Helgarpósturinn - 16.07.1982, Blaðsíða 5

irinn Föstudagur 16. júlt 1982
ER LAXINN AÐ
HVERFA ÚR ÁNUM?
Jóhannessyni, sem jafnframt segir að um
3600 tonn af laxi hafi verið veiðanleg i NA-
Atlantshafi. Þar af hafi Færeyingar og
Danir. veitt um helminginn — eða annan
hvorn lax, sem á annað borð var hægt að
veiða á þessu svæði.
Þar sem segir hér að framan að Græn-
lendingar hafi veitt „samsvarandi” 1800
tonnum útskýrir Björn svo:
,,A röskum mánuði, frá byrjun ágúst ár
hvert, veiða Grænlendingar i net undan
suðvesturströnd landsins um 1200 tonn af
laxi og það er sem stendur árleg hámarks-
veiði, sem um hefur samist með Kanada og
Bandarikjunum. Þessi lax er þvi veiddur
um 10 mánuðum áður en hann myndi ná
eðlilegum þroska og snúa á heimaslóðir til
hrygningar. Vegna þessarar fyrirmáls-
slátrunar reikna sérfræðingar Alþjóðahaf-
rannsóknarráðsins með þvi, að hvert tonn,
sem Grænlendingar veiða, myndi skila sér
sem 1,5 tonn, væri þessum fiski leyft að ná
fullum þroska. Þannig svara 1200 tonn
veidd við Grænland til 1800 tonna veiði á
heimaslóðum laxins.”
Og svo er ógetið um laxveiðar Sovét-
manna á úthafinu, um þeirra aflamagn er
litið vitað, eins og Jakob Hafstein lög-
fræðingur benti á i samtali við HP.
Ekki aukning í áratug
Sitthvað mælir gegn þvi að kenna Fær-
eyingum alfarið um minnkandi laxveiði i
islenskum ám. Ahrifa kuldasumarsins 1979
gæti enn gætt og svo gæti hreinlega verið
um eðlilega sveiflu lífkeðjunnar að ræða.
Stöldrum þar við. Eins og fyrr sagði var
sumarið 1978 algjört metár hvað laxveiði
snerti. Þá veiddust, skv. tölum Veiðimála-
stofnunar, 80.578 íaxar. Það var langt
umfram meðaltal siðustu áratuga. En það
þarf lika að fara allt aftur til ársins 1970 til
að finna laxveiðisumar, sem var lakara en
árið i fyrra. Allt frá árinu 1946, er Veiði-
málastofnun var sett á laggirnar, hefur
laxveiði farið ört vaxandi hérlendis, eða
a.m.k. tölur þar um, sem þarf ekki endilega
að segja allt um veiðina. Fyrstu fimm árin
var meðaltalið 17.373, næstu fimm ár
(1951—1955) var meðaltalið 19.604, fimm
árin þar á eftir var meðaltalið 26.913, þá
36.234, svo 40.208, 1971—1975 var meðaltalið
64.235 og 1976—’80 var meðaltalið mjög
svipað, 64.183. Það er þvi ljóst, eins og
Hákon Aðalsteinsson bendir á i grein i 3.
tbl. Ægis i ár, að á siðasta áratug hefur lax-
veiðin staðið i stað og minnkað sl. 2 ár þrátt
fyrir stigmögnun fiskræktaraðgerða.
„Kjaftfullar ár af fiski”
Ekki eru þó allir svartsýnir. Friðrik
Stefánsson, framkvæmdastjóri Stangveiði-
félags Reykjavikur, telur ekki ástæðu til að
örvænta. „Þetta hefur alltaf gengið upp og
niður,” sagði hann i samtali við blaðamann
HP. „Það gekk t.d. illa framan af i sumar
en er nú óðum að lagast. Okkar helstu
veiðiár, Elliðaárnar og Norðurá, eru
orðnar kjaftfullar af fiski. Það skýrist svo
betur á næstu 7—10 dögum hvernig sumarið
mun koma út.”
Friðrik sagðist telja að laxinn væri seinni
til i ár en oft endranær m.a. vegna kulda i
hafinu. ,,Ég hef ekki trú á að Færeyingar
taki svo mikið af okkar fiski, þeir ná heldur
i norskanlax, skoskan og irskan. Hreisturs-
rannsóknir styöja þessa staðhæfingu og þá
ekki siður það, að bæði i Noregi og lrlandi
hafa menn verið að veiða lax með öngui f
sér — þeir önglar hljóta að vera komnir frá
Færeyingum, sem veiða með flotlinu. Ég
hef aldrei heyrt þess getið, að þannig fiskur
hafi veiðst hér. En auðvitað eru þetta mest
getgátur eins og allt annað — rannsóknir á
islenska laxastofninum eru ekki nógu
miklar til að hægt sé að fullyrða eitt eða
annað. En ég trúi ekki að laxinn sé að fara
úr ánum hérna.”
— Er það ekki óskhyggja að einhverju
leyti?
„Brot af þvi gæti verið óskhyggja, þó held
ég ekki,” sagði Friðrik Stefánsson.
Marklausar merkingar
A svokallaðri Reykjavikurráðstefnu um
laxveiðar i norðanverðu Atlantshafi var
lagt mjög hart að Færeyingum að draga úr
veiðum sinum. „Þeir lofuðu að lækka sig úr
1065 tonnum i 765 en það hafa þeir svikið,”
sagði Jakob Hafstein lögfræðingur. „Græn-
lendingar fengu 1230 tonna kvóta og hafa
haldiðsig við hann. Þettaer ferleg blóðtaka
fyrir okkur og það lagar það ekki, að eftirlit
með þessum veiðum er nánast ekkert.”
Nafni hans og sonur, fiskeldis-
fræðingurinn Jakob Hafstein, tekur undir
það, að eftirlitið sé ófullnægjandi. „Það
virkar alls ekki eins og það á að gera,”
sagði hann i viðtali við blaðið. „Það er
meðal annars fyrir það, hve merkingar eru
litlar og stundum marklausar. Eftirlitið
byggistm.a. á þvi aðfinna merktan fisk og
taka að auki hreistursýni. Sáralftið hefur
fundist af merktum fiski héðan og hreistur-
sýnin geta verið villandi þvi ef veiðist
fiskur, sem skv. hreistursýnum hefur verið
eitt ár i sjó, þá gæti hann verið hvort sem er
frá íslandi eða Irlandi og hafa verið sleppt
þaðan úr eldisstöðvum.”
Hann sagði að raunar væri tiltölulega
litið vitað með vissu um gönguleiðir is-
lenska laxins, það væri þó ljóst að hann
gengi bæði til Grænlands og á Færeyja-
svæðið. Nú væri von til að á næstu árum
væri hægt að fylgjast enn betur með göngu-
leiðum á næstu árum, þvi i vor hefðu
merkingar verið stórauknar. Timinn yrði
svo að leiða i ljós árangur þess.
Þór Guðjónsson veiðimálastjóri segir i
áðurnefndri grein i Frey (veiðimálastjóri
er i sumarleyfi og tókst blaðinu ekki að ná
beinu sambandi við hann), að vitneskju um
uppruna laxins sem veiðist á Færeyja-
svæðinuhafi aðallega verið aflað með laxa-
merkingum, „annars vegar með merk-
ingum á sjógönguseiðum i upprunalöndum
laxins og hins vegar með merkingum á laxi
á Færeyjamiðum. Þess skal getið,” segir
veiðimálastjóri, „að vegna skilatregðu sjó-
manna má vænta betri endurheimtu á
merkjum af laxi merktum við Færeyjar á
uppvaxtarskeiðinu og veiddum i heima-
löndum, en af laxi merktum fyrir sjógöngu
i heimalöndum og veiddum á Færeyja-
miðum.”
Flestir
2—3 ár i ferskvatni
Siðan segir veiðimálastjóri orðrétt: „Af
löxum merktum i upprunalöndunum sem
sjógönguseiði hafa 86 veiðst við Færeyjar á
árunum 1968—78, samkvæmt upplýsingum
Færeyinga. Flestir þeirra, eða 41 (47.8%)
voru merktir i Noregi, 24 (27.9%) i Sviþjóö
og 13 (15.1%) á Bretlandseyjum. Sex voru
merktir annars staðar, þar af tveir á
Islandi, samkvæmt nefndum upplýsingum.
Auk þess veiddist enn einn islenskur lax
1975 á stöng i stööuvatni á Straumey i Fær-
eyjum.
A árunum 1969—1976 fóru fram merking-
ar á laxi á veiðisvæöinu viö Færeyjar.
Merktir voru 1949 laxar og endurveiddist 91
þeirra eða 4.7%. Flestir laxanna veiddust i
Skotlandi eða 33 (36.3%), i Noregi 15
(34.1%), 15 (16.5%) i Irlandi og afgangurinn
i Englandi, Sviþjóð og Ráðstjórnarrikjun-
um. Einn lax veiddist á Færeyjamiðum og
þrir við Vestur-Grænland. Enginn hinna
merktu laxa veiddist hér á landi, svo vitað
sé.
Niðurstöður merkinganna á Færeyja-
miðum gefa til kynna, að um þriðjungur
laxins, sem veiðist við Færeyjar, sé
upprunninn i norskum ám og vel helmingur
i ám á Bretlandseyjum. Alls endurveiddust
53 merktir laxar frá Bretlandseyjum eða
58.2%. Umræddar merkingar þarf að end-
urtaka i verulegum mæli, ef fá á áreiðan-
legar niðurstöður.
Auk merkinga á sjógönguseiðum i
heimalöndum og uppvaxandi laxi á Fær-
eyjamiðum hafa Færeyingar safnað
hreistri af laxi á miðunum á árunum
1969—1980, og hafa skoskir fiskifræðingar
unnið úr gögnunum. Úr þeim hefur mátt
lesa margs konar upplýsingar um laxinn.
Meðal annars kemur fram, aö lax á fyrsta
ári i sjó, sem er undir 60 cm að lengd, og
sem bannað er aö hirða, kemur helst fram i
veiðunum á haustin og fyrri hluta vetrar og
þá ásamt laxi, sem er á öðru ári i sjó, en
mestur hluti veiðanna byggir á þeim laxi.A
vorin og framan af sumri, eftir um ársdvöl i
sjó, er laxinn 50—59 cm að lengd og fyrri
hluta annars vetrar i sjó er hann 65—74 cm.
að lengd. 1 Færeyjaveiöunum er 50 cm. lax
á bilinu 1.02—1.39kg. að þyngd, 75 cm. lax á
bilinu 3.31—4.84 kg. og 100 cm. lax á bilinu
7.59—12.77 kg. aö þyngd. Flestir laxarnir,
sem hreistursýnin voru tekin af, höfðu ver-
ið tvö eða þrjú ár i fersku vatni, en á Norð-
austurlandi fjögur eða fimm ár.”
Evrópski
laxinn á undanhaldi
Þórarinn Sigþórsson tannlæknir er þrátt
fyrir allar fullyröingar um hið gagnstæða
að sannfærast um, að laxinn komist ekki i
islensku árnar i sama mæli og áður. „Nú
herma fréttir frá Grænlandi að Norð-
ur-Atlantshafslaxinn sé á undanhaldi, svo
ekki verði um villst,” sagði hann. „Þeir
hafa veitt þar yfirleitt um 1200 tonn á ári og
skiptingin hefur verið um helmingur
evrópskur lax, hinn helmingurinn kanad-
iskur. Nú er hlutfall evrópska laxins kom-
ið niður i 35%. Það sýnir okkur greinilega,
að minu mati, að okkar stofn er á undan-
haldi. Hann hefur ekki þolað viðbótarveiði
Færeyinga og Dana, sem veiða ekki aðeins
á Færeyjasvæðinu, heldur einnig við Jan
Mayen. Þaö er engin spurning, að laxinn
týnist i sjónum. Það getur ekki staöist, að
við súpum endalaust seyðið af einu köldu
vori. Sumarið i ár hlýtur að skera úr um
hvort laxinn er raunverulega að minnka
svona mikið. Ef þaö reynist vera er svo
sannarlega þörf á að menn hefji alvarlega
umræðu i haust og vetur og reyni að spyrna
við fótum, meðal annars með þvi að þvinga
Færeyinga, nágranna okkar og frændur, til
að draga úr sinum veiöum.”
Stofninn vannýttur?
En svo verður og að taka tillit til annars
sjónarmiðs, sem ýmsir fræðimenn hafa sett
fram, nefnilega þess að islenski laxastofn-
inn hafi um langt árabil hreinlega veriö
vannýttur. Þannig megi segja, aö hærri
aflatölur þurfi ekki að þýða annað en aö
veiðiátakið hafi verið aukið i vannýttan
stofn. Tveir fiskifræðingar, Jón Kristjáns-
son og Tumi Jónsson, komust að þessari
niðurstöðu á fyrra ári og það var einnig nið-
urstaða úr itarlegri rannsókn Tuma Jóns-
sonar (1975) á Úlfarsá, að hún heföi verið
stórlega vannýtt.til skaða fyrir seiðafram-
leiðsluárinnar.
Jakob Hafstein yngri, sem nú gerir könn-
un á ástandi laxastofnsins i Elliðaám og
hagkvæmustu nýtingu hans, hefur komist
að þeirri niðurstöðu að seiöamagnið i ánum
sé .það mesta, sem mælst hefur hérlendis,
eða sem næst 4.5seiði á hvern fermetra. En
jafnframt sé dánarhlutfallið milli vorgam-
alla seiða og eldri seiða mjög hátt, eða allt
upp i 96%.
„Óneitanlega hlýtur sú spurning aö
vakna”, segir Jakob, „hvers vegna þetta sé
svona. Og þá um leið hvort hægt sé aö gera
eitthvað til að hjálpa náttúrunni á þann
veg, aö Elliðaárnar skili seiöum sinum bet-
ur frá sér til sjávar en þær virðast gera.
Svariö við seinni spurningunni hlýtur að
vera játandi, þvi augljóst sýnist að árlega
bætist svo mikiö við af seiöum, að áin hefur
ekki nokkurn möguleika til að fæða allan
þar.n seiðafjölda, sem til staðar er, og bar-
átta seiðanna innbyrðis til fæðuöflunar
leiðir til þessara miklu affalla. Þessi inn-
byrðis átök koma gleggst i ljós þegar borið
er saman dánarhlutfallið milli eins og
tveggja ára seiða, annars vegar á þeim
stað þar sem mest var af vorgömlu seið-
unum og hins vegar á þeim stað, þar sem
minnst var af þeim. Flest reyndust vor-
gömlu seiðin vera 715 pr. 100 fermetra og
dánarhlutfallið milli eins og tveggja ára
seiða frá júni til október 63%, á hinum
staðnum voru 175 vorgömul seiði pr. 100
fermetra og dánarhlutfallið helmingi
minna eða um 30%.
Eins og ég gat um áður hlýtur svarið við
seinni spurningunni að vera játandi, sem
felst i þvi að vita hve mikið magn seiða af
hinum ýmsu aldurshópum sé liklegast til að
skila flestum sjógönguseiðum til sjávar vor
hvert.
Það er þvi gotfiskafjöldinn, sem i raun
ákvarðar hver framvindan verður, þ.e. hve
mikið þarf af gotfiski svo að hámarksfram-
leiðsla náist.
Fyrri spurningunni er þar með svarað,
þvi það er ekki einasta það, að sennilegasta
skýringin á seiðamergðinni i Elliðaánum sé
sú, að gotfiskarnir séu of margir, heldur
hlýtursvo að vera.”
Stórum
fátækari án laxins
Laxveiðitimabilið stendur nú sem hæst.
Veiöi var mjög treg framan af timabilinu
en virðist eitthvaö vera að glæðast. Fjöl-
margir viðmælendur blaösins töldu ekki
rétt að spá um hver útkoman i ár yröi fyrr
en eftir viku eöa tiu daga — en eitt er þó
vist: það veiöast ekki 80 þúsund laxar i is-
lenskum ám i sumar. Hvort það er að öllu
leyti Færeyingum að kenna skal látið ósagt
— en þaö bendir heldur ekkert til að veiöar
þeirra verði til aö glæöa laxveiðarnar á Is-
landi. Eða eins og Þórarinn Sigþórsson seg-
ir: „Landiö væri stórum fátækara ef laxinn
hyrfi — nú þegar missum við Islendingar
gulltimann til útlendinga meö þvi aö rjóm-
inn úr bestu ánum er seldur þeim.”