Helgarpósturinn - 25.02.1983, Blaðsíða 19

\jp&sturínn ;Föstudagur 25. febrúar 1983
19
Skák
Fingur
eftir Guömund Arnlaugsson
í Heimskringlu er að finna eina
elstu frásögn á islensku af skák-
tafli. Þar segir frá viðskiptum
Knúts ríka og Úlfs jarls sem þá
var einna ríkastur maður í Dan-
mörku, en á fornu máli merkir
ríkur það sem nú er kallað vol-
dugur. Frásögnin er á þessa leið:
En er þeir sátu að skáktafli
Knútur konungur og Úlfur jarl,
þá lék konungur fingurbrjót mik-
inn.; þá skækti jarl af honum
riddara. Konungur bar aftur tafl
hans og segir að hann skyldi ann-
að leika. Jarl reiddist og skaut
niður taflborðinu, stóð upp og
gekk í brott. Konungur mælti:
rennur þú nú, Úlfur inn ragi. Jarl
sneri aftur við dyrnar og mælti:
lengra myndir þú renna í Ánni
helgu, ef þú kæmir því við; kall-
aðir þú eigi þá Úlf inn raga, er ég
lagði til að hjálpa þér, er Svíar
börðu yður sem hunda. Gekk jarl
þá út og fór til svefns.
En næsta dag lét konungur
myrða Úlf jarl.
Úr þessari frásögn eigum við
kjarngott nafnorð um þá athöfn
að leika af sér. Einnig virðast
fornmenn hafa myndað sögnina
að skækja með hljóðvarpi af
skák: skækja—skækti—skækt.
En svo hefur sögnin að skáka orð-
ið ofan á. Þetta minnir mig á
nafnorð um þann sem teflir og eg
hef hvergi séð nema í bréfi til mín
frá vini mínum seint á ári 1939:
Skækir hrókinn skekur,
skelfist peðafjöld.
Af ánægju sér hann ekur
í Argentínu í kvöld.
Pólsk-rússnesk-franski tafl-
meistarinn Savielly Tartakower-
(1887—1956) var mikilvirkur rit-
höfundur og oft orðheppinn.
Mörghnittiyrðihans lifa hjá skák-
mönnum, meðal annarra þetta:
„Fingurbrjótarnir eru alltaf hjá
okkur og bíða þess að þeim sé
leikið”. Maður sér fyrir sér fingur-
brjótana á sveimi umhverfis tefl-
endurna, líkt og anda sem bíða í
biðröð eftir að komast að á mið-
ilsfundí.
Og þá er rétt að líta á nokkra
fingurbrjóta sem tókst að verða
að veruleika. Máthættan í borði
hefur oft orðið skákmanni að
falli, enda leika sumir h3 (h6) í
hverri skák — svona rétt til vonar
og vara — þótt sá leikur sé oft lítt
hugsaður og varasamur — enda
kallaði Tarrasch hann klasturs-
leik. En stundum sjá menn eftir
að hafa ekki opnað kónginum út-
gönguleið.
Stahl
% i.
m 1
miw.
km i
?■ W'

if 18
c. s £.si
brjótar
í skákinni sem hér er sýnd
mynd úr lék hvítur 1. Dc2, öflug-
um leik að því er virðist, að
minnsta kosti hótar hvitur nú
máti í 2. leik. En honum brá í brún
þegar hann sá mótleikinn. Hvern-
ig tefldist skákin áfram?
Budrich
Secula
í næsta dæmi ætlaði svartur sér
að nota máthættuna í borði til
þess að vinna peð og lék 1. -Dxa2
Var þetta rétt athugað hjá hon-
um?
Panno-
Dodero
En fingurbrjótar geta einnig
komið fyrir þótt taflstaðan virðist
einföld. í skákinni sem hér er sýnd
mynd úr, sýnist allt með kyrrum
kjörum. Að vísu hótar svartur að
vinna hrókinn með 1. -Bh2 + .
Hvítur bjargaði hróknum og
krækti sér í peð um leið:
1. Hxb5
En þá fór ekki betur en svo að
hann mátti gefast upp tveim leikj-
um síðar.
Gilg
Zirngibl
Friedl
Fjórða og síðasta dæmið um
fingurbrjót er líka úr endatafli.
Hvítur lék 1. Bd5 til þess að forða
biskupnum frá riddaranum og
valda a-peðið. En afleiðingarnar
urðu alvarlegar.
Lausnir á þessum smádæmum
eru á bls. 17.
Spilaþraut helgarinnar
S D-5-4
H K-
T 10-7-6
L 4-3-2
8
G-10-5-4
Á-G-2
A-6
S - -
H A-9-8
T D-8-5
L D-G-10-5
K-G-10
K-9-3
K-9-8-7
Við spilum grand. Vestur læt-
ur tígul sex. Norður og suður
eiga að fá átta slagi.
•£861 JBruqaj iz
■Qljm3[ J[[B JSBUJ So
UUI5J3J UUISEjnE[ 43 nUIjnE[ UUBl[
IJSBX UnSuQJl So sp UEUIBS E[[Ej
ECj So QE[ldS nUE14Efl[ 43 BJJBfq
nui3 SUI3QB UUBq !PJBH 'SuQJCj
-jsbjj i jnjsnB Bfjss jnSuojf So
S? inSji -BjJBfq jbjsb5[ jnpjON
•BUBQBdS EQ?q jn5J3J SO SU9>[
? jnj[3j jnpns uiss jnjssA pjj jnB[
?cj 'BunSuiujjojp p jn>[3j jnjssA
ui3s nij BQBds jnjæq 'Buniu
jnSij p jn>[3j jnQn§ 'QBjJBfq
■bijj QB SS3C} [ij jnmo^uui jBSæu
? jnQJOU JACj ‘BJ3S QE B>UI jn
-QJ3A jnjsnB So jnjsS jnQJOjq
:NSflV7
Á afmælinu mfnu
Maður á líka afmæli i út-
löndum. Þó maður tapi af
17. júní og uppstigningar-
deginum og fridegi verslun-
armanna, þá flytur maður
með sér afmælið sitt hvert
sem er í veröldinni.
r
Eg átti mitt um daginn,
raunar á sjálfan bindindis-
daginn eins og ég er vanur.
Hér er ætlast til þess að
pósturinn viti allt um alla.
Ónefnd stofnun á íslandi
fékk heimilisfangið mitt fyrr
í vetur og hefur skrifað mér
af og til síðan, en einhverra
hluta vegna skrifaði hún
bara götuheitið, ekkert hús-
númer. Sem gerði ekkert til,
því að póstmanninum fannst
alveg sjálfsagt að vita í hvaða
hús þessi útlendingur flutti í
fyrra, en hann sagði að ég
ætti nú samt að leiðrétta
þetta, því það væri ekki að
vita hvort bréf kæmust til
skila svona ef hann væri las-
inn og einhver annar þyrfti
að bera út. Annars er þeim
metnaðarmál að koma öllu
til skila, hvernig sem skrifað
er utan á. Ég heyrði í útvarp-
inu um daginn, að maður
hefði fengið með góðum
skilum bréf, sem utan á var
skrifað um það bil á þessa
leið:
Til Georgs frænda Smith,
sem er fluttur, æ þarna nærri
hálfa leið til Hounslow, í
rauða húsið með tveim kvist-
gluggum, þar sem maður
beygir hjá fiskbúðinni nærri
niður að á og sjoppa á hinu
horninu.
Og sjálfsagt er póstmað-
urinn Iöngu búinn að kom-
ast að því líka hvenær ég á
afmæli og hefur þess vegna
komið með pakkann frá
tengdaforeldrum mínum
einmitt á afmælisdaginn, og
hinn líka sem Ieit út eins og
afmælisgjöf, þó í honum
væru nú aðallega úrklippur
úr íslenskum blöðum, og
sjálf skattskýrslan með. Það
gat hann nú ekki vitað, bless-
aður.
Ekki veit ég til að íslenska
póstþjónustan pæli í afmæl-
isdögum. Svo mikið er víst,
að ekki á móðir mín afmæli
10. janúar, og þó var borið til
hennar einmitt 10. janúar
bréfið sem ég skrifaði henni
8. desember og póststimplað
10. desember. Að vísu gæti
verið að pósturinn hennar
haldi að hún eigi allt annað
afmæli en hún á (sem hún á
í rauninni seint á slætti).
Kannski bréfið hafi líka ver-
ið látið bíða í þeirri von að
hún tæki bara eftir dagsetn-
ingunni á póststimplinum og
ekki mánuðinum og yrði im-
póneruð að sjá borið út sam-
dægurs bréf alla leið frá
London. Sem væri nú mjög
barnalega hugsað hjá póst-
inum í Reykjavík, sem er svo
mikið búið að tala illa um
fyrir seinan útburð að eng-
inn myndi trúa sínum eigin
augum ef útborið bréf væri
stimplað samdægurs, þó það
væri gert í Reykjavík sjálfri.
Hér er lika talað illa um
póstinn fyrir seinan útburð.
Maður þarf að póstleggja
bréf upp úr hádegi til að vera
viss um útburð næsta dag,
a.m.k. ef það er út á land. Og
ekki borið út nema tvisvar á
dag. Munur eða í gamla
daga, þegar borið var út
fjórum sinnum á dag í allri
miðborginni, og frúrnar
skrifuðu að morgni boðsbréf
í síðdegiste og báðu um svar
með hádegispóstinum. Þessi
blómatíð póstþjónustunnar
var rifjuð upp fyrir þjóðinni
í vetur, þegar gefin voru út í
doðranti bréf frá árunum
1914 og 15 sem þáverandi
forsætisráðherra skrifaði
elskunni sinni — sem þvi
miður var öll önnur en kon-
an hans — stundum fjögur
á dag svo að hún fengi
kveðju með hverjum pósti.
Fyrst ég er á annað borð
farinn að tala um póstþjón-
ustuna á íslandi, þá rifjast
það upp fyrir mér hvað þjóð-
in varð alltaf örg fyrir jólin,
þegar seldust upp mátulegu
frímerkin annað hvort á
opnu eða lokuðu jólakortin,
og stundum hvor tveggja.
Nú hef ég verið tvenn jól er-
lendis og tel víst, fyrst ég veit
ekki betur, að nóg hafi verið
til af öllum mátulegum frí-
merkjum. En þetta er óneit-
anlega vandi við að eiga í
verðbólgunni, þegar lika
þarf að hugsa út í að prenta
ekki svo stór upplög af frí-
merkjum að þau missi allt
söfnunargildi. Hér er þetta
leyst þannig að prenta risa-
upplög af frímerkjum sem
eru bæði lítil og Ijót og með
engu á nema vangamynd
drottningar (fermingarmynd
sýnist mér) og allra hluta
vegna óspennandi til söfn-
unar, og þau seljast aldrei
upp. Svo koma út öðru
hvoru fín merki með sniðug-
um myndum í alls konar serí-
um og alltaf svo lítil upplög
að þau seljast upp á 2—3
mánuðum, og þannig er
söfnurunum haldið við efn-
ið. Þetta ættum við að gera á
íslandi líka (þó ég sé nú ekki
viss um nema núverandi for-
seti dygði til að gefa hvun-
dagsmerkjunum visst söfn-
unargildi líka). Þar að auki
ættum við að snúa á verð-
bólguna með því að hætta að
tilgreina verðgildi frímerkj-
anna í aurum. Taka í þess
stað aftur upp skildinga-
merkin og láta t.d. 100 skild-
inga óumbreytanlega gilda
eitt einfalt bréf, en verð hvers
skildings í krónum myndi
hækka á 3 mánaða fresti eins
og allt annað. Þá myndu frí-
merkin aldrei úreldast við
verðbreytingar; þeim væri
haldið í verði hjá söfnurum
með því einu að hafa upplag-
ið nógu lítið svo að það seld-
ist upp hæfilega fljótt, alveg
eins og fallegu frímerkin hér.
Svo tæki við nýtt frímerki
með annarri mynd en sama
verðgildi. Frímerkin væru þá
eiginlega eins og strætómið-
ar, sem gilda „eitt far” en
ekki tilgreinda upphæð. Og
vel á minnst, Reykjavíkurí-
haldið ætti nú bara að hugsa
út í það að prenta myndir á
strætómiða og skipta um
þær öðru hvoru, svo að þeir
yrðu söfnunargripir með al-
þjóðlegu verðgildi, og safn-
arar, útlendir og innlendir,
tækju þátt í tilkostnaði við
að lækka fasteignagjöldin.
llm þetta var greinin um af-
mælið mitt. Það var eigin-
lega mikið stórafmæli, 34
ára. Það er mikill munur að
vera 34 eða bara 33. Allt í
einu er maður meira en
hálfnaður á ellilaun og kom-
inn lengra en þriðjung leiðar
að fylla öldina. Það ætti
eiginlega að jafna þessi stór-
áföll með því að hafa afmæli
þegar maður er 33 'A og 33lA
árs, en það hugsaði ég ekki
út í í tæka tíð, og allt í einu er
ég orðinn svona rosalega
miðaldra. Krakkar hafa ekki
inngrip í svona lagað, svo að
sonur minn vorkenndi mér
ekkert að verða svona gam-
all, en tveim dögum seinna
áttaði hann sig á því að það
hafði engin terta verið og
vorkenndi mér það með
snarpri gráthviðu. Hann var
orðinn svo þreyttur, skinnið,
að hann þurfti hvort sem er
að gráta yfir einhverju, og
svo rifjaðist upp fyrir hon-
um hvað hann var búinn að
ráðgera að skemmta sér vel í
tertubakstrinum, mæla
hveitið, smyrja formið,
sleikja þeytarana og allt það.
„Mamma bakaði nú pönnu-
kökur”, sagði ég uppörvandi
„og þú sleiktir rjómaþeytar-
ana”. En það var léleg hugg-
un fyrir þann sem þann sama
dag var búinn að sporðrenna
síðustu pönnukökunni sem
afgangs varð. Og skatt-
skýrslan léleg huggun fyrir
þann sem allt í einu er meira
en hálfnaður á ellilaun.