Helgarpósturinn - 06.03.1986, Blaðsíða 14

H P R Æ Ð I R V IÐ DANSKA RITHÖFUNDINN SVEND ÁGE MADSEN
LAUSNIN ER AÐ SEGJA GÓÐA SÖGU
Svend Age Madsen klæðir sig og hirðir hár sitt ( anda '68 kynslóðarinnar: „Ég fann
sjálfan mig þegar ég fór að skrifa"
I byrjun febrúar var hér á ferö
danski rithöfundurinn Svend Áge
Madsen í boði Norrœna hússins.
Helgarpósturinn notaði tœkifœrið
og rœddi við hann.
Svend Áge Madsen er lítt þekktur
utan Danmerkur en þar er hann vel
þekktur. Hann er mjög sérstakur rit-
höfundur, fer sínar eigin leiðir. I
upphafi gerði hann bókmenntaleg-
ar tilraunir í anda módernisma,
gerðist síðan óheföbundinn mód-
ernisti með tilraunum með form
bókmennta, spennu- og skemmti-
sögur og vísindasöguform. 1976
slær Svend Áge Madsen í gegn með
Tugt og utugt í mellemtiden. Verk,
byggt á grunni Greifans af Monte
Cristo, sem fjallar um Arósa 1975.
Söguleg skúldsaga skrifuð af Ato
Vari nokkrum sem uppi er 100—200
árum eftirað sagan gerist. FyrirAto
Vari eru Arósar 1975 framandi og
hann sér lífið með öðrum augum en
viö nútímamenn, sem gerir það að
verkum að nútíminn verður okkur
framandi. Verkið fœr lesandann til
að velta fyrirsérþví furðulega íokk-
ar nútíma, þvísem við erum hœtt að
taka eftir. Menn geta ekki bœði verið
rokkarar og bíssnesmenn, menn
geta ekki samtímis gengið í leður-
jakka og hvítri skyrtu með bindi.
Eða ef maður gengur yfir götu á
röngum stað eða á röngum tíma get-
ur maður átt á hœttu að lenda í
fangelsi! Þetta stingur í augu Ato
Varis. Svend Áge Madsen er mjög
frumlegur rithöfundur. Sem dœmi
má nefna að ein persóna hans, rit-
höfundur nokkur hefur selt „ídentí-
tet" sitt erlendu stórveldi og er þess
vegna ekki til í kerfinu. Hann ber
nafnið Seven Age Madness.
En nú er komið nóg af svo góðu
og komið að landsbyggðarmannin-
um Svend Áge Madsen. Ég spyr
hversvegna hann sé landsbyggðar-
maður.
„Ég er fæddur og uppalinn í Árós-
um og bý þar. Ég kann ekkert illa við
Kaupmannahöfn en áhrif Kaup-
mannahafnar á menninguna eru
hættulega mikil, sem felst t.d. í stöð-
ugri miðstýringu af hálfu höfuð-
borgarinnar. Möguleikarnir eru
mestir í Kaupmannahöfn, sérstak-
lega í leiklist, og slíkt ber að varast.
Það er mikilvægt að breiða menn-
inguna út um allt land hún má ekki
öll koma frá Kaupmannahöfn. Hún
verður Iíka að koma frá stöðum
einsog Árósum sem eru mjög mið-
svæðis á Jótlandi. Ég bý hér vegna
þess að hér hef ég allt sem ég þarfn-
ast, ieikhús, bókasöfn o.s.frv."
„Frægðin verður að
leita mig uppi"
— Nú ert þú ekki mjög þekktur ut-
an heimalands þíns, t.d. ertu alveg
óþekktur hér.
„Já, ég geri ekkert til þess að
verða frægur. Frægðin verður að
leita mig uppi. Það er að sjálfsögðu
ánægjulegt að vera lésinn sem víð-
ast ep ég geri ekkert til þess sjálfur."
— Þú lagðir stund á stœrðfrœði
áður en þú var.ðst rithöfundur. Af
hverju verður maður með áhuga á
stœrðfrœði rithöfundur?
„Ég saknaði einhvers í stærðfræð-
inni, saknaði hluta sjálfs mín. Þegar
ég fór að skrifa fann ég þann hluta.
Ég fann líka þegar ég byrjaði að
skrifa að stærðfræðikunnáttan kom
sér vel, sérstaklega sá hugsunar-
háttur sem felst í stærðfræðinni. Til-
hneigingin til að hugsa rökrétt kem-
ur sér vel bæði í stærðfræði og við
skriftirnar."
— Þar sem þú ert ekki þekktur hér
á landi er erfitt að spyrja út í einstök
verk en samt, hvaða verk er þér
kœrast?
„Þessu er ekki hægt að svara, það
væri einsog að benda á það barna
minna sem ég elskaði mest. En Tugt
og utugt i mellemtiden er mér að
sjálfsögðu kært af því að það er les-
endum mínum svo kært. Og um leið
og ég sleppi orðinu dettur mér í hug
Sœt verden er til og síðan önnur
verk, þannig að valið er erfitt, sem
betur fer.“
— Fyrstu verk þín eru mjög inn-
hverf, bókmenntalegar tilraunir, en
síðan ferðu að skrifa þannig að þú
notar hinar ýmsu greinar skemmti-
bókmenntanna þér til aðstoðar.
Það verður miklu auðveldara að
lesa verkin. Afhverju þessi, að því er
virðist, skyndilega breyting?
„Eftir fyrstu verk mín fannst mér
ég vera kominn útá enda og nú yrði
ég að taka tilraunirnar sem niður-
stöður. Mér fannst ég ekki komast
lengra með þá hluti sem ég var að
gera. Það eru margir sem halda því
fram að nauðsynlegt sé að gera til-
raunir og ég hélt áfram að gera til-
raunir, en á annan hátt. Ég fór að
gera tilraunir, einsog þú nefnir, með
hinar ýmsu bókmenntategundir og
ég geri nú tilraunir með þær teg-
undir sem notaðar eru í dag. Eftir
fyrstu verkin fannst mér ég vera al-
veg búinn með eitthvað. Fyrstu
bækurnar voru æfing til að skil-
greina hvað í mér byggi, hvað ég
gæti. Með þessu fékk ég mjög gott
yfirlit yfir hlutina. Ég fór að hugsa
meira um lesandann því að margir
spurðu mig hvort ég þyrfti endilega
að skrifa bækur sem erfitt væri að
lesa. Margir sögðu að þeir hefðu
hætt í miðju verki. Þá fór ég að velta
því fyrir mér hvort ég gæti ekki
skrifað öðruvísi bækur. Ég byrjaði á
því að lesa skemmtibókmenntir, t.d.
ástarsögur vikublaðanna, en ég
fann fljótt að í þær var ekkert
spunnið. Aftur á móti fann ég eitt-
hvað bitastætt í rómantík 19. aldar.
Annað sem mér fannst og finnst
mjög áhugavert er vísindasagan.
Með henni er hægt að segja frá á
annan hátt, raunsæið gefur mér
ekki þá möguleika sem ég þarfnast
til að gera það sem mig langar til.
Það gera aftur á móti vísindasagan
og ævintýrin sem eru náskyld. í
þessum greinum bókmennta er fal-
in spenna sem heillar mig. Að fara
að skrifa í anda skemmtibókmennta
var uppreisn gegn hefðum, líka
módernískum hefðum. En í
skemmtibókmenntum er fullt af
góðum sögum. Það sem gildir í bók-
menntunum er að geta sagt góða
sögu, sögu sem fangar lesandann,
eitthvað sem hann getur lifað sig
inní. Það er hreinlega með því að
segja góða sögu sem hægt er að ná
langt með skáldsögunni í dag. Þetta
uppgötvaði ég ekki af lestri viku-
blaða heldur í 19. aldar verkum.
Það er eitthvað virkilega heillandi
við sögur einsog Greifann afMonte
Cristo og ívar hlújárn. Þar er verið
að segja góðar sögur.“
„Verkið fer að selja sig
sjólft"
— Varðstu vinsœll á þessu?
Tugt og utugt seldist í miklu
stærra upplagi en ég átti að venjast.
Hún er miklu auðveldari aflestrar
en mörg fyrri verk mín. Það sem
gerir hana spennandi fyrir mig sem
rithöfund er að hér er ég að segja
góða sögu og fólk kann því vel. Eg
náði með Tugt og utugt til nýs hóps
lesenda. Tugt og utugt var strax gef-
in út í bókaklúbbi og seldist í risa-
upplagi og þá er einsog hringrás
sölu hefjist, verkið fer að selja sig
sjálft. Þessi nýi hópur lesenda hefur
haldið áfram að kaupa bækur mín-
ar, seinni verk mín hafa selst mjög
vel. Ef til vill vegna þess að ég er að
segja góðar sögur. Ég held að það sé
þess vegna.“
— / nýrri verkum þínum ertu mjög
upptekinn af tölvum, hvað er það
sem þú kannt vel við hjá tölvunum?
„Ég veit ekki hvort ég kann vel
við þær en þær eru hér og verða
áfram. Þær ber að taka alvarlega.
Þær hafa mikil áhrif á okkur, á
hvernig við hugsum, á hvernig við
lifum o.s.frv. Það er mjög mikilvægt
að fólk geri sér grein fyrir því að
tölvur eru ekki dularfullar, þær eru
ekki goðsaga. Þeim stimpli verður
að ná af tölvunum ef við eigum að
geta umgengist þær á eðlilegan
hátt.“
— Notar þú tölvur?
„Nei, þvert á móti, í sambandi við
tölvur fer ég annan veg en þróunin.
Ég er hættur að nota ritvél og skrifa
núna með penna, þ.e.a.s. í höndun-
um. Það er allt önnur tilfinning að
sitja og skrifa með penna en að
pikka á ritvél og ég myndi ekki
skrifa alveg eins ef ég notaði ritvél,
og enn síður ef ég notaði tölvu. Mað-
ur hugsar öðruvísi þegar maður
skrifar með penna en þegar maður
notar ritvél. Hugsunarhátturinn
helgast að einhverju leyti af því tæki
sem maður notar. Og mér finnst að
á einhvern hátt sé réttara að nota
penna.“
— Þú ert mjög upptekinn afsköp-
unarsögunni, ertu trúaöur?
„Ég er ekki trúaður en ég hef
þörf, trúarlega þörf. Efnishyggju-
heimur okkar Vesturlandabúa er
búinn að vera. Og það er enginn
sem trúir því í raun að velferðarsam-
félagið sé lausnin. Velferðarsamfé-
lagið hefur margt og mikið sér til
ágætis en samt sem áður eru svo
ótal margir sem eru óhamingjusam-
ir. Fullt af fólki þráir aðrar lausnir,
t.d. að leita á náðir trúarinnar, og þá
ekki á kirkjunnar vegum heldur
nýrrar trúar, en ég er vantrúaður á
nýja trú. En um leið kannast ég við
þá tilfinningu að hafa þörf fyrir við-
urkenningu á að eitthvað sé það
rétta, sé áreiðanlega það rétta. 1
bókum mínum reyni ég að láta hið
manneskjulega snúast um það að
maðurinn skapi sig sjálfur, ekki guð.
En það er erfitt að tala um þessa
hluti vegna þess hve gildishlaðnir
þeir eru.“
— En heldurðu að við höfum eitt-
hvað í stað efnishyggjunnar?
„Menn leita að einhverju í stað-
inn. En það verður erfitt því menn
eru vantrúaðir á allsherjarlausn.
Fólk trúir ekki á lausnir."
Það að segja góða sögu
— Ertu pólitískur?
„Ég er í það minnsta ekki flokks-
pólitískur og hef ekki skrifað á þeim
nótunum. Nokkrir rithöfundar hafa
reynt að útskýra samfélagið og not-
að til þess eitthvert annað form en
raunsæið. Það má telja mig einn af
þeim. Ef til vill skrifum við í áfram-
haldi af tilvistarstefnunni, þó að sú
stefna sé að sjálfsögðu ekki Sann-
leikurinn með stóru essi. Ég verð
alltaf meira og meira upptekinn af
því að segja sögur, að það sé lausn.
Að með því gætum við náð stjórn á
tilverunni. Að skáldskapurinn færi
okkur lausnir sem efnishyggjan get-
ur ekki fært okkur."
— Er það þess vegna sem þú skrif-
ar svo mikið um það að skrifa?
„Það er sameiginlegt með því að
skrifa sögu og að skipuleggja líf sitt.
Ég get helst sagt að ég trúi á það að
segja sögu sem þann kraft sem knýr
okkur áfram. Þetta er það sem mér
finnst núna, þetta er sú lausn sem ég
sé.“
— Snúum okkur meira að verkun-
um. Þú notar oft sömu nöfn og
sömu persónur í mörgum mismun-
andi verkum, er það vegna þess að
þú nennir ekki að finna uppá öðru?
„Ef til vill líka það. . . En það er að
verða til heimur hjá mér. Verk mín
mynda eina heild. Mér finnst oft að
ég hafi ekki lokið við sumar persón-
urnar, þær séu ekki fullmótaðar þó
að þær hafi lokið hlutverki sínu í
ákveðnu verki og einnig það að þær
eigi heima annarsstaðar en í því
ákveðna verki. Þannig fæ ég líka
heiminn til að hanga saman. Þó á
annan hátt en í fyrstu verkum mín-
um sem eru mjög samtengd. En
verk mín mynda líka tematískt sam-
hengi, ég finn að það eru ákveðnir
hlutir sem ég hef ekki fjallað um til
fulls líkt og með persónurnar sem
ég hef ekki lokið við. Ég sé ákveðna
samfellu í verkum mínum frá því
fyrsta til þess sem ég skrifa í dag.“
— Þú hefur skrifað mörg útvarps-
leikrit og leikrit fyrir svið, fyrir utan
skáldsögur og smásögur, hver þess-
ara greina finnst þér mest spenn-
andi?
„Það er mjög fullnægjandi að
vinna að vandamálum í hóp einsog
gert er í leikhúsi, það er líka
ánægjulegt að vera áhorfandi að
leikriti. Maður verður fyrir áhrifum
frá mörgu í einu, góðum áhrifum,
þannig að þegar ég horfi á gott leik-
rit finn ég fyrir þörf til að reyna
hvort ég geti ekki gert eitthvað sam-
bærilegt, ég verð frekar fyrir þess-
um áhrifum af leikritum en af bók-
lestri, á þann hátt er leikritun meira
spennandi."
— Að hverju ertu að vinna núna?
„Ég hef verið fastráðinn rithöf-
undur hjá Árósaleikhúsi og er nú á
mínu fjórða og síðasta ári. Ég hef
skrifað eitt leikrit fyrir leikhúsið á
ári og fylgt því eftir allt til frumsýn-
ingar. Það hefur verið mjög
skemmtilegt. Ég er nýbúinn að
skrifa skáldsögu sem kemur út í
haust og núna ætti ég að vera að
ganga endanlega frá henni í hendur
Gyldendals. Það verða tvær frum-
sýningar á leikritum eftir mig í ár,
bæði í Árósum og í Kaupmanna-
höfn, og tvær frumsýningar 1987.
Þannig að ég er með mörg járn i eld-
inum. Nýja skáldsagan fjallar um
sömu vandamál og t.d. Afsporet er
du kommet og önnur nýrri verk
mín. Nýja verkið tekur tímann fyrir,
ég velti því fyrir mér hvað í fjandan-
um tíminn eiginlega er. Og ég leik
mér dálítið með tímann."
„Mikið líf í skóldsög-
unni"
Mér finnst að sjaldan hafi verið
eins mikið líf í skáldsögunni og ein-
mitt nú. Og það er alveg gífurlegt
magn af skáldskap sem við notum í
dag. Ég er ekki hræddur við mynd-
bandið. Menn hafa verið og eru upp-
teknir af því einsog og t.d. litlu tölvu-
spilunum sem voru svo vinsæl. Að
sama skapi eru vinsældir mynd-
bandsins að minnka. Myndbanda-
notkunin mun ná jafnvægi, bylgjan
hjaðnar þegar menn hafa jafnað sig,
þegar myndbandið hættir að vera
nýtt. Það er sorglegt ef heil kynslóð
af ungu fólki kynnist ekki öðru
formi á því að segja sögu en mynd-
forminu. En það eru líka góðir hlutir
í myndbandinu, þó að maður geti
aldrei fengið það sama útúr því og
skáldsögunni."
— Að síðustu hefðbundin spurn-
ing. Hvernig finnst þér ísland?
„Það er erfitt að segja, ég hef ekki
verið hér nema samanlagt í eina
viku. Þar af nokkra daga fyrir níu
árum. Ég er heillaður af náttúrunni
sem er svo allt öðruvísi en í Dan-
mörku. Og það er það sem maður
kynnist á stuttum ferðum, maður
kynnist ekki daglegu lífi. En ég
öfunda ykkur dálítið. Mér finnst
einsog hér sé allt miklu rólegra, að
þið hafið meiri ró og meiri tíma en
við í Danmörku og að fólk noti
þennan tíma skynsamlega. Ef til vill
finnst mér þetta af því að þegar ég
er hér skil ég öll mín verkefni eftir
heima og slappa því mjög vel af hér.“
Finnst þér við amríkaní-
seruð?
„Þið eruð orðin miklu meðvitaðri
um amríkaníseringuna en fyrir níu
árum. Mér hefur ekki dottið neitt
þannig í hug núna en síðast þegar
ég kom var mikil umræða um þetta,
bæði hér og í Danmörku, sérstak-
lega spurningin um herinn. Ég hef
ekki orðið eins mikið var við
amríkaníseringuna núna og fyrir
níu árum. En sú menning breiðist
yfir allt, ég er nýbúinn að vera í Kína
og þar er hún líka. Það kom mér á
óvart og mér þótti það ankannalegt
að sjá Kínverja horfa á amrískt sjón-
varp og drekka kókakóla. Þannig að
allt sækir í það að menningin verði
eins allsstaðar, sem er alveg einsog
að menning stórborganna breiðist
út til smærri staða og það ber að
spyrna við fótum. Við verðum að
verja menningu hinna minni staða
gegn ágangi stærri staðanna. Og
það er ein af ástæðunum fyrir því að
ég bý í Árósurn."
14 HELGARPÓSTURINN
Texti og myndir eftir G. Pétur Matthíasson