Helgarpósturinn - 24.07.1986, Qupperneq 4

INNLEND YFIRSYN
r

eftir Friðrik Þór Guðmundsson
Hvað gerist ef fleiri að-
ildarfélög BSRB ákveða
að vera „þæg og góð“
eins og Landssamband
lögregluþjóna? T.d. toll-
verðir og hafnsögu-
menn?
Lögregluþjónar: Dulbúin
úrsögn úr BSRB
Það er ekki á færi neins aukvisa að lama
og liða í sundur heildarsamtök tugþúsunda
einstaklinga. Þeir eru þó margir sem halda
því stíft fram að þetta séu að verða örlög
Bandalags starfsmanna ríkis og bæja og að
orsakanna sé að leita í embættisgjörðum
eins manns; Þorsteins Pálssonar, fjármála-
ráðherra og fyrrum framkvæmdastjóra
Vinnuveitendasambands íslands. „Það er
greinilega stefnt markvisst að því að eyði-
leggja BSRB og önnur samtök launafólks,"
segir formaður BSRB, Kristján Thorlacius.
Tilefnið er samningsuppkast ríkisvaldsins og
Landssambands lögregluþjóna.
Því verður ekki neitað að staða BSRB hef-
ur mjög verið að veikjast og mörg aðildarfé-
lög hafa íhugað útgöngu — að fara sömu leið
og kennararnir. Þegar harkaleg viðbrögð
BSRB-forystunnar gagnvart samningsuppp-
kastinu eru skoðuð kemur ósjálfrátt upp í
hugann sýn af helsærðri veiðibráð sem hefur
látið króa sig af í gildru.
Fjármálaráðherra neitar því auðvitað að
hann stefni markvisst að því að eyðileggja
BSRB. hann setur upp sakleysissvip og segir
að þvert á móti vilji hann endilega hafa einn
aðila til að semja við. Það er aftur á móti
erfitt að ráða í rúnir fjármálaráðherra og
samningamanna hans um þessar mundir.
Annars vegar er Þorsteinn búinn að fá ríkis-
stjórnarheimild fyrir lagabreytingu um að
BHMR fái samningsrétt og jafnvel verkfalls-
rétt, hins vegar leggur hann ofurkapp á að
lögregluþjónar, tollverðir, hafnsögumenn og
heilbrigðisstéttir afsali sér samnings- og
verkfallsrétti. Stefnuleysi eða úthugsuð
sundrungarstefna?
Forysta BSRB leggur nú mikla áherslu á að
lögregluþjónar felli samningsuppkast samn-
inganefndar sinnar. „Þetta mál er ekki ein-
angrað við BSRB," segir Björn Arnórsson,
hagfræðingur bandalagsins. „Það er ríkjandi
tilhneiging um alla V-Evrópu að félög séu að
rifa sig út úr heildarsamstöðunni. Þetta hefur
verið að gerast hjá okkur og hjá ASI og öðr-
um samtökum. Ef Landssamband iögreglu-
þjóna samþykkir að afsala sér verkfalls- og
samningarétti þá eru þeir að mínu mati að
grafa sína eigin gröf og spurning hvort aðrir
fylgja í kjölfarið. Þá verður auðveldara að
taka af réttindi sem útilokað er fyrir einstök
félög að verja. Og ef t.d. heilbrigðisstéttirnar
afsala sér verkfallsrétti þá er bara tímaspurs-
mál um Sókn, verkakvennafélagið Fram-
sókn og svo framvegis. Þetta er ekkert einka-
mál BSRB,“ sagði Björn.
Afsal verkfalls- og samningaréttar er það
sem hvað harðast er gagnrýnt í samnings-
uppkastinu, sagt að miklar kauphækkanir
séu afar dýru verði keyptar og að umrædd
viðmiðunarregla sé ótraust. Fleira er tínt til;
verðtryggingarákvæði í lífeyrissjóðskafla er
fellt niður, einnig sérstök hálftíma auka-
greiðsla fyrir útkall í yfirvinnu og þá er at-
hyglisvert að í samninginn er sett undan-
þáguákvæði um styttingu hvíldartíma úr 10
tímum í 8 (í síðustu samningum var hert á há-
markshvíld i ljósi þess að aldurslíkur lög-
regluþjóna væru styttri en annarra stétta). Og
horfið hefur verið frá endurskoðun á stytt-
ingu eftirlaunaaldursins.
A þingi Landssambands lögregluþjóna í
haust verður á dagskrá aðild sambandsins
að BSRB. Fyrst verður haldið þing banda-
lagsins og með öllu er óljóst á þessari stundu
hvort lögregluþjónar fara út úr bandalaginu.
Hinir eru þó til sem telja að nánast sé búið að
ganga frá úrsögninni. Fullyrt hefur verið í
eyru Helgarpóstsins að í viðræðum samn-
inganefndar ríkisins og fjögurra manna
nefndar lögregluþjóna hafi úrsögnina borið
á góma og hún jafnvel bókuð. Hvorki tókst
okkur að fá staðfestingu á þessu né neitun. A
hinn bóginn sagði Sæmundur Guðmunds-
son, sem sæti á í samninganefnd lögreglu-
þjóna en ekki í fjögurra manna nefndinni og
er andstæðingur samningsuppkastsins:
„Samninganefndin átti að koma inn í
viðræðurnar eftir fund fjögurra manna
nefndarinnar, en einhvern veginn varð
ekkert úr því og ég veit ekki hvað þar hefur
verið talað um í þessu efni. Hitt er annað mál
að það var óhemju mikill hraði við að skrifa
undir og ég lít svo á að samningur þessi sé
spor í þá átt að Landssambandið segi sig úr
BSRB. Þessi samningur er dulbúin úrsögn."
Atkvæðagreiðsla um samninginn fer fram
í næstu viku. Flestir þeir sem Helgarpóstur-
inn ræddi við voru sammála um að úrslitin
væru nú tvísýn og þeir voru margir sem
spáðu því að líkurnar á falli hans yxu eftir því
sem meira væri um hann rætt. Ekki einungis
vegna fórnarinnar á verkfalls- og samnings-
réttinum, heldur ekki síður vegna fordæmis-
ins gagnvart öðrum. Hvað gerist ef fleiri
stéttarfélög semja um að vera „þæg og góð“,
svo vitnað sé til orða Einars Bjarnasonar, for-
manns Landssambands lögregluþjóna? Það
er vitaskuld ekki ónýtt fyrir ríkisvaldið ef í
framtíðinni verður hægt að treysta á gott
veður hjá lykilstéttum á borð við lögreglu-
þjóna, tollverði og hafnsögumenn. Tveir síð-
arnefndu hóparnir eru taldir líklegir til að
fara sömu leið og lögregluþjónarnir og yrði
þá mikilvægt vopn slegið úr höndum opin-
berra starfsmanna; það hefur einmitt verið
hvað beittast í aðgerðum þeirra að stöðva
vöruinnflutning til landsins og í síðasta verk-
falli voru átökin við hafnirnar og töllvöru-
geymslur hvað minnisstæðust og hörðust.
Möguleg úrsögn Landssambands lögreglu-
þjóna er einnig krítísk vegna fordæmisins.
BSRB hefur misst kennarana og rafeinda-
virkjana og vitað er að ýms önnur aðildarfé-
lög hafa rætt um úrsögn, — t.d. sá stóri biti
Starfsmannafélag ríkisstofnana. Forysta
BSRB horfir upp á samtök sín liðast í sundur
og veikjast með degi hverjum. Upplausn inn-
an BSRB smitar síðan út frá sér. Forystumað-
ur innan raða ASÍ sagði þannig að upplausn
þessi væri slæm fyrir alla launþegahreyfing-
una.
Það er reyndar ekki bara þessi upplausn
sem getur reynst afdrifarík. Nú hafa fjöl-
mennir hópar launþega horft upp á það, að
ýms félög hafa verið að fá „leiðréttingar" og
launahækkanir langt umfram febrúarsamn-
ingana, þegar samkomulag náðist um lágar
kauphækkanir til að draga úr verðbólgu. Er
hægt að ætlast til þess að fjöldinn uni glaður
við sitt þegar einstök félög skera sig úr og fá
10—25% launahækkanir, auk annarra sér-
kjarahlunninda?
Reagan og Thatcher gengur
illa að bera blak af Botha
Forsætisráðherra Bretlands og Bandaríkja-
forseti eru bæði komin í pólitíska klípu
vegna viðleitni sinnar til að halda hlífiskildi
yfir stjórn Þjóðernisflokks kynþáttamis-
réttissinna í Suður-Afríku. Urgur magnast í
íhaldsflokknum breska gegn Margaret
Thatcher forsætisráðherra, og virt blöð í
London staðhæfa að Elísabet drottning búi
sig undir að bjarga Samveldinu undan of-
stopa járnfrúarinnar. I Washington stefnir í
stórátök milli þingsins og Reagans forseta
um viðskiptaþvinganir gagnvart Suður-
Afríku.
Fyrir rúmum áratug varð breskur forsætis-
ráðherra og foringi Ihaldsflokksins, Harold
Macmillan, til að boða endalok yfirráða
Evrópumanna yfir Afríkuþjóðum með
frægri ræðu um „vinda breytinganna" sem
hann kvað leika um Suðurálfu. Frá öndverðu
var ljóst að í odda myndi skerast, þegar gust-
urinn næði fyrir alvöru til Suður-Afríku.
Þar í landi ríkja fimm milljónir manna af
evrópskum ættum yfir 26 milljónum af öðr-
um kynþáttum. Afríkumenn, sem telja 21
milljón, hafa ekki einu sinni borgararétt í
sínu eigin landi. Áratugum saman hafa þeir
verið hraktir um landið eins og búfé að vild
stjórnvalda Búa. Grónir bændur hafa verið
reknir af jörðum sínum og handverksmenn
úr verkstæðum og vísað í þægindalausar
skúraþyrpingar á hrjóstrugustu blettum
landsins. Átthagafjötrum hefur verið beitt til
að halda Afríkumönnum í ánauð. Hvað eftir
annað hafa þeir verið skotnir niður hundr-
uðum saman, þegar uppþot hafa orðið í
svertingjahverfum borganna.
Alþjóðasamtök eins og Sameinuðu þjóð-
irnar, Einingarsamtök Afríkuríkja og sér í
lagi Samveldið hafa látið ástandið í Suður-
Afríku til sín taka. Sendinefnd virðingar-
manna í umboði síðasta fundar æðstu
manna Samveldislandanna var stödd í Pre-
toria í vor, þegar Botha forseti gaf her og lög-
reglu frjálsar hendur til að handtaka menn
og fangelsa að vild án dóms og laga og inn-
leiddi stranga ritskoðun á öllum frásögnum
af aðförunum.
Fyrir þessari nefnd virðingarmanna var
Malcolm Fraser, fyrrum forsætisráðherra
stjórnar íhaldsmanna í Ástralíu. Fraser gerði
í síðustu viku grein fyrir því á síðum Interna-
tional Herald Tribune, hvers vegna hann og
nefndin öll komst að þeirri niðurstöðu, að
umheiminum beri að beita efnahagslegum
þvingunaraðgerðum til að koma vitinu fyrir
ráðandi öfl meðal hvíta minnihlutans í Suð-
ur-Afríku.
Viljayfirlýsingar Botha forseta um fráhvarf
frá stefnu kynþáttaaðskilnaðar og misréttis
hafa reynst þýðingarlitlar, vegna þess að
bæði innan stjórnar hans og meðal Búa al-
mennt hafa þeir undirtökin, sem ekki taka í
mál að komið verði á lýðréttindum allra án
manngreinarálits. Raunverulegir leiðtogar
Afríkumanna sætta sig ekki við samninga-
umleitanir, þar sem jafnrétti er útilokað frá
öndverðu. Því ríkir sjálfhelda og átök magn-
ast. Fraser vitnar í ráðherra í Pretoria, sem
gaf til kynna að með því að skjóta nógu
marga unga Afríkumenn mætti sem hægast
koma á aftur fyrra ástandi í landinu.
Við þessar aðstæður ríður á að vestræn
ríki komi til liðs við forustu Afríkumanna
með efnhagaslegum þvingunarráðstöfunum
gagnvart Suður-Afríku, segir Malcolm
Fraser. Það er eina leiðin til að opna augu
þorra Búa fyrir alvöru málsins og afstýra því
blóðbaði, sem ella blasir við. Eins og nú horf-
ir stefnir beint í borgarastyrjöld, sem staðið
gæti í áratug eða meira, og þá fyrst hefðu
kommúnistaríki aðstöðu til að seilast til
áhrifa í Suður-Afríku með vopnasendingum
til Afríkumanna.
Fraser er þungorður í garð Reaganstjórn-
arinnar í Washington fyrir að láta glepjast af
refjum stjórnarinnar í Pretoria. Nú er svo
komið að leyniþjónustur Bandaríkjanna og
Suður-Afríku halda í sameiningu úti skæru-
her gegn Angólastjórn. UNITA-menn undir
forustu Jonas Savimbi hafa á sínu valdi hluta
járnbrautarinnar frá Zambíu til sjávar í
Angóla, og gera þannig Zambíumenn háða
samgöngum um Suður-Afríku. Sama hlut-
verki í þágu efnahagsófriðar Suður-Afríku-
stjórnar gegn nágrannaríkjunum í norðri
gegnir skæruher sem hún heldur úti í Mós-
ambik.
í breska íhaldsflokknum gengur nú maður
undir manns hönd í viðleitni til að sveigja
Margaret Thatcher frá algerri andstöðu við
þvingunaraðgerðir á móti gagnvart Suður-
Afríku fyrir fund æðstu manna nokkurra
samveldislanda 2. ágúst. Fyrrverandi ráð-
herrar eins og Heath, Pym og Brittan ganga
þar hreint til verks, en vitað er að Howe utan-
ríkisráðherra og Whitelaw, staðgengill for-
sætisráðherra, beita sér bak við tjöldin. í
Ottawa sagði Mulroney forsætisráðherra
eftir Magnús Torfa Ólafsson
Thatcher, að Kanadastjórn myndi ákveða
þvingunaraðgerðir á eigin spýtur, ef sú
breska skærist úr leik, og Hawke, forsætis-
ráðherra Ástralíu, varar við að Samveldið
leysist upp, láti breski forsætisráðherrann sér
ekki segjast.
í Washington gerir þingheimur sig líkleg-
an til að taka ráðin af Ronald Reagan forseta
í mótun stefnu gagnvart Suður-Afríku. Þegar
í vor samþykkti Fulltrúadeildin með yfir-
gnæfandi meirihluta ályktun um algert bann
á viðskipti við landið.
Eftir sumarhlé á þingstörfum tekur Öld-
ungadeildin málið til meðferðar. Reagan for-
seti fór í sjónvarpið í fyrrakvöld til að reyna
að gera lýðhylli sína enn einu sinni að svipu
á öldungadeildarmenn. Hét hann á þá að
hrista af sér „tilfinningamótaðar skírskotan-
ir“'og forðast að hagga við eðlilegum sam-
skiptum við Suður-Afríku.
Ræða forsetans hafði þveröfug áhrif við
það sem hann ætlaðist til. Richard Lugar, for-
maður utanríkismálanefndar Öldungadeild-
arinnar og flokksbróðir forsetans, kunngerði
að hann væri með í smíðum frumvarp um
bindandi ákvörðun um hömlur á viðskipti og
samskipti við Suður-Afríku. Er talið að þar
verði meðal annars ákvæði um frystingu inn-
stæðna suðurafrískra aðila í bandarískum
bönkum, sviptingu lendingarréttar fyrir suð-
urafrískar flugvélar í Bandaríkjunum og
bann við veitingu landvistarleyfa fyrir Suð-
ur-Afríkumenn til skemmti- og viðskipta-
ferða um landið.
Fréttaritari BBC í Washington hefur eftir
íhaldssömum öldungadeildarmönnum, að
þeir séu þess fullvissir að frumvarpið sem frá
Lugar kemur verði samþykkt, með svo mikl-
um meirihluta að ekki verði viðlit fyrir for-
setann að ónýta það með beitingu neitunar-
valds.
Öldungadeildarmönnum þykir skjóta
skökku við, að Reagan skuli brýna fyrir þeim
að viðskiptaþvinganir gagnvart Suður-Afríku
séu bæði rangar og tilgangslausar. Að hans
sjálfs áeggjan hafa þeir sett algert bann á við-
skipti við Lýbíu og Nicaragua og tekið upp
víðtækar viðskiptaþvinganir gagnvart Pól-
landi.
4 HELGARPÓSTURINN