Helgarpósturinn - 24.07.1986, Page 29

er ógurlega mikið saman, í miklu útstáelsi,
það nær saman í einhverri sumargleði. Svo
gengur hún yfir og þá kemur ládeyða. Það
er að koma að henni núna, fólk er búið að
hlaupa af sér hornin. Svo er slappað af í ró
og næði og svo kemur haustgeggjunin. Það
er eitthvað spennandi við hverja árstíð."
THOR VILHJÁLMSSON RITHÖFUNDUR:
BEST AÐ RANGLA ALEINN Á
FJÖLLUM í ALBIRTUNNI
„Sumarbirtan hefur aldrei angrað mig
neitt, ég hef yndi af henni — svo get ég
orðið dálítið magnaður með haustinu. . . En
áður fyrr fannst mér oft eins og ég væri
snarpari til vinnu þegar fór að dimma aftur.
Seinni árin hefur mér aftur á móti gengið
furðuvel að vinna yfir sumarið og hættir þá
til að vinna á nóttunni og alveg fram á
morgun. Þegar ég var að þýða Nafn rósar-
innar vann ég yfirleitt til átta, níu á morgn-
ana. En ég tek hverri árstíð eins og hún
kemur fyrir, hvort sem hún er hjá Vivaldi
eða í náttúrunni. Ég þjáist t.d. ekkert í
myrkrinu eins og sumir vinir mínir.
En ég hef einkum yndi af þessari nótt-
lausu veröld ef ég er einhvers staðar úti í
náttúrunni. Ég held að veðurfar og birtu-
breytingar hafi mikil áhrif á skaplyndi okkar
íslendinga, valdi dálítið miklum og mögnuð-
um sveiflum með ýmist birtu eða myrkri
inni í okkur, gleði eða þunglyndi, og ef
okkur tekst að sætta þessar andstæður,
virkja þær, þá geta þær áreiðanlega orðið
okkur til góðs. Það góða við þessa albirtu er
líka það að svefnþörfin minnkar. Ég nýt að
vísu þeirrar náðargáfu að geta sofið þegar
ég vil. En aftur á móti er meiri draugagang-
ur í myrkrinu, þá eru fleiri á sveimi í kring-
um mann en á sumrin...
Á þessum björtu nóttum þykir mér best
að rangla aleinn á fjöllum með tjald og bak-
poka. Svo kemur að því kannski að sólin
dýfir sér snöggvast niður í Snæfellsjökul,
svona rétt til að hressa sig! Mér finnst eigin-
lega að sumarið fari í súginn ef ég ligg ekki
einhverjar nætur í tjaldi. Stundum hefur það
líka atvikast þannig að ég hef farið upp í
fjöll við fyrstu frostnætur og dimmt er orðið.
Þá koma kannski norðurljósin og allt verður
svo bjart og furðulegt...“
ELÍSABET ÞORGEIRSDÓTTIR, SKÁLD
OG SKRIFSTOFUSTÚLKA:
VESTFIRSK SUMUR MEIRA
SJARMERANDI EN REYKVÍSK
„Einu sinni var ég í útlöndum frá því um
miðjan júní og fram i miðjan júlí. Þegar ég
kom heim aftur var degi tekið að halla svo
að mér fannst ég hafa misst af einhverju
sem ég vildi ómögulega hafa misst af.
Mér líður alltaf jafnvel á sálinni í sumar-
birtunni þótt það gerist svo sem ekki nein
kraftaverk. Ég hlakka til hennar á hverju
ári. Hún eykur mér kraft.
Guðrún
eftir Jóhönnu Sveinsdóttur myndir Árni Bjarnason og Jim Smart
Þar sem ég er fædd og uppalin á Isafirði
fæ ég alltaf heimþrá vestur í maí. Að vísu
snjóaði á mig þegar ég skrapp vestur í vor
og fyrravor í lok maí. Ég held að maður sé
alltaf að sækjast eftir að endurupplifa
bernskuvorið. í minningunni var vetur fram
eftir apríl, svo snöggþiðnaði og allt blómstr-
andi í maí. Þess vegna lítur maður á hann
sem einhvern dýrðarmánuð. Á ísafirði er t.d.
bara alveg meiri háttar að sjá auðar götur!
Þær eru gjarnan þaktar snjó frá því í
október og fram í apríl.
Á ísafirði sést ekki til sólar í nokkra
mánuði, og því er birtubreytingin líka meiri
og skyndilegri en hér fyrir sunnan. Mér
finnst sumariö þess vegna ekki hafa jafn
mikinn sjarma hér. Fyrir vestan getur fólk
t.d. ekki hugsað sér að fara heim eftir böll. í
endurminningunni er það alveg dásamlegt
þegar maður bara gekk um og spjallaði og
fylgdist með sólinni hækka á lofti eftir því
sem leið á nóttina og allt í einu er bara
kominn morgunn. Sumarið togar mig alltaf
vestur.
Svo þarf ég að sofa minna á sumrin og
stundum tími ég alls ekki að fara að sofa.
Það er allt öðru vísi að vakna upp þegar
birtan kallar á mann á morgnana. Og yfir-
leitt gengur mér mjög vel að vinna að skap-
andi verkum á sumrin. En allar árstíðir hafa
sinn sjarma. Mér finnst líka notalegt á haust-
in þegar maður þarf aftur að kveikja Ijós á
kvöldin.
JAKOB SMÁRI SÁLFRÆÐINGUR:
VEÐURFAR HEFUR ÁHRIF Á
SJÁLFSMAT FÓLKS
„í Bandaríkjunum hefur verið gerð viða-
mikil könnun á áhrifum veðurfars á skap
fólks og niðurstaðan er sú að það hefur
mikil áhrif á sjálfsmat þess. En það er erfitt
að ákvarða hvort birtan í sjálfu sér hefur
áhrif á hugarástand fólks eða hvort mismun-
andi birtustig framkallar hjá því mismunandi
vitsmunalega úrvinnslu. Sumir sálfræðingar
og geðlæknar álíta að það sé birtan í sjálfri
sér og ýmiss konar meðferð hefur byggst á
slíkum forsendum, en ég hallast nú heldur
að vitsmunalegu úrvinnslunni. Hvað sem
því líður er Ijóst að bæði veðurfar og birtu-
stig hafa einhver áhrif á „depressjónir" og
,,maníu“. En þetta er gífurlega flókið samspil
og erfitt að greina orsakavalda. Það er svo
margt sem tengist vaxandi birtu, t.d. vor-
verk og próf, þótt birtan í sjálfri sér geti
valdið erfiðleikum varðandi svefn.
í þessari bandarísku könnun var hringt í
fólk í mörgum borgum þar sem veðurfar var
mismunandi þann daginn, og það beðið um
að greina frá líðan sinni og leggja síðan
dóm á það hvernig því hefði vegnað í lífinu.
Þar sem var rigning og leiðindaveður var
áberandi að fólki þótti því hafa vegnað verr í
lífinu heldur en þeim borgarbúum sem voru
í blíðviðri þann daginn. Það skemmtilega
við þetta var að fólk var alls ómeðvitað um
áhrif veðurs á sjálfsmatið, en þegar því var
Thor
sagt að verið væri að athuga þetta þá hurfu
þessi áhrif af sjálfu sér. Fólk viðurkenndi að
kannski liði því svona illa í dag af þvi að
veðrið væri slæmt.
En eitt verður að hafa í huga og það er að
við virðumst vera afskaplega ómeðvituð um
hvaða þættir í umhverfi okkar skapa okkur
vellíðan og vanlíðan. Eitt sinn var t.d. hópur
kvenna beðinn um að fylgjast með líðan
sinni í tvo mánuði og skrá við viku- og
mánaðardaga, atriði eins og veður, kynlíf og
bíóferðir, og eftir þennan tíma áttu þær að
segja til um hvaða þættir það væru sem
tengdust mest vellíðan og vanlíðan. Þegar
orsakasamhengið var síðan rannsakað kom í
Ijós að fylgnin var engin en það sýnir að
þær hugmyndir sem við höfum um hvað
skapi okkur vellíðan og vanlíðan eiga sér oft
á tíðum engar forsendur. Það kom í Ijós að
vikudagurinn hafði mest að segja, flestum
leið best um helgar. Fólk hélt t.d. að svefn-
inn væri mikilvægur fyrir vellíðan. En þegar
það er athugað kemur í ljós að svefn skiptir
yfirleitt sáralitlu máli í þessu samhengi, eða
mun minna máli en við virðumst halda.
Stundum fer það auðvitað saman að við
höfum sofið illa og okkur líður illa. En af
þessu sést að það getur verið varasamt að
spyrja um svona hluti vegna þess að við höf-
um ekki innsýn í þá.
í síðustu viku var ég með franskan ferða-
hóp uppi á fjöllum. Þau áttu mjög erfitt með
svefn vegna birtunnar. Frakkarnir skildu
ekkert í því að Norðurlandabúar yfirleitt
skyldu ekki hafa hlera fyrir gluggum. Þeir
eru víða í Frakklandi, en hér þyrftum við
virkilega á þeim að halda. Þarna þóttust
Frakkarnir sjá góðan gróðaveg fyrir þann
sem hæfi hlerainnflutning!
En það er greinilegt að birta hefur einhver
áhrif á svefninn. Helgi Kristbjarnarson
læknir hefur ásamt öðrum verið að rann-
saka svefnvenjur Islendinga og þar kemur
m.a. í ljós að helgarskröllin skipta sköpum.
Svefninn er yfirleitt kominn í lag á fimmtu-
degi en þá kippir helgin honum aftur úr
lagi.“
VALKYRJUR OG ROLLUR TRYLLAST
Þá greip ég glóðvolgan Heinrich Flánder,
þýskan bónda og hestaunnanda, nýkominn
úr reiðtúr suður Kjöl, og spurði hann
hvernig honum líkaði við íslensku mið-
næturbirtuna. „Þessar björtu nætur á hest-
baki verða mér ógleymanlegar," sagði
Heinrich. „Ég er viss um að þessi birta
hefur góð áhrif á sálarlíf mannanna fyrst
farfuglarnir sækjast eftir henni. Hvers vegna
væru þeir annars að leggja á sig þetta langa
flug?“
Heinrich Flánder sagði að ýmislegt hér-
lendis hefði komið sér á óvart. í Þýskalandi
gengi sú þjóðsaga um ísland að hér sé alltaf
skítakuldi, dimmt allan veturinn og albjart á
sumrin, enginn gróður. „Nú veit ég betur,“
segir hann. „Hitastigið er mjög þægilegt, og
Elísabet
Reykjavík er grænasta borg sem ég hef séð.
Líkast til sofa islendingar mjög lítið á sumr-
in. Mér finnst dálítið flippað að sjá þá spila
fótbolta langt fram eftir nóttu!
En ég er mjög undrandi á íslensku
kúnum, að náttleysan skuli ekkert rugla þær
í ríminu. í Þýskalandi skapar það meiri
háttar vandræði fyrir kúabændur þegar
klukkunni er breytt vor og haust. Kýrnar
heimta að þær séu mjólkaðar á „sínum
tíma".
Síðan grennslaðist ég fyrir u.n hvernig
sumarið legðist i lögregluna og spjallaði við
Kristleif Gudmundsson varðstjóra. Það var
létt yfir honum, enda segir hann að rólegra
sé yfir reykvísku mannlífi á sumrin: „Flest-
um virðist líða betur. Fólk fer svo mikið út
úr bænum að það fækkar í borginni, og því
er minna að gera hjá okkur. Á veturna fáum
við oftast nær verri köll, þá er allt liðið í
bænum, þótt það hverfi fyrr af götunum á
nóttinni sökum kulda. Og þegar vont er
veður fáum við þetta yfir okkur á lögreglu-
stöðina í bunkum og sitjum uppi með það
fram á rauða morgun, bæði það fólk sem
við hirðum í bænum og eins frá leigubíl-
stjórum sem hafa lent í vandræðum. En
þetta sama fólk röltir meira í góða veðrinu á
sumarnóttunum án þess að verða til
vandræða."
Aðspurður um tíðni sjálfsvíga sagði
Kristleifur að þau virtust eiga sér stað alveg
jafnt á sumrin sem á veturna. Sjálfur hefði
hann reyndar lent í fleiri tilfellum að sumar-
lagi.
Þá varð á vegi mínum prentarinn og sjó-
maðurinn Daníel Engilbertsson, ættaður úr
Isafjarðardjúpinu, í örstuttu stoppi á humar-
vertíðinni.
„Það er enginn friður í þessari birtu,"
sagði Daníel. „Og í sveitinni tryllast roll-
urnar gjörsamlega. Maður var allan sólar-
hringinn að elta þær út um allt. Mér leið
alltaf betur í skammdeginu þótt ég fyndi
kannski ekki beljurnar. Það kom alltaf yfir
mig skemmtilegur kattarfílingur í myrkrinu
á bænum þegar fór að dimma.
En það er óneitanlega gaman að fiska úti
á sjó í náttleysu þegar hvergi sést til lands
Þá sér maður bæði liti og form sem hvergi
eru til nema úti á reginhafi. Enda eru sjó-
menn mjög næmir fyrir hinu afstrakta í
náttúrunni. Þegar maður kemur upp á
baujuvakt segja þeir gjarnan: „Dettur þér nú
ekki eitthvað skáldlegt í hug?“ Og það gerist
oft þótt maður sé yfirleitt svefnlaus..
Ég ætla að láta finnsku N'ART Valkyrjurn-
ar, þær Ana-Yrsa Falenius og Ida Lotta
Backman, botna þetta spjall, en þær búa
líka við miklar birtusveiflur í heimalandi
sínu: „Við getum orðið snarvitlausar á
sumrin, það er regla fremur en hitt. En
geggjaðri verðum við þó á veturna. Þessar
miklu birtusveiflur eru af hinu góða. Þær
viðhalda dýnamikinni og skapa manni
góðar aðstæður til að geta lagst í verulega
djúsí þunglyndi!"
Jakob
HELGARPÓSTURINN 29