandi að kippa
tollamálinu i liðinn”, segir hann. „Á þessu
er núna nærri 130% toliur svo það liggja
miklir peningar i smyglinu. Tiu spólur
keyptar i London borga flugfarið þangað og
heim aftur. Farskipin eru hlaðin af mynd-
böndum og myndsegulbandstækjum. Ég
hefði gaman af að sjá tollinn fara á milli
leiganna hérna og skoða innflutnings-
pappira fyrir öllu, sem þar er á boðstólum.
ÆUi færi ekki að minnka úrvalið úr þvi. En
lögin eru ósanngjörn — þörfin og eftir-
spurnin eftir myndbandaefni er svo gifur-
leg.”
Grunsemdir
um mikið magn
Guðgeir Leifsson i Myndbandaleigu kvik-
myndahúsanna tekur undir þetta. „Vand-
inn er ekki bara hérlendis þvi það er ekkert
gert i að gæta hagsmuna þeirra, sem ekki
eru með fulltrúa hér eða umboðsmann,”
segir Guðgeir. „Við eigum nóg með að gæta
okkarefnis.”
A aðeins örfáum misserum hefur videó-
væðingin farið 'um landið með eldingar-
hraða. Giskað er á, að 15—20 þúsund mynd-
segulbandstæki séu i landinu, löglega inn-
flutt og smygluð. Kristinn ólafsson, toll-
gæslustjóri, segir það koma fyrir all oft,
að tekin séu i farskipum eitt og tvö mynd-
segulbandstæki. „Það hefurlitið verið tekið
að myndsnældum til þessa,” segir Kristinn,
„enda fer litið fyrir þeim og erfitt að henda
reiður á umfanginu. Það hefur verið leitað
eftir varningi af þessu tagi, þvi við erum
mjög meðvitandi um þessa hættu. Altént
eru uppi grunsemdir um að mikið af varn-
ingi komi ólöglega inn i landið.”
Tugþúsundir manna ilandinu eiga kost á
að sjá kvikmyndir og annað skemmtiefni i