Helgarpósturinn - 25.02.1983, Blaðsíða 22

22
Skoðanakönnun sú um fylgi flokkanna
sem birtist í síðasta Helgarpósti hefur vakið
talsverðar deilur. Gagnrýnendur skoðana-
könnunarinnar hafa fyrst og fremst deilt á þá
aðferðafræði sem notuð var við könnunina
og jafnframt, að niðurstöðurnar skyldu hafa
verið notaðar til að reikna út fjölda kjörinna
þingmanna flokkanna í einstökum kjör-
dæmum.
Rétt er að taka fram að hönnun og fram-
kvæmd þessarar könnunar, einsog desem-
berkönnunarinnar sem birtist í blaðinu, var
alfarið á vegum fyrirtækisins Skoðana-
kannanir á íslandi, SKÁÍS.
Skoðanakönnun þessi var kost

SKoðana^—^
Éi
todanakönnun um fylgi framboda f
lum hjördæmum viö alþingiskosn-
iVEIFLA FRÁ MIÐH
Skoðanakönnun Helgarpóstsins og
SKAIS hefur valdið skoðanaágrein-
ingi.
Skodanaágreiningur
um skoöanakannanir
5jH/g verð að segja, að þrátt fyrir þá
galla sem er á þessari könnun var það heiðar-
legt af ykkur að fá hlutlausan aðila til að
framkvæma hana. Þetta e.r sá háttur sem
hafður er á skoðanakönnunum allsstaðar þar
sem ég þekki til, óháður verktaki er fenginn
til verksins", sagði Hörður Erlingsson þjóð-
félagsfræðingur þegar ég bar undir hann þá
gagnrýni sem skoðanakönnun SKÁÍS hefur
hiotið.
Að öðru leyti tók hann undir þá gagnrýni
sem Tíminn og DV hafa eftir Þórólfi Þór-
lindssyni prófessor um könnunina, sem er
fyrst og fremst sú, að sveitahrepparnir voru
ekki hafðir með og niðurstöðurnar í kjördæ-
munum brotnar niður, eins o’g fyrr segir.
„Það er ekki skrýtið þó Jónas Kristjánsson
berji sér á brjóst. Hann vill hafa einkaleyfi á
þessum skoðanakönnunum sjálfur", sagði
dr. Bragi Jósefsson, einn af aðstandendum
SKÁÍS þegar ég bar þessa gagnrýni undir
hann.
Bragi sagðist ekki hafa áhyggjur af
aðferðafræði sinni, og hann bendir á að í
könnunum DV, og áður Dagblaðsins og Vís-
is, séu ekki gefnar þær grundvallarforsendur
sem að baki liggi.
„En ég viðurkenni fúslega, að það er galli á
könnuninni að dreifbýlið er ekki tekið með.
Ástæðan fyrir því að við tókum þann kostinn
að sleppa því er einmitt aðferðafræðilegs eð-
lis. Að hafa dreifbýlið með hefði einfaldlega
verið ill framkvæmanlegt með þeim kröfum
um úrtak sem við gerðum við þessa könnun",
sagði Bragi.
essar kr.öfur eru í stuttu máli þær, að
aldrei voru spurðir færri en fimm við sömu
götu eða í sömu blokk í þéttbýli, og ekki færri
en fimm í kaupstöðum og kauptúnum úti á
landi. í þeim landshlutum þar sem eru mörg
lítil kauptún var fundið út hversu mikið hvert
þeirra vegur af heildinni og hópar kjósenda
valdir í hlutfalli við það, en þess alltaf gætt,
að úrtakið væri það sama og heildarúrtakið,
1,03% af kjósendum hvers kjördæmis.
Hefðu sveitahrepparnir verið teknir með á
sömu forsendu hefði þurft að auka úrtakið
verulega, jafnvel upp í nokkur þúsund. Sé
litið á könnun DV kemur í ljós, að þrátt fyrir
kokhreysti DV-manna um áreiðanleika sinn-
Lækkun olíuverös
vandmeöfariná þrengingatímum
í heimsfjármálum
Margföldun olíuverðs undanfarinn áratug
er ein helsta undirrót efnahagskreppunnar
sem nú hrjáir heimsbyggðina. Olíuverðs-
hækkunin kom í tveim stórum stökkum. Á
árunum 1973 og 1974 fimmfaldaðist verðið.
Viðbrögð iðnríkjanna, sem flytja inn mesta
olíu, leiddu til verðbólguþróunaroggífurlegs
greiðsluhalla þróunarlanda. Úr fjárskorti
þeirra var bætt með lánveitingum banka í
Evrópu og Norður-Ameríku, sem þurftu að
koma í lóg olíugróða ríkjanna við Persaflóa.
Önnur verðsprenging á olíumarkaði átti
sér stað á árunum 1979 og 1980, þegar verð á
olíu þrefaldaðist enn. Af hlaust samdráttur-
inn, sem síðan hefur þjakað jafnt iðnríki og
þróunarlönd, og varð til þess að fjármála-
kerfi heimsins riðaði á barmi hruns um tíma í
fyrra. Háskinn stafaði fyrst og fremst af •
Ahmed Zaki Jamani sheik, olíumála
ráðherra Saudi-Arabíu.
greiðsluþroti Mexíkó, olíuframleiðslulands á
uppleið, sem tekið hafði 80 milljarða dollara
að láni, en gat svo ekki staðið í skilum, þegar
þrengdi að á olíumarkaði.
Samdrátturinn í atvinnustarfsemi ásamt
olíusparnaði hefur orðið til þess, að síðustu
misseri hefur ríkt offramboð á olíu. Jafn-
framt hefur sýnt sig að samtök olíuútflutn-
ingsríkja, OPEC, eru ekki jafnt fær um að
stjórna verðinu á niðurleið eins og meðan
það fór hækkandi.
Á síðustu viku hefur sýnt sig, að nú er að
því komið að olíuverð lækki verulega. En þar
með er ekki sagt að efnahagsvandinn, sem
hlaust af verðhækkun olíunnar, leysist af
sjálfu sér. Þvert á móti getur svo farið að nú
keyri fyrst um þverbak, ef hömlulaust verð-
stríð brýst út á olíumarkaði. Því aðeins getur
lækkunin á olíuverði haft jákvæð áhrif á
heimsviðskipti og atvinnulíf, að hún gerist
með skipulegum hætti.
Á fundi um miðjan vetur urðu olíuútflutn-
ingsríkin í OPEC ekki sammála um fram-
leiðslukvóta, sem einir hefðu megnað að
hefta offramboð og halda uppi olíuverði. Þar
strandaði einkum á stórskuldugum olíuríkj-
um, eins og Nígeríu og Venesúela, og íran og
Líbýu, þar sem ofstækisstjórnir sitja að
völdum.
Nígería hefur lengi verið veiki hlekkurinn í
OPEC. Fjölmennasta ríki Afríku er svo háð
olíuútflutningi, að þar fer allt úr skorðum um
ieið og hann bregst. Talið er að beinar við-
skiptaskuldir Nígeríu einar saman nemi nú
þrem milljörðum dollara. Olíufélög sem
starfa í Bretlandi kaupa jöfnum höndum frá
Nígeríu og af breska ríkisfyrirtækinu BNOC,
sem selur olíu úr Norðursjó.
Föstudagur 25. febrúar 1983
Helgai-.
Dosturinn
ar könnunar, er úrtakið í sveitunum fremur
lítið. Þegar frá eru dregnir þeir sem neita að
svara og hinir óákveðnu byggist afstaða
sveitafólksins á svörum 20 manna. í skoðana-
könnun SKÁÍS var mönnum hinsvegar gef-
inn kostur á að segjast ekki ætla að kjóka, en
það verður að skoðast sem jafn skýr pólitísk
ákvörðun og segjast ætla að kjósa einhvern
ákveðinn flokk.
Um þessar mundir eru þeir SKÁÍS-menn
að undirbúa nýja könnun þar sem sveita-
hrepparnir verða hafðir með, en það þýðir að
úrtakið verður verulega miklu stærra en þeir
tæplega 1400 sem spurðir voru í síðustu
könnun.
Öllum ber þrátt fyrir allt saman um, að
úrtakið í Reykjavík og Reykjanesi hafi verið
nokkuð gott í skoðanakönnun SKÁÍS, en
það var um það bil það sama og allt úrtak
DV-könnunarinnar.
Fræðimenn benda hinsvegar á, að ekki sé
svo mikill munur á áreiðanleika 600 manna
úrtaks og 1400 manna úrtaks. Hörður Erl-
ingsson segir að 2000 manna úrtak sé látið
nægja til að kanna skoðanir vestur-þýskra
kjósenda, sem eru um 60 milljón talsins.
Slíkt úrtak byggist þá á því, að á undan hafi
farið fram stór og vönduð könnun, sem gefi
sem gleggsta mynd af því hvernig pólitískar
skoðanir manna skiptast í þjóðfélaginu.
Vegna þess að hér á landi hefur slík könnun
aldrei verið gerð vitum við ekki hvernig við-
horf og afstaða fólks skiptist eftir aldri, kyn-
ferði, búsetu, fjölskyldustærð, stétt eða tekj-
um, svo eitthvað sé nefnt. Meðan þetta er
ókannað er hæpið að yfirfæra tölfræðilegar
kenningar, sem eru viðurkenndar af er-
lendum félagsvísindamönnum, yfir á íslensk-
ar aðstæður.
Umræður þær sem hafa orðið um þessar
tvær síðustu skoðanakannanir eru aðeins
framhald þeirrar umræðu sem hefur komið
upp öðru hvoru síðan Vísir sálugi hóf að
kanna pólitísk viðhorf manna á þennan hátt.
Og allt frá fyrstu tíð hafa skoðanakannanir
verið gagnrýndar, stundum óvægilegar en sú
skoðanakönnun sem birtist í Helgar-
póstinum.
Og fyrir fimm árum kom fyrst fram á
Alþingi tillaga um, að settar yrðu reglur um
framkvæmd slíkra kannana. Hún var frá Páli
Péturssyni. Tveimur árum seinna, árið 1980
setti Halldór Blöndal fram áþekka tillögu.
Hann lagði til að sett yrði á laggirnar nefnd til
að semja slíkar reglur og benti á hættuna á
því, að skoðanakannanir yrðu gerðar í
auglýsinga- og áróðursskyni. Hann benti líka
á þá hættu, að skoðanakannanir, sem gætu
verið villandi og gefið ranga mynd af því
hvernig skoðanir fólks skiptast raunverulega;
gætu haft skoðanamyndandi áhrif. Margir
telja einmitt að skoðanakannanirnar fyrir
síðustu forsetakosningar hafi haft slík áhrif.
En ekkert hefur gerst. Erlendis eru
skoðanakannanir framkvæmdar af viður-
kenndum stofnunum, og þær eru stöðugt
undir smásjá. Sérfróðum mönnum í þessum
efnum þykir sem ástæða sé til að fara að
staldra við og taka öll þessi mál til athugunar.
Því hefur Árni Gunnarsson alþingismaður í
undirbúningi fyrirspurn til forsætisráðherra
um það hvað þessu máli líði. Hann bendir
m.a. á nauðsyn þess, að skoðanakönnunum
sem þessum séu sett ákveðin tímamörk, sett-
ar séu reglur um framkvæmd þeirra, að allar
þær forsendur sem notaðar voru séu aðgengi-
legar og helst birtar með niðurstöðunum. Og
ekki síst er talið rtauðsynlegt að til séu reglur
um varðveislu á niðurstöðum þessara kann-
ana. Það er ekki síst mikilvægt í svo litlu
þjóðfélagi sem okkar.
að, að deilt er um skoðanakannanir sem
gerðar eru hér á landi sýnir tvennt: Skoðana-
kannanir eiga sér enga hefð á íslandi og því
taka menn niðurstöðum þeirra með tortrygg-
ni - að vísu mismikilli, alit eftir því hvaða
flokkshagsmuna menn eiga að gæta. Á hinn
bóginn hefur til þessa ekki verið til hér á landi
viðurkennd stofnun sem framkvæmir
skoðanakannanir eftir ákveðnum reglum.
Vísir að slíkri stofnun er þó komin upp.
Samvinna SKÁÍS og Helgarpóstsins mun
halda áfram, og við vonum að vegur þessarar
fyrstu óháðu stofnunar á íslandi sem gerir
skoðanakannanir, muni vaxa.
liMIMUElMO
VFIRSVINI
ERLENO
Undanfarnar vikur hafa olíufélögin neitaö
að taka við olíu BNOC vegna verðsins. Kom
svo að því um síðustu helgi, að ríkisfyrirtækin
í Bretlandi og Noregi lækkuðu verð hráolíu
úr Norðursjó um fjóra og hálfan dollar olíu-
fatið af hráo'.íu.Nígería brá þá við og lækkaði
verðið fyrir sitt leyti um hálfan sjötta dollar.
Verðstríð á olíumarkaði var þar rheð skollið
á.
Jamani olíumálaráðherra Saudi-Arabíu
hafði nokkru áður gefið út stranga aðvörun
til aðildarríkja OPEC. Hann lýsti yfir, að
land sitt gæti ekki lengur haldið uppi olíu-
verðinu með því að draga úr framleiðslu.
Gasið frá olíuvinnslunni væri undirstaða at-
vinnulífs í Saudi-Arabíu, og nú væri fram-
leiðsla þess komin að mörkum sem ekki yrði
farið niðurfyrir. Þegar Jamani skýrði frá
þessu, hafði olíuframleiðsla landsins minnk-
að á einu ári úr tíu milljónum olíufata á dag
niður fyrir fimm milljónir fata.
Á fundi sem lauk í fyrradag ákváðu olíu-
málaráðherrar landanna við Persaflóa að
grípa til samræmdrar lækkunar á olíuverði,
en frestuðu því að kunngera, hversu mikil
hún yrði. Verður gerð úrslitatilraun til að ná
samkomulagi innan OPEC á aukafundi sam-
takanna í þessari viku. Þar ætlar stjórn Níg-
eríu greinilega að láta til sín taka, því hún
hefur kunngert að hvaða verð sem ákveðið sé
án hennar samþykkis verði undirboðið.
Enn er því óráðið, hvort lækkun olíuverðs
gerist með sæmilegu samkomulagi, þar sem
útflutningslönd taka tillit hvert til annars að-
stöðu, eða hvort úr verður stríð allra gegn
öllum. Á því veltur mikið, hvor leiðin verður
valin, ekki aðeins fyrir olíuútflutningslöndin,
heldur fyrir þróun heimsviðskipta og fjár-
mála um langa framtíð.
Nú sjást þess loks merki, að efnahagssam-
drætti í helstu iðnríkjum sé að slota og hag-
vöxtur íáti á sér kræla á ný. Afturbatinn fengi
aukinn skrið, ef olíuverðlækkun gerist með
þeim hætti, að útflutningsríkin komist hjá
stóráföllum. Til þess þyrftu í rauninni OPEC
og iðnríkjabandalagið OECD að komast að
samkomulagi um að stýra framvindunni báð-
um til hagsbóta og með fullu tilliti til þróun-
i arlandanna, sem eru verst sett allra. Með
þessu móti væri ekki aðeins orkukostnaður
lækkaður, en menn gera hiklaust ráð fyrir að
hráolíuverð lækki um helming niður í 15 til 20
dollara olíufatið, heldur gætu iðnríkin líka
létt af sér kostnaði við að koma upp langtum
dýrari orkugjöfum, eins og kjarnorkuverum
til raforkuframleiðslu eða vinnslustöðvum til
að vinna olíu úr tjörusandi. Sömuleiðis væri
unnt að beina olíuleit og olíuvinnslu í
auknum mæli til þróunarlanda, þar sem talið
er að helmingur olíusvæða jarðar bíði vinn-
slu. Að sama skapi ykist ending olíulindanna
við Persaflóa, þar sem menn hafa þegar á-
hyggjur af að of ört gangi á helstu auðlind
landanna.
Komi hins vegar til verðstríðs, þar sem
verðfallið gerist ört og tilviljunarkennt, er
voðinn vís. Óvarleg útlánastarfsemi á undan-
förnum árum hefur gert fjármálakerfi
heimsins svo veikburða og viðkvæmt, að
sviptingar í olíuverðstríði gætu orðið því að
falli. Einkabankar á Vesturlöndum og í Jap-
an hafa tekið við olíugróða olíuríkjanna við
Persaflóa svo nemur hundruðum milljarða
dollara. Féð var sett á vöxtu með stórlánum
til þróunarlanda. Þau hafa á samdráttar-
skeiðinu komist í greiðsluvandræði hvert af
öðru, og er sífellt verið að framlengja lán og
ganga frá nýjum, sem skuldarar þurfa til þess
eins að standa undir vaxtagreiðslum.
IComist eigendur stóru innistæðanna frá
olíulöndunum í þá aðstöðu að þeir þurfi að
kalla eftir fé sínu í stórum stíl. er hætta á að
spilaborgin hrynji. Afleiðingarnar ef svo fer
eru ófyrirsjáanlegar, en þær yrðu tvímæla-
laust hinar alvarlegustu fyrir heimsviðskipti
og atvinnulíf og gætu valdið stórfelldu póli-
tísku umróti, og mestu þar sem síst er á bæt-
andi, í löndunum fyrir botni Miðjarðarhafs.