Helgarpósturinn - 22.01.1987, Side 16

eftir Jónínu Leósdóttur teikningar: Cath Jackson mynd: Jim Smart
HVAÐ ÞURFA KONUR AÐ VITA UM EYÐNI? ÞARF AÐ GERA MIKLAR RÁÐSTAFANIR VEGNA BARNA MEÐ EYÐNI?
KONUR, BÖRN OG
Þegar umrœdan um eydni hófst
fyrir nokkrum árum, uar í fyrstu
gert lítid úr þeirri hœttu, sem kven-
fólki kynni ad stafa af þessum
óhugnanlega sjúkdómi. Þannig tal-
ar fólk ekki lengur, enda langt síðan
veiran hœtti að uera eingöngu bund-
in uið þá tuo áhœttuhópa, sem hue
mest uar rœtt um í upphafi þ.e.
homma og eiturlyfjasjúklinga. Góð-
gerðarstofnun í Bretlandi The
Terrence Higgins Trust, sérhœfir sig
í upplýsingamiðlun um eyðni. Þar
hefur uerið gefið út sérstakt rit um
konur og það sem að þeim snýr
varðandi sjúkdóminn. Verður hér
minnst á það helsta, sem þar kemur
fram.
HVERJIR ERU í HÆTTU
OG HVAÐ ER
SMITANDI?
Allir geta fengið eyðni, en veiran
er þó ekki bráðsmitandi á sama hátt
og t.d. mislingar og rauðir hundar.
Eyðniveiran berst aðallega á milli
fólks við kynmök og það er ekki
hægt að smitast við það að drekka
úr sama bolla og smitaður maður,
eða með því að nota sama klósett og
sama handklæði og manneskja með
veiruna eða veikina. Þú getur einn-
ig faðmað eyðnisjúkling, tekið í
höndina á honum og hegðað þér á
hvern þann máta sem eðlilegur er í
samskiptum fólks, án þess að eiga
smit á hættu
Smit uið kynlíf:
Flestar þær konur, sem eru með
eyðni-veiruna í sér eða eru með ein-
kenni um eyðni, hafa smitast með
því að eiga kynmök við sýkta menn.
Veiran getur komist inn í blóðrás
kvenna, ef sæði úr sýktum manni
berst inn í leggöng þeirra eða enda-
þarm.
Ef konan er með sár eða rispur í
eða við munninn, gæti henni stafað
hætta af því að fá sæði í munninn.
Eyðni-veiran hefur fundist í slím-
húð í leggöngum sýktra kvenna, en
það er sjaldgæft að konur smiti
menn af eyðni. Meiri hætta stafar að
öllum líkindum af tíðablóði.
Ekkert dæmi er um það að lesbíur
smiti hvor aðra við kynmök, sem
þýðir þó ekki endilega að þær séu
ónæmar fyrir veirunni. Það er hins
vegar algengur misskilningur að
telja lesbíur til áhættuhóps hvað
varðar eyðni. Svo er alls ekki.
Smit uið sprautunotkun:
Konur, sem sprauta sig með lyfj-
um og nota nálar, sem einhver hefur
notað á undan þeim, eiga það á
hættu að smitast af eyðni-veirunni.
Smit uið tœknifrjóugun:
Þar sem vitað er að eyðni-veiran
getur verið í sæði sýktra manna,
ættu konur að sýna mikla varfærni
ef þær hafa hug á að verða ófrískar
á þennan máta. Eingöngu ætti að
nota sæði manna, sem verið hafa í
sambandi við sömu konu síðan fyrir
árið 1980 og hún hefur ekki haft
mök við aðra menn á þeim tíma.
Við tæknifrjóvgun ætti aldrei að
nota sæði manns, sem sprautar sig
með lyfjum eða er haldinn einhverj-
um sjúkdómi, þó svo hann sýni ekki
jákvæða svörun í eyðniprófi. Sæðis-
bankar geta þó gengið úr skugga
um, að um ósýkt sæði sé að ræða, ef
notað er fryst sæði.
Konur í barneignarhugleiðingum:
Ef þú eða maki þinn eruð í svo-
kölluðum áhættuhópi, eða ef annað
hvort ykkar hefur fengið staðfest-
ingu á því að vera með eyðni-veir-
una, ættir þú ekki að verða ófrísk.
Verðir þú samt sem áður barnshaf-
andi, er ráðlegt að íhuga vandlega
hvort ekki sé ráðlegt að fara í fóstur-
eyðingu. Þegar kona með veiruna
verður ófrísk, aukast nefnilega til
muna líkurnar á því að hún veikist
af eyðni {þ.e. komist á svonefnt
„lokastig"). Börn, sem konur með
eyðni-veiruna fæða, fá hana oft líka
og þau er mjög líkleg til þess að fá
einkenni sjúkdómsins.
Smitun barna:
Nokkur börn hafa fengið eyðni-
veiruna. Þau áttu annað hvort mæð-
ur, sem voru með veiruna í sér eða
með sjúkdóminn eyðni, eða þá að
börnin smituðust við blóðgjöf.
Eins og fyrr segir, geta mæður
með veiruna átt börn, sem fæðast
með þennan ófögnuð. Eldri börn á
heimilinu eru sjaldnast í hættu.
HVERNIG MINNKUM
VIÐ SMITHÆTTUNA?
Allar konur, sem lifa kynlífi, ættu
að kynna sér hvaða kynlífshegðun
er örugg og hverju fylgir minna ör-
yggi. Osýkt par, sem ekki á kynmök
við aðra, getur auðvitað gert hvað
sem er, án þess að eiga á hættu að
smitast af eyðniveirunni. Það er al-
gengur misskilningur að halda að
ástundun svokallaðs hættulegs
kynlífs geti orðið til þess að fólk fái
eyðni, þegar um ósýkta einstakl-
inga er að ræða. Slíkt er auðvitað af
og frá. Þeir, sem annað hvort hafa
mök við aðila í áhættuhópi eða að-
ila með veiruna, verða hins vegar
að vita hvað er öruggt að gera og
hvað ekki. Þetta gildir að sjálfsögðu
einnig um fólk, sem sængar hjá aðil-
um sem það þekkir ekki vel til.
Það virðist engin augljós hætta
fólgin í kynlífshegðun Iesbía. Þær
þurfa samt sem áður að vera vel á
verði, ef þær eiga mök við konur
sem sprauta sig eða konur, sem
einnig sofa hjá karlmönnum í
áhættuhópum eða gerðu það til
skamms tíma.
Á töflunni hér á síðunni má sjá
hvað er öruggt og hvað ekki, í kyn-
lífi með sýktum aðila eða mann-
eskju, sem maður þekkir ekki náið.
KONUR MEÐ EYÐNI-
VEIRUNA EÐA
SJÚKDÓMINN
Fólk, sem fengið hefur eyðni-veir-
una eða er komið með sjúkdóminn
eyðni, getur verið afskaplega ein-
angrað og einmana. Oft er það
vegna þess hvernig fólk með rang-
hugmyndir um eyðni bregst við
sjúklingunum. Margir eru hræddir
um að smitast við venjulega um-
gengni, en hafa ber í huga að veiran
berst aðeins milli manna ef sýkt
blóð eða sæði kemst inn í blóðrás
annarrar manneskju. Það fylgir því
þess vegna engin hœtta að sofa í
sama herbergi og eyðnisjúklingur,
sitja hjá honum í strætó eða nota
sama klósett, sömu mataráhöld og
annað slíkt. Veiran getur heldur
ekki borist á milli manna við faðm-
lög og alls ekki í sundlaugum, eins
og sumir virðast halda.
Konur með eyðni verða að borða
hollan mat og fá næga hvild og
svefn. Engin ástæða er til að hætta
íþróttaiðkunum, sem stundaðar
hafa verið áður og konan hefur
gaman af.
Dagleg umgengni og börn:
Konur, sem fengið hafa veiruna
eða sjúkdóminn, verða að sýna öðr-
um að þær geri hinar einföldu var-
úðarráðstafanir sem nauðsynlegar
eru. Með því draga þær úr óöryggi
og hræðslu annarra.
Venjulegar hreinlætisaðgerðir,
eins og þær tíðkast á flestum heimil-
um, eru alveg nægilegar. Það þarf
raunar að grípa til afar fárra ráð-
stafana á heimavelli: Hafið börn
ekki á brjósti, þar sem læknum
kemur ekki saman um hvort það er
smitleið eða ekki, en haldið endi-
lega áfram að faðma og kyssa börn-
in ykkar. Því fylgir alls engin smit-
hætta! Munið hins vegar að sturta
notuðum tíðatöppum niður um
klósettið og setja notuð bindi í lok-
aða poka, áður en þeim er hent.
HANSTU íTTIR
LiKANDAt
O.HVAÐ ECr
S/\KNA <SöMLU
GiÓÐU DACiANNA..
f’A'P STENDU R AB
MAbUR MB&IKKFISTA
KKEISTA HVA©V
16 HELGARPÓSTURINN