Helgarpósturinn - 16.07.1982, Blaðsíða 30

30
Vitlausar tillögur og reddingar
Það er orðið langt siðan önnur eins póli-
tisk spenna hefur skapast i islensk-
umstjórnmálum og sú sem rikir þessa dag-
ana. Jafnvel þótt ekki sémiðað við, að nú er
sá árstimi þegar venjulega rikir deyfð i
stjórnmálum — oggúrkutiðá fjölmiðlum.
Og þrætueplið er hvorki meira né minna
en sjálft f jöregg þjóðarinnar togaraútgerð-
in.
Togararnir stöðvast hver á eftir öðrum
vegna þess að útgerðirnar eiga ekki lengur
rekstrarfé til að halda þeim úti. Það veldur
þvi aftur, að litill sem enginn fiskur berst i
fiskvinnslustöðvarnar, og hundruð manna
sjá fram á atvinnuleysi.
E itthvað varð að gera til bjargar. Fyrsta
skrefið var skipan nefndar, sem kölluð var
„stormsveitin”, og hún skilaði tillögum til
úrbóta 28. júni. Steingrimur Hermannsson
sjávarútvegsráðherra tók tillögur „storm-
sveitarinnar” siðan til meðferðar og vann
upp úr þeim tillögur, sem hann lagði fyrir
rikisstjórnina á þriðjudaginn var.
“ótt litið hafi frést af þvi sem gerðist á
þeim fundi er ljóst, að tillögur Steingrims
hlutu ekki góðar undirtektir hvorki hjá ráð-
herrum Alþýðubandalagsins né Sjálf-
stæðismanna.
— Það er ljóst, að við erum ekki spenntir
fyrir þessari leið almennt. Þarna er um að
ræða uppbætur og styrki, og það mætti
spyrja að þvi hvort i framhaldi af þvi yrði
ekki að taka upp samskonar styrki við
iðnaðinn, sem er lika á mörkum þess að
geta haldið áfram, segir Þröstur ólafsson
aðstoðarmaður fjármálaráðherra um
þessa stöðu mála.
Útgerðarmaður sem ég hafði tal af bend-
ir hinsvegar á, að þegar togaraútgerðin sé
að komast i greiðsluþrot, allt að stöðvast,
verði að gripa til ráða sem duga til að
bjargahenni.
— Ég veit að þetta eru reddingar, við er-
um ekkert hrifnir af þessu sjálfir, en það er
ekki um aðrar leiðir að ræða, sagði þessi út-
gerðarmaður
Þærleiðir sem gert er ráð fyrir i tillögum
Steingrims, að farnar verði, eru fólgnar i
þvi, að rikisstjórnin tryggi 40 milljóna lán
fyrir Aflatryggingasjóð og rekstrarlán út-
gerðarinnar veröi hækkuð um helming. Þá
er gert ráð fyrir þvi, að fiskverð verði
hækkað um 6%, en á móti þvi verði endur-
greiddur uppsafnaður söluskattur, sem
nam um 100 milljónum króna á siðastliðnu
ári, og söluskattur af smuroliu felldur nið-
ur, auk þess sem oliuverð til fiskiskipa
verði niðurgreitt um 20%.
— Þetta er ekkert annað en gamla milli-
færsluleiðin, segja aiþýðubandalagsmenn,
og þar taka sjálfstæðismennirnir i rikis-
stjórninniundir, og Morgunblaðið bendir á,
að verði gripið til þessara ráða sé verið að
hverfa aftur til þeirrar styrkja- og hafta-
stefnu, sem viðreisnarstjórnin afnam á sin-
um tima.
Að mati alþýðubandalagsmannanna er
það alvarlegast i tillögum Steingrims, að
komi þær til framkvæmda muni vandi
sjávarútvegsins verða leystur á kostnað
annarra atvinnugreina, með þvi að seilast i
Saddam Hussein
Khomeini
Krónpríns Jórdans grunar stórveldin um
að undirbúa
Jalta-samkomulag um arabalöndin
Khomeini erkiklerkur hefur valið rama-
dan,föstumánúð islamstrúar, til að senda
hersinn inn i nágrannarikið Irak. Þar með
vill hann gefa hernaðaraðgerðum Irans
trúarlegt yfirbragð i samræmi við boöskap
sinn um að byltingin i Iran sé ekki tak-
mörkuð við það land eitt, heldur sé hún
upphaf byltingarhreyfingar, sem ná skuli
til allra þjóða sem islam játa.
Fyrsta skrefið á sigurgöngu islömsku
byltingarinnar út fyrirlran á að vera að
kollvarpa stjórn Saddarns Husseins i Bag-
dad. Þegar Hussein sendi Iraksher inn i Ir-
an fyrir tæpum tveim árum, var það i og
með gert i þeirri trú, aö kierkaveldiö i Iran
hefði veikt herinn svo, að hann yrði ófær um
varnir. En þaö var Iraksher sem reyndist
ófær um að notfæra sér sigra i upphafi
striösins til að knýja fram úrslit, og smátt
og smátt tókst írönum aö snúa vörn i sókn,
meðal annars með þvi að skirskota til trú-
areldmóðs shiita, sem snýst sérstaklega
um aö láta lifið fyrir trúna. Byltingarverö-
irnir einkaher stjórnmálaflokks klerkanna,
smöluðu unglingum og jafnvel börnum i
svokallað „Herútboð hinna kúguðu” og
ungviðinu var fórnað i hrönnum á vigvellin-
um. Til að mynda voru unglingarnir látnir
hreinsa jarðsprengjusvæði með eigin lik-
ömum.
Fyrirætlun klerkastjórnarinnar i Teheran
er ekki að hertaka allt Irak, heldur að beita
þeim þrýstingi sem nægir til að kollvarpa
Saddam Hussein og hefja til valda i Bagdad
stjórn hliðstæöa þeirri sem nú situr i Teher-
an. Innrásarlið írana stefnir til Basra,
helstu hafnarborgar Iraks á mjóddinni þar
sem landið nær að botni Persaflóa. Með
Basra á sinu valdi hefði íransher tangar-
hald á öllu Irak, og að sögn talsmanna
klerkastjórnarinnar i Teheran eru her-
sveitir hennar þegar komnar hálfa leiö frá
landamærunum til borgarinnar.
Gera mætti ráð fyrir að íraksher berðist
betur til varnar eigin landi en i herferð inn i
nágrannariki, en margt kemur til sem
stuðlað getur að þvi að reynslan verði önn-
ur. I fyrsta lagi er herinn nýbúinn að biða ó-
Föstudagur 16. júlí 1982 ~^C]SstLJrínn
vasa skattgreiðendanna. Þar með væri
ennfremur verið að viðhalda ákveðinni
skekkju, sjávarútveginum i óhag, og jafn-
velauka mismuninn á stöðu hans og iðnað-
arins.
— Og eftir þvisem fleiri vitlausar tillögur
eru lagðar fram dregst lausn vandans á
langinn, sagði Ólafur Ragnar Grimsson,
þegar ég ræddi þessi mál við hann.
En útgerðarmenn þeir sem ég hafði tal af
barma sér, allir, sem einn. Og einn þeirra
sagði, að yrðu tillögur Steingrims ekki
samþykktar stæði ráðherrann uppi eins og
asni!
Allt hefur þetta mál átt sinn langa að-
draganda, og það hefði engum átt að koma
á óvart, að allt færi i hnút að lokum.
Mörg undanfarin ár hefur verið fullyrt,
að togaraflotinn væri orðinn of stór, og
stjórnvöld hafa jafnvel tekið undir það. Það
var helst veturinn 1978—’79, þegar vinstri
stjórn Ólafs Jóhannessonar var við völd og
Kjartan Jóhannsson var sjávarútvegsráð-
herra, að reynt var að spyrna við fótum.
Fullyrter, að hefði stefnu hans verið haldið
til streitu til þessa dags væru 15 togurum
færra i landinu en reyndin — 80 togarar i
stað95.
Nú kostar hver togari um hundrað
milljón krónur, en af þvi eru 80 milljónir
greiddar úr opinberum sjóðum — m.ö.o. úr
vösum skattgreiðenda. Með einfaldri
margföldun má fá út, að þar hafi almenn-
ingurpungað út með 1.2 milljörðum króna,
sem útgerðarmenn eiga siðan stöðugt erfið-
ara með að greiða — i rauninni eru þeir i
botnlausum vanskilum og refsivextir
hlaðastupp.
Niðurstaðan er þessi þekkta staðreynd,
að jafnvel bestu togararnir eru hættir að
fiska fyrir afborgunum og vöxtum, hvað þá
rekstrarkostnaði. Skýrt dæmi um þetta er
Ottó N.Þorláksson, einn aflahæsti togari
landsins. Tapið á honum var 93% á siðast-
liðnuári. Af tiu milljón króna aflaverðmæti
fórusjömilljónirbara i vexti!
A þessu ári hefur rekstrarkostnaður tog-
aranna svo farið stöðugt hækkandi, og fer
þar mest fyrir verðhækkunum á oliunni,
sem er um 30% dýrari en þar sem hún er
dýrust annarsstaðar. Og i þann mund sem
verkalýðsfélögin undirrituðu nýja kjara-
VFIRSVIM
sigur i Iran. I öðru lagi er þorri irakskra
hermanna af trúflokki shiita, sá trúflokkur
er i meirihluta i landinu en hefur um aldir
lotið stjórn minnihlutans af trúflokki
súnnia. Stjórn shiitaklerkanna i Iran hefur
af fremsta megni reynt að skirskota til shi-
itanna i trak að risa gegn stjórnendum sin-
um, og nú sést hvort það ákall hefur hlotið
hljómgrunn. I þriðja lagi er verulegur hluti
irakska hersins bundinn langt frá vigvellin-
ium, 1 norðurhéruðum landsins vegna þess
!að Iranar hafa stutt Kúrdana sem þar búa
til að . risa enn einu sinni upp gegn stjórn-
inni i Bagdad.
Takist irönsku klerkastjórninni að koma
af stað islamskri byltingu i írak, er henni
opin leið að leggja næst til atíögu víð
furstadæmm meðtram vesturstrond Fersa-
flóa og Saudi-Arabíu. I furstadæmunum eru
shiitar fjölmennir og þegar hefur orðið upp-
vist að stjórnin i Teheran gerði út hóp
manna til að koma af stað uppreisn shiita á
Bahrein, eyriki þar sem sá trúflokkur er i
meirihluta en lýtur stjórn súnnia.
Sérstakt tilefni er nú fyrir Iransstjórn að
seilast til yfirráöa við Persaflóa og ógna
þar með Saudi-Arabiu. Nýafstaðinn fundur
OPEC samtaka oliusölurikja leystist upp
án niðurstöðu, vegna ágreinings sem eink-
um rikti milli Irans annars vegar og Saudi--
Arabiu hinsvegar. Krafðist stjórnin i Te-
heran að fá oliuframleiðslukvóta trans
stóraukinn á kostnað Saudiaraba.
I útvarpsboðskap sem Khomeini erki-
klerkur flutti þjóð sinni um leið og hann
kunngerði innrásina i Irak lét hann svo um
mælt að hafin væri islömsk byltingarsókn,
sem ekki skyldi linna fyrr en með frelsun
Jerúsalem úr höndum sionista. Herhvöt af
þessu tagi kemur úr hörðustu átt þar sem
Khomeini er, vegna þess að allsendis er ó-
vist að hermönnum hans hefði tekist að
reka her traks af höndum sér, hefði ekki
komiö til margþætt aðstoö frá Israel. Allt
frá dögum Iranskeisara hefur verið náið
samstarf bak við tjöldin milli Irans og Isra-
samninga, um miðjan júni, voru togararnir
farnir að stöðvast, vegna rekstrarfjár-
skorts. Von bráðar kom loforð frá forsætis-
ráðherra um, að færu togararnir á veiðar
yrðiliðkaðum fyrirgreiðslur i bönkum. En
sú fyrirgreiðsla kom aldrei, að þvi er ég hef
áreiðanlegar heimildir fyrir. Bankarnir
voru jafn lokaðir og fyrr, og oliufélögin
heimta sitt.
Þegar togararnir voru farnir að stöðvast
aftur var skipuð sú nefnd, sem kölluð hefur
verið „stormsveitin”, vegna þess hversu
hratt hún vann sitt verk. Aftur voru togar-
arnir leystir frá landi, og nú var gert út á
þau úrræði, sem nefndinni var ætlað að
setja frám.
En það hefur enn ekki náðst pólitisk sam-
staða i rikisstjórninni um þau úrræði, sem
sjávarútvegsráðherra vann upp úr tillögum
nefndarinnar, og togararnir eru enn teknir
að stöðvast. Og nú hefur enn bæst á vand-
ann: Þorskaflinn hefur stórlega minnkað.
Þetta siðastnefnda áfall varð ekki fyrir
séð, þótt kannski megi telja það beina af-
leiðingu af of stórum togaraflota. Annað i
þessu máli hefur mátt ljóst vera þeim sem
stýra landinu — sjávarútvegnum sér i lagi,
og má það teljast i hæsta máta óskiljanlegt
að ekkert skuli hafa verið að gert. Þorsk-
veiðar eru þó það sem þjóðarbúið gengur
fyrir.
Eins og málin blasa við nú virðist málið
strandasem flokkspólitiskt deilumál, og er
það mál manna, að framundan sé „upp-
gjörið stóra” innan rikisstjórnarinnar. Þó
er varla við þvi að búast að þetta mál leiði
til stjórnarslita — islenskir stjórnmála-
flokkar hafa ekki góða reynslu af þvi að
„hlaupast undan ábyrgðinni”. Hitt er ljóst,
að i uppsiglingu er stórfelld pólitisk ref-
skák, og ekki siður styrkleikapróf þeirra
sem eiga aðild að rikisstjórninni. Fyrst og
fremst milli Framsóknarflokksins og
Alþýðubandalagsins.
Alþýðubandalagsmönnum er eflaust
ósárt um þótt Steingrimur „standi eins og
asni” og tillögur hans til bjargar togaraút-
gerðinni nái ekkifram að ganga. En hitt er
vist, að fari svo, verða þeir Alþýðubanda-
lagsmenn að standa klárir á þeim efna-
hagsaðgerðum sem duga. Ef það verður þá
ekki of seint fyrir útgerðina.
els og það hafa einkum annast leyniþjón-
ustur rikjanna, Mossad i tsrael og SAVAK i
íran sem breytti um nafn við byltinguna en
hefur að stórum hluta verið tekin i þjónustu
klerkastjórnarinnar. Israelsmenn útveg-
uðu Iran byltingarklerkanna bandarisk
vopn til að fylla i skörðin sem viðskipta-
bann Bandarikjanna hafði sett i búnað ir-
anska hersins. Ekki var minna um vert
fyrir Irana að fá i hendur vitneskju frá
njósnaneti Israels um allt sem þeim mátti
að gagni koma i striðinu við Irak.
Bandalag i verki milli öfgaaflanna á
svæðinu fyrir Miðjarðarhafsbotni, her-
skárrar stjórnar Menachems Begins i ísra-
el og byltingarklerkanna i Teheran, kemur
æ skýrar i ljós. I gær sagði Hassan krón-
prins i Jórdan i samtali við stjórnanda
fréttskýringarþáttar i breska rikisútvarp-
inu, að hann fengi ekki betur séð en undir
niðri væru i framkvæmd samræmdar að-
gerðir til að skapa allsherjar upplausn i ar-
abalöndum. Hann sakaði stórveldin,
Bandarikin og Sovétrikin, um að taka þátt i
þessum leik, i þvi skyni að hagnast að lok-
um sjálf á hruni þeirra stjórna, einkum i
Jórdan og Saudi-Arabíu, sem leitast hafa
við að gera arabarikin að óháðu afli i
heimsmálum i krafti oliuauðsins.
Hassan krónprins komst svo að orði, að
hann hlyti að sjá herför Israels i Lfbanon,
árás Irans á Irak og sókn Eþiópiumanna
inn i Sómaliu i samhengi. Aðgerðaleysi
Bandarikjastjórnar gagnvart Israel og
augljós velþóknun sovétstjórnarinnar á
hernaði Irans og Eþiópiu á hendur ná-
grannarikjum, sem hefðu úrslitaþýðingu
fyrir öryggi arabalandanna i heild, væru
tvær hliðar á sama máli.
Fari svo sem horfir, sagði Hassan, getur
varla hjá þvf farið að upplausnin breiðist út
frá Libanon og Iran. Gera má sér i hugar-
lund að stjórn hvorugs stórveldisins sé það i
rauninni óljúft. Aform þeirra sé að láta
málin komast á það stig, að þau fái aðstöðu
til að skipta arabalöndunum i áhrifasvæði á
milli sin, eins og þau skiptu Evrópu eftir
heimsstyrjöldina siöari. Hassan krónprins
kallaði þennan möguleika Jaltasamkomu-
lag um arabalöndin.