Helgarpósturinn - 21.05.1987, Blaðsíða 26

INNLEND YFIRSYN
Ríkisvaldið velur mjúku línuna í
„innra öryggi“. Nefndin um „innra
öryggi" skilaði munnlegu áliti til
forsætisráðherra til að leyndar-
málin lentu ekki á pappír.
Forsætisráðherra: Ekkert öryggi,
ef farið er að blaðra um málin út
um allt.
Eins konar leyniþjónusta starfað
frá 1950 í tengslum við útlend-
ingaeftirlitið.
• •
Oryggismýkt að innan
í næsta mánuði verður haldinn Natófundur
hér á landi, þar sem utanríkisráðherrar
Natóríkja og embættismenn halda tveggja
daga fund. Undirbúningur er hafinn fyrir
löngu en bæði kostnaður og gæsla verða á
vegum íslenska ríkisins. Af þessu tilefni er
t.d. gert ráð fyrir um 200 fréttamönnum á
landinu samkvæmt upplýsingum Hjálmars
Hannessonar í utanríkisráðuneytinu. íslensk
lögregluyfirvöld eiga að sjá um öryggis-
vörslu að öðru leyti en því, að skjaílegar
upplýsingar og öryggi inni á fundunum sjálf-
um verða í höndum „alþjóðlegra starfs-
manna Atlanshafsbandalagsins". Ekki er tal-
ið líklegt að vopnuð varsla verði á fundinum,
enda vandséð til hvers svo væri.
íslenska ríkisvaldið hefur mýkst lítillega
frá því fyrir rúmu ári ef marka má svör ráða-
manna við spurningunni um „innra öryggi
ríkisins" nú. Andrúmsloftið breytist mjög
hratt í þjóðfélagi eins og okkar. Þannig má
oft litiu muna að miklar breytingar verði á
samfélaginu, með viðbrögðum við einstök-
um atburðum. Þannig spannst mikil umræða
um „innra öryggi" á Islandi í kjölfar hryðju-
verkaöldu í Evrópu í fyrra og þegar drukkin
skytta fer á kreik í þéttbýli koma fram hug-
myndir um að vopna lögregluna. Þannig
gætu slíkir atburðir orðið til þess að koma á
laggirnar harðvítugri leyniþjónustu sem
stundaði persónunjósnir á íslandi og að lög-
reglan yrði vopnuð á ýmsum stöðum í land-
inu. Slíkt myndi að sjálfsögðu gerbreyta
þjóðfélaginu — og tæki þá að kortast saga ís-
lands sem griðastaðar.
Tildrögin að umræðunni fyrir rúmu ári
voru m.a. þau, að á fundi Samtaka um uest-
rœna samuinnu vakti aðstoðarráðherra
utanríkisráðherra máls á nauðsyn þess arna.
Það vakti auðvitað athygli, og mörgum
fannst ósmekklegt, að embættismaður ríkis-
ins teldi sérpólitísk samtök rétta vettvanginn
til að kynna stefnuáherslu ríkisstjórnar sem
varðaði alla þjóðfélagsþegna í afar við-
kvæmu máli. Sjálfstæðisflokkurinn taldi sig
þá hins vegar vera í slíkri stöðu, að þetta
væri eðliiegur gangur máls. Á fundinum hjá
Varðbergi voru m.a. staddir fulltrúar frá
bandaríska hernum og mótmæltu nokkrir ís-
lendingar því, að verið væri að kynna hug-
myndir um „innri öryggisgæslu" við slíkar
aðstæður. í ræðu sinni talaði Hreinn Lofts-
son, aðstoðarmaður utanríkisráðherra, um
að þyrfti að „auka uidbúnad uid undirróöri
og nidurrifsstarfsemi þeirra sem uitja lýö-
rœdið feigt". Til að dæmið gengi upp hefði
hins vegar þurft að benda á einhverja sem
vilja lýðræðið feigt, með öðrum orðum, ut-
anrikisráðuneytið hefði þurft að benda á ís-
lenska óvini ríkisins.
í ríkisstjórninni kom fram tillaga frá utan-
ríkisráðherra um skipan nefndar til að yfir-
fara þessi mál. Af orðalagi erindisbréfs henn-
ar mátti ráða, að ráðherrar hefðu einnig í
huga hvernig leyna mœtti hugsanlegum uid-
kvœmum upplýsingum í stjórnkerfinu og
hvernig hægt væri að treysta „innra öryggi
ríkisins". Áður hafði tekið til starfa svokölluð
„flugránsnefnd", en ótti ríkisvaldsins við
hryðjuverkaöldu var þá mikill. Samgöngu-
ráðuneyti og utanríkisráðuneyti áttu aðild að
þessari nefnd, og var formaður nefndarinnar
Kristinn Gunnarsson. Sú nefnd mun ekki
hafa skilað endanlegu áliti. Nefndin fjallaði að-
allega um „ytri ógnir“, þ.e. varðandi hugsan-
legar aðgerðir erlendra hryðjuverkamanna
á samgöngutækjum og þess háttar. Þetta
mun einnig hafa verið í tengslum við aðgerð-
ir á alþjóðlegum vettvangi.
í nefndinni um „innra öryggi ríkisins" áttu
m.a. sæti Baldur Möller, fyrrv. ráðuneytis-
stjóri, sem oddamaður á snærum forsætisráð-
herra. Nefndin hefur skilað forsætisráðherra
áliti um málið. Nefndarmenn voru embættis-
menn ríkisins. Upphaflega hugmyndin var
sú meðal nokkurra manna, að mynda litla
leyniþjónustu, sem fylgdist með „vafasöm-
um“ mönnum íslenskum, en vandinn var
náttúrlega sá, að í okkar litla þjóðfélagi vita
flestir flest um alla, og „samsæri gegn rík-
inu“ færi ekki dult. Það vantaði með öðrum
orðum einhverja réttlætingu fyrir persónu-
njósnum á vegum hins opinbera. En ætluðu
opinberir aðiljar að mynda slíka litla leyni-
þjónustu? „Það var meira spennandi saga
en annað," segir Baldur Möller.
„Þessi nefnd starfar áfram þó hún hafi skil-
að áliti," segir Matthías Á. Mathiesen. „Hún
skilar ekki endanlegri niðurstöðut Nú er
hugsunin um leyniþjónustu á íslandi og sam-
særismenn gegn ríkinu dálítið fjarri íslenskri
hugsun. Hver er ástæða þessarar nefndar-
skipunar. Eru miklar brotalamir á innra
öryggi ríkisins? „Nú eru hlutirnir alltaf að
færast nær okkur. Mönnum þótti eðlilegt að
endurmeta þessi mál og yfirfara. Ég lagði
þessa tillögu fram í ríkisstjórninni og miðaði
hún almennt að því að yfirfara innra öryggi
ríkisins," sagði utanríkisráðherra. Hins vegar
orðaði hann hugmynd sína um nefnd þannig
eftir Óskar Guðmundsson
í Morgunblaðinu fyrir rúmu ári, að efla bæri
viðbúnað „gegn hverskyns starfsemi er mið-
ar að því að grafa undan öryggi og sjálfstæði
landsins innnan frá". Andrúmsloftið í þjóðfé-
laginu hefur breyst til hins betra síðan þá.
Svo virtist sem utanríkisráðuneytið hefði
hlaupið aðeins á sig í öryggiskappinu á áður-
nefndum Varðbergsfundi, því í ljós kom að í
tengslum við Utlendingaeftirlitið, sem heyrir
undir lögreglustjóra, hafði verið starfandi
eins konar ,,leyniþjónusta“ um árabil. „Þessi
starfsemi er búin að vera í gangi í landinu um
áratugi," sagði Böduar Bragason lögreglu-
stjóri í samtali við HP fyrir rúmu ári. Hans
embætti heyrir undir dómsmálaráðuneytið .
Engu að síður var margfræg nefnd skipuð
sem heyrði undir forsætisráðherra, þar sem
sátu ráðuneytismenn úr dómsmála- og utan-
ríkisráðuneytum.
Steingrímur Hermannsson forsætisráð-
herra var spurður um niðurstöður nefndar-
innar: „Það var að mestu leyti munnlegt og
ákveðið að halda því sem trúnaðarmáli, því
það er nú eiginlega ekkert öryggi orðið ef
farið er að blaðra um málin út um allt."
En hvaða vandamál eru í sambandi við
innra öryggi? Steingrímur kvað þau varða
öryggi æðstu starfsmanna ríkisins, forseta,
ríkisstjórnar og alþingis, öryggi í flughöfnum
og þess háttar. Hann kvað málið ekki snerta
medferd trúnaðarmála inni t kerfinu og ekki
uceri uerið að girða fyrir upplýsingar úr
stjórnsýslunni. Hann kvað enga hugmynd
vera uppi um sérstaka leyniþjónustu í þessu
sambandi. I kjölfar þessa nefndarstarfs er
ekki að vænta mikilla breytinga á öðru en
meiri öryggisgæslu á „viðkvæmum" stöð-
um.
Af þessari yfirferð um „innra öryggið" má
ljóst vera að stjórnvöld keyra nú á „mjúkri
línu", sem flestir munu væntanlega telja
hugnanlegri en þá hörðu, en hins vegar sýn-
ir þetta spjall við ráðherra og embættismenn
einnig, að bæta mætti upplýsingastreymi
milli þeirra.
Nýjar hugmyndir Gorbatsjoffs
ERLEND YFIRSYN
Við heimkomu til Washington af fundi
landvarnaráðherra NATÓ-ríkja í Stafangri er
bandaríski ráðherrann, Caspar Weinberger,
sagður hafa fengið bágt fyrir frammistöðuna
í Noregi, bæði úr Hvíta húsinu og utanríkis-
ráðuneytinu. Menn Reagans forseta og
Shultz utanríkisráðherra eiga að hafa tekið
óstinnt upp atbeina Weinbergers að ályktun
NATÓ-ráðherranna, á þá leið að krefjast út-
rýmingar allra meðaldrægra kjarnorkueld-
flauga, ekki bara þeirra í Evrópu, en um það
urðu Reagan og Gorbatsjoff ásáttir í Reykja-
vík.
Þar varð niðurstaðan, að hvort risaveldi
mætti halda eftir 100 meðaldrægum eld-
flaugum, og skyldu hinar sovésku hafðar
austan Uralfjalla. Ályktun landvarnaráð-
herra NATÓ er ekki annað en enn ein tilraun
úr þeirri átt til að flækja málið og tefja fyrir
niðurstöðu í viðræðunum í Genf um tak-
mörkun kjarnorkuvígvæðingar, meðan ring-
ulreið ríkir í bandalaginu um afstöðu til sam-
komulags sem við blasir um útrýmingu með-
aldrægra og skammdrægra kjarnorkuskeyta
risaveldanna úr Evrópu.
Efasemdir manna forsetaembættis og ut-
anríkisþjónustu um hæfileika Weinbergers
til að þreyta taflmennsku við Mikhail Gorbat-
sjoff voru ekki lengi að ásannast. í fyrradag
tók sovéski flokksleiðtpginn landvarnaráð-
herra NATÓ á orðinu. í skálaræðu í Kreml,
fyrir starfsbróður sinn frá Víetnam, kvað
hann sjálfsagt að hreinsa sovésk Asíulönd af
meðaldrægum kjarnorkueldflaugum, kæmu
á móti samsvarandi aðgerðir af Bandaríkj-
anna hálfu. Þær væru að allur búnaður til
kjarnorkuhernaðar verði á brott frá banda-
rískum herstöðvum í Suður-Kóreu, Japan og
á Filippseyjum og bandarísk flugvélamóður-
skip hörfi fyrir fullt og allt af Vestur-Kyrra-
hafi, haldi sig þaðan í frá Bandaríkjamegin
línu sem samkomulag verði um hversu dreg-
in skuli eftir hafinu endilöngu frá Berings-
sundi til Suðurskautslands. Hefur Weinberg-
er þar með fengið nóg um að hugsa í bili.
Helsti bandamaður Weinbergers í að þrá-
ast gegn því að jáyrði sovétstjórnar fái gert
að veruleika tillögur frá NATÓ runnar um
núlllausn á togstreitunni um meðaldræg og
langdræg kjarnorkuskeyti í Evrópu, Helmut
Kohl kanslari Vestur-Þýskalands, fór ámóta
hrakför, þegar hann hugðist sýna myndug-
leik rétt fyrir tvennar fylkisþingkosningar
um síðustu helgi og kveða upp úr með af-
stöðu stjórnar sinnar í málinu.
Úrræði Kohls var að leggja til, að tekin
yrðu með í dæmið kjarnorkuvopn til nota á
vígvelli, fallbyssukúlur, sprengjuvörpuskeyti
og flaugar sem draga innan við 300 kíló-
metra. En varla var yfirlýsing kanslarans
komin fyrir almenningssjónir, þegar ráðu-
neyti hans fór að draga í land, og tók fram að
ekki væri um að ræða stefnuákvörðun, held-
ur einvörðungu uppástungu. Genscher utan-
ríkisráðherra lét vita, að kanslarinn hefði
ekki haft samráð við sig um uppástunguna.
Eftir kosningar til fylkisþinga Hamborgar
og Rínarlanda-Pfalz á sunnudaginn stendur
Genscher með pálmann í höndunum en
Kohl á í vök að verjast. Frjálsir demókratar
komust inn á bæði fylkisþing eftir mislanga
fjarveru, Kristilegir demókratar töpuðu á
báðum stöðum og misstu margra kjörtíma-
bila hreinan meirihluta í Rínarlöndum-Pfalz,
heimkynnum Kohls kanslara. Ekki fer milli
mála að fylgi Frjálsra demókrata við núll-
lausnina, en tilraunir forustumanna kristi-
legra til að bregða fæti fyrir samkomulag
risaveldanna á grundvelli hennar, réðu
mestu um misjafnt gengi stjórnarflokkanna í
kosningunum.
Þar á ofan urðu úrslitin í Hamborg þannig,
að stjórnarflokkarnir í Bonn hafa ekki lið-
styrk til að mynda meirihlutastjórn í Hansa-
borginni. Þar hafa því frjálsir demókratar
lýst sig fúsa til að ganga til stjórnarsamstarfs
við sósíaldemókrata, sem bættu hlut sinn
verulega, einkum á kostnað kvennalista
græningja. Miðjuflokkurinn sýnir þar með,
að hann er síður en svo fastbundinn við
kristilega.
í Vestur-Þýskalandi er kominn upp sá kvitt-
ur, að stjórnin í Bonn og Vesturveldin sem
heild kunni brátt að þurfa að taka afstöðu til
enn víðtækari og róttækari tillagna frá
Mikhail Gorbatsjoff en hingað til hafa sést.
Sovétleiðtoginn er væntanlegur til Austur-
Berlínar síðar í mánuðinum, og mun flytja
þar ræðu um stöðu mála í Evrópu og framtíð-
arsýn núverandi valdhafa í Sovétrikjunum
um þróun mála í álfunni.
Bæði Alfred Dregger, formaður þingflokks
Kristilegra demókrata í Bonn, og Otto von
Lambsdorff, einn af forustumönnum Frjálsra
demókrata, segjast hafa fyrir því traustar
heimildir, að Gorbatsjoff muni birta í Austur-
Berlín áætlun um að efla öryggi og gagn-
kvæmt traust í Evrópu, sem leitt geti í fyll-
ingu tímans til sameiningar þýsku ríkjanna
tveggja.
William Pfaff ræðir í International Herald
Tribune þær víddir sem opnast, þegar þessi
mál eru hugleidd, og farast svo orð: „Fyrr
eða síðar verða erlendir herir kvaddir brott
úr Þýskalandi. Um er að ræða hvenær það
gerist, hvernig, við hverju verði, og hvernig
verða það Þýskaland og sú Evrópa sem eftir
eru skilin — stöðug eða óstöðug. Moskva á
það á hættu, að sitja uppi með óviðráðanlegt
ástand í Austur-Evrópu. Tækifærið sem blas-
ir við Kremlverjum er að koma á nýju örygg-
issambýli milli Sovétríkjanna og Evrópu,
sem byggir á samþykki og gagnkvæmum
hagsmunum, en ekki valdbeitingu og bæl-
ingu sjálfstæðis Austur-Evrópuríkja.
í vestri er látið reka á reiðanum í átt til ein-
hliða fækkunar bandarísks herliðs, gerðrar
af fjárlagaástæðum samfara illindum út af
skiptingu byrða og verslunarsamkeppni. Við
slíkt veikjast Vesturveldin. Menn verða að
horfast í augu við vandann í Vestur-Evrópu,
og Gorbatsjoff gæti gert okkur greiða með
því að knýja okkur til að láta verða af því.
Sambúðin í vestræna bandalaginu fer versn-
andi, ekki batnandi, og Austur-Evrópa er
tímasprengja sem tifar án afláts.
Maður vildi geta trúað því, að nú þegar sé
alvarlega hugsandi fólk í Washington tekið
að fást við tillögur um brottför erlendra herja
úr Evrópulöndum og niðurstöður í pólitísk-
um efnum og öryggismálum — tillögur sem
jafnist á við eða taki fram þeim sem kunna
að berast úr austri. Maður bíður og vonar, en
efast, því miður, um að svo sé."
Það hefur enn ýtt undir orðróm um vænt-
anlegt frumkvæði Gorbatsjoffs, að sá leið-
togi Austur-Evrópu sem honum stendur
næstur, Wojciech Jaruzelski í Póllandi, lét ný-
verið frá sér fara uppástungu um samhliða
niðurskurð kjarnorkuvopna og hefðbundins
vopnabúnaðar í níu löndum Atlantshafs-
bandalags og Varsjárbandalags í og við Mið-
Evrópu. Tillagan er til þess sniðin, að lægja
kvíða í Vestur-Evrópuríkjum við að hernað-
arjafnvægi raskist við fækkun kjarnorku-
vopna, vegna þess að Sovétmenn hafi yfir-
burði í hefðbundnum hernaðarmætti.
Jaruzelski vill gagnkvæmt samkomulag
um að stig af stigi verði samhliða fækkað
vopnum, fyrst þeim aflmestu og árásarskæð-
ustu, í báðum þýsku ríkjunum, Póllandi, Ung-
verjalandi, Tékkóslóvakíu, Luxemburg,
Belgíu, Hollandi og Danmörku. Síðan mætti
færa sviðið út til allrar Evrópu „frá Atlants-
hafi til Úralfjalla".
Þetta er ný útgáfa af tillögu pólska utanrík-
isráðherrans, Adams Rapacki, frá 1957, um
að ráðstafanir til að draga úr viðsjám í Evr-
ópu hæfust með brottflutningi kjarnorku-
vopna frá Póllandi og báðum þýsku ríkjun-
um. Þá reyndust risaveldin ekki hafa áhuga.
26 HELGARPÓSTURINN