Helgarpósturinn - 13.06.1985, Qupperneq 4

INNLEND YFIRSÝN
eftir Halldór
Halldórsson
# Tapa öll skipafélög á
Atlantshafsleiðinni nema
Hafskip hf.?
HAFSKIP HF.
Innilegur fögnuöur, hefói
tapiö veriö meira?
„Þessi fundur var eins og kosningafundur,"
sagði einn af þeim sem sóttu aðalfund Haf-
skips um daginn, eftir að Helgarpósturinn
hafði í ítarlegu máli rakið stöðu fyrirtækisins
í grein daginn áður. Annar sagði að engu lík-
ara hefði veriö en að menn hefðu verið að
búast til orrustu. „Fundurinn var brandari og
á honum var bannað að spyrja hlutlægra
spurninga. Og hvar í heiminum kæmi það
fyrir, að fjármálaráðherra lands væri fundar-
stjóri á aðalfundi í fyrirtæki, sem væri á
hausnum og væri að auki búið að ganga svo
rækilega í ríkishítina, að það eitt dygði sem
ástæða fyrir alvarlegri yfirferð og úttekt á
rekstri fyrirtækisins," sagði annar hluthafi
um fundinn. Þessir menn voru allir sammála
um að hlutverk fjármálaráðherra sem fund-
arstjóra hefði verið siðlaust og þeir bættu
við, að varaformaður Sjálfstæðisflokksins
hefði átt að halda sig niðri á Alþingi.
Fundur þessi verður lengi í minnum hafð-
ur fyrir framangreindar ástæður og jafn-
framt vegna þess gagnrýnisleysis, sem virtist
vera einkunnarorð hans. Einn fundarmanna
hvíslaði því að öðrum, að ef Hafskip hefði
tapað 500 milljónum en ekki „aðeins" 95
milljónum samkvæmt ársreikningi, hefði
þakið sennilega fokið af húsinu vegna fögn-
uðar fundarmanna. Annar gekk svo langt að
segja, að hefði Albert dansað á öðrum fæti í
kringum borð, væru yfirgnæfandi líkur á því
að vel heimingur fundarmanna hefði gert
slíkt hið sama.
Allt frá stofnun Hafskips hf. árið 1958,
þegar ýmsir útgerðarmenn og kaupmenn í
Reykjavík tóku sig saman um að bæta skipa-
þjónustuna við landsbyggðina og til að vega
upp á móti veldi Eimskips og SÍS í siglingum,
hefur reksturinn gengið brösulega, upp og
ofan.
Útvegsbankinn lánar 160
milljónir umfram veö
Árið 1970 var fyrirtækið komið í verulega
erfiðleika í rekstri og stöðvaðist reksturinn
með „arresteringu" skipa þess vegna skulda
i erlendum höfnum árið 1973. Þá keypti
Magnús Magnússon það og bjargaði þar með
Útvegsbankanum frá stórtapi. En strax 1975
fer aftur að halla undan fæti. 1977 var Björg-
ólfur Guðmundsson, núverandi forstjóri, ráð-
inn og hófst ferill hans hjá fyrirtækinu með
fremur óheppilegum hætti. Síðan gerðist
það að Björgvin losaði sig við Magnús og svo
var skipuð ný stjórn, helmingi stærri en áður
og var formaður hennar Albert Guðmunds-
son borgarfulltrúi, núverandi fjármálaráð-
herra. Albert varð stuttu síðar formaður
bankaráðs Útvegsbankans. Þá var um þetta
leyti ráðinn annar framkvæmdastjóri við
hlið Björgólfs forstjóra, Ragnar Kjartansson,
þá hjá Skeljungi, mikiil vinur Björgólfs. Hér
er rétt að minna á, að það þótti sumum óvar-
lega að því staðið að gera Albert að formanni
bankaráðs, þar sem hann væri jafnframt
stjórnarformaður eins stærsta skuldunautar
bankans. Og skyldi raunar engan undra.
í tíð Björgólfs Guðmundssonar hefur Haf-
skip vaxið og umsvifin aukizt. Hins vegar
hefur reksturinn gengið illa, misilla þó, en nú
er svo komið að fyrirtækið er komið á haus-
inn. Það á ekki fyrir skuldum og eingöngu
erlend lán með ábyrgð Útvegsbankans
hljóða upp á 550 milljónir króna. Þar af vant-
ar ved fyrir 160 milljónum og þannig er Út-
vegsbankinn kominn í vond mál og voru þau
þó slæm fyrir, eingöngú vegna Hafskips.
Um þetta fjallaði greinin í Helgarpóstin-
um, sem stjórnendúr og stjórn Hafskips telja
atvinnuróg! Sannleikur um stöðu fyrir-
tækisins er m.ö.o. talinn meiðyrði og at-
vinnurógur. HP fékk vitneskju um það í fjöl-
rituðu plaggi, sem dreift var á aðalfundinum,
að Hafskip „mun stefná' HP fyrir þetta.
Hér hefur verið lýst lítillega aðdragand-
anum að þeim látum, sem síðan hafa orðið,
og því er við að bæta, að sennilega hefur
Helgarpósturinn orðið þess valdandi með
skrifum sínum, að hluthafar þögðu um
rekstrarmál fyrirtækisins. Þess í stað voru
menn yfirlýsinganna og vanir fundarmenn
settir í sérstaka röð á mælendaskrá til þess
að kæfa allan andbyr.
Björgólfur búinn aö reka
einn starfsmann
Fréttamenn sem hafa fylgzt með gangi
mála halda því fram, að forstjóranum og
stjórnarformanninum hafi tekizt að nota
ergelsi og reiði hluthafa og þannig í raun
breitt dulu yfir mjög alvarleg og raunveruleg
vandamál félagsins.
Aðalfundurinn var sviðsetning manna
sem kunna að sviðsetja. Þeir virðast hins
vegar eiga erfiðara með að reka fyrirtæki,
nú um stundir.
En með aðalfundinum var ekki öll sagan
sögð.
I fyrsta lagi rak Björgólfur Guðmundsson
einn af starfsmönnum Hafskips (USA) sama
dag og HP kom út (6. júní) með greininni
frægu. Þá var strax byrjað að efna til starfs-
mannafunda og reynt að hrekja staðreyndir
Hafskipsmálsins. Til þess var tekið, „að
Björgólfur sjálfur mætti“, eins og það var
orðað. Meðal annars hélt forstjórinn tölu yfir
starfsmönnum einnar deildar fyrirtækisins,
lýsti frásögn HP lygi og lagði alla áherzlu á
rógskrif, og það hversu ómerkilegt blað HP
væri. í kaffistofunni sat gamall starfsmaður
fyrirtækisins og sagði eins og upp úr eins
manns hljóði: „Ætli það sé nú ekki mikið til
í þessu, sem þeir eru að segja í Helgarpóstin-
um?“ Við þessi orð varð Björgólfur forstjóri
ævareiður og missti stjórn á skapi sínu: „Haf-
skip hefur ekkert með svona starfsfólk að
gera,“ sagði hann. Maðurinn mun víst halda
starfi sínu enn.
Þá hefur HP heimildir fyrir því, að Haf-
skipsmenn rækti nú fjölmiðlatengslin. Þann-
ig kom til hafnar í Reykjavík í þessari viku
skipið Sandá, sem Hafskip hefur á kaupleigu-
samningi. Um borð var boðið nokkrum lykil-
mönnum, meðal þeirra ritstjórum og frétta-
stjórum af stærstu blöðunum.
í þessari grein verður ekki farið aftur yfir
efni greinarinnar í HP í síðustu viku. Þó verð-
ur ekki hjá því komizt að benda á samning-
inn góða við flutningafyrirtækið National
Piggyback, sem tekur að sér að sækja og fara
með gáma um þver og endilöng Bandaríkin.
Þetta kynntu stjórar Hafskips sem björgun-
arleiðina fyrir Átlantshafssiglingarnar. Haf-
skip gerði samning við fyrirtækið um að
kynna sérstaklega og selja þjónustu Hafskips
í austurátt, þ.e. til Evrópu. Fyrirtækið banda-
ríska gat að skaðlausu skrifað undir, en að
öðru leyti gat Hafskip ekki ætlazt til neins af
þessum mönnum. National Piggyback er
mjög mikilvægt atriði í allri umræðunni um
„trans-atlantic“ siglingar Hafskips og því
skiptir ekki litlu, að enn hefur ekki borizt
einn einasti gámur frá Piggyback til Haf-
skips. Ástæðan er sú, að National Piggyback
þjónar mörgum skipafélögum og tekur fyrir
hönd umbjóðenda sinna beztu kjörin. Mál
þetta virðist því vanhugsað eins og svo
margt annað í þessu Hafskipsmáli. Enda
gerði Hafskip ekki athugasemd við þetta
atriði í HP greininni.
Bjartsýni - uppgjöf
Áður en við víkjum aftur að Atlantshafs-
siglingunum er ekki úr vegi að fara nokkrum
orðum um gífurlega bjartsýni framámanna
Hafskips. Raunar er það spurning hvort nota
eigi orðið bjartsýni. Þannig sagði t.d. Ragn-
ar Kjartansson stjórnarformaður á aðalfund-
inum, og var þá að vitna til skýrslu sinnar
vegna aukahluthafafundarins 9. febrúar,
þegar ákveðið var að auka hlutaféð um 80
milljónir króna. „Uppgjöf er ekki valkostur
hjá Hafskip hf.“
Sami maður skilaði greinargerð árið 1978,
í desember, um stöðu félagsins, helztu verk-
efni og viðhorf í náinni framtíð og var
þessi greinargerð einnig tekin saman í tilefni
hlutafjáraukningar. „Af hverju er rétt að
gerast hluthafi í Hafskip hf.?“ spurði Ragnar,
sem þá var framkvæmdastjóri fjármála- og
skipulagssviðs:
„Það er markmið félagsins, að fjárfesting í
hlutabréfum Hafskips hf. geti skilað í gegn-
um arð og útgáfu jöfnunarbréfa, eigi lakari
útkomu en spariskírteini ríkissjóðs."
Það er nú það. Eitthvað hafa áætlanirnar
raskazt frá þessum tíma og fram á þennan
dag. En samt eru þeir enn bjartsýnir og von-
andi standast áætlanir þeirra um „jákvæða
niðurstöðu" á þessu ári.
Björgólfur Guðmundsson vék að áætlana-
gerð í ræðu sinni á föstudaginn síðasta og af
orðum hans og niðurstöðu reynslunnar sést
hve oft getur skakkað miklu:
„í upphafi árs 1984 gerðu áætlanir ráð fyr-
ir að afkoma ársins yrði jákvæð um ca. 20
milljónir. (Þarna skeikar um 115 milljónir,
innsk. HP).
Einhver kann að hugsa, að hér séu meira
en lítil frávik á ferðinni, þegar borið er sam-
an við endanlega niðurstöðu ársins. Það er
rétt.
Hins vegar má ekki gleyma grundvallar-
kosti áætlanagerðarinnar, sem er saman-
burður áætlunar og raunveruleika eftir því
sem hann birtist og endurmat á horfum í ljósi
niðurstaðna úr fortíð og vísbendinga um
framtíð. Með þessu móti styrkir félagið
stöðugt ákvarðanagrundvöll sinn við
mat á orsökum og afleiðingum.“ (leturbr.
HP).
Þar höfum við það. Maður lærir ekki af
reynslunni, heldur af því að bera saman
áætlanir byggðar á fortíð um framtíð við
samtíð!
í viðtali við Styrmi Gunnarsson, ritstjóra
Morgunblaðsins, 30. janúar s.l., kvaðst Ragn-
ar Kjartansson mjög bjartsýnn á Atlantshafs-
siglingarnar og sagði að raunar væru þær
byrjaðar að skila arði, þ.e. á árinu 1984, þeg-
ar tapið varð 95 milljónir samkvæmt opin-
berum tölum. Þá minntist Rangar á það, að
greiðsluhættir erlendis væru öðru vísi og
peningar kæmu fljótar inn. Þó vantaði heila
milljón dollara í upplýsingar um stöðu fyrir-
tækisins, þegar hún var kynnt í lok janúar
áður en til hlutabréfaaukningarinnar kom.
Skýringin sem Björgólfur Guðmundsson gaf
á aðalfundinum var einmitt að upplýsingar
um stöðuna erlendis hefðu borizt seint!
Litlu félögin tapa líka
Um Atlantshafssiglingarnar eru menn á
mjög mismunandi máli. Sumir segja að
óhugsandi sé að græða á þeim, en Hafskips-
menn segjast græða á þeim. Samkvæmt
grein í Journal of Commerce 20. maí á þessu
ári er fjallað um síaukinn fjölda smárra
skipafélaga eins og Hafskips, sem reyni að
komast inn á Atlantshafssiglingaleiðina,
aðallega til þess að fá hluta af þeim gífurlegu
flutningum, sem stefna til Bandaríkjanna.
Þessi féiög veiti lágmarksþjónustu. Þá séu
þau skeinuhætt jafnvel stærstu skipafélögun-
um af þeirri einföldu ástæðu, að frá Banda-
ríkjunum sé nánast ekkert að flytja núna.
Haft er eftir einum forstjóra skipafélags, að
þessi litlu félög geti hugsanlega gert það gott
í mjög skamman tíma, en smám saman
komi farmskorturinn jafnharkalega niður á
þeim og öðrum og harðar, ef þau hafa
lækkað farmgjöldin mjög mikið, eins og
reyndin hefur orðið, t.d. hjá Hafskip. A
skömmum tíma sigli þau svo í gjaldþrot. Þess
má geta að Hafskip siglir á New York og
höfnin sem fyrirtækið valdi er Jersey City,
sem er dýrasta höfnin sem heyrir undir flug-
og hafnarstjórn New York, sem tekur einnig
til New Jersey.
Nú stendur málið þannig, að enginn græð-
ir á þessari siglingaleið — nema þá Hafskip.
Hér hefur verið stiklað á stóru, en það
verður forvitnilegt að fylgjast með fram-
vindu mála Hafskips hf.
(Á bls. 10 birtum við athugasemd frá Haf-
skipi hf. vegna HP-greinarinnar).
4 HELGARPÓSTURINN