Morgunblaðið - 05.01.1964, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 3. Jan. 1964
skyttiríið með Magnúsi Haf-
liðasyni á Hrauni, heimsótt-
um við Árna Hallgrímsson í
Vogum á heimleiðinni. Okkur
var tekið með hlýju hjarta og
landlægri gestrisni og taldi
frú María, kona Árna, ekki eft
ir sér að annast símstöðina
meðan við röbbuðum við
mann hennar. Árni hefur í
mörg ár verið símstöðvarstjóri
í Vogum og kann vel við sig í
þeirri stöðu, þó oft sé erilsamt.
í upphafi samtals okkar spurði
ég hann um æskuárin, og það-
an barst talið á víð og
dreif eins og oft vill verða.
„Árið áður en ég var fermd-
ur,“ sagði Árni, „var ég með
pabba á áttæring. Hann var
bóndi og útgerðarmaður hér í
Vogum og hét Hallgrímur
Árni Hallgrímsson
OGN UM STJANA BIAA
OC NOKKRA MENN AÐRA
Spjallað við Arna Hallgrímsson í Vogum
Scheving Árnason, sonur Árna
Hallgrímssonar prests í Görð-
um á Akranesi, en Hallgrím-
u,r var bróðursonur Skúla
Magnússonar landfó,geta.“
„Heldurðu að þú sért líkur
frænda þínum, landfógetan-
um?“
„Það veit ég ekki, en mér
þótti annar frændi minn og
alnafni hans, Skúli Magnús-
son, einkennilega líkur stytt-
unni af Skúla landfógeta, sem
Guðmundur Einarsson gerði
af honum og stendur í Bæjar-
fógetagarðinum í Reykjavík.
Þessi Skúli frændi minn var
hár og myndarlegur karl, með
hökutopp, ekki ólíkan þeim
sem Hallgrímur Pétursson
hafði, og strauk oft toppinn.
Ég hef oft undrast hvað stytt-
an minnir mig á Skúla.
En af þessu hef ég
markað, að hún sé ekki sem
verst, þó ýmsir gagnrýni hana
harðlega."
„Guðmundur hefur kannski
haft Skúla frænda þinn yngra
til fyrirmyndar?"
„Nei, það getur ekki verið.
Hann dó 1914, eða löngu áður
en Guðmundur byrjaði á stytt
unni. En hver veit, að fólsk
gleti líkzt styttum?"
„Sem sagt, Skúli landfógeti
hefur verið langalangafabróð-
ir þinn.“
„Já, það er rétt. Jón bróðir
Skúla og langalangafi minn
var merkilegur karl, og þó lík
lega merkilegastur fyrir það
hvað hann var sterkur. Ein-
hverju sinni voru þeir að kýta
eitthvað bræðurnir heima hjá
Skúla í Viðey og þá tók hann
eftir því að Jón bróðir hans
var búinn að hnoða í hendi
sér krúsina sem hann drakk
úr, áður en hann gæti komið
í veg fyrir það. Þegar Viðeyj-
arstofa var reist var hún múr-
uð í grind. Jón kom í heim-
sókn, þegar búið var að reisa
grindina. Skúli sýndi honum,
hvað bitarnir væru sterkir og
sverir. Þá hristi Jón grindina
en Skúli bað hann þegar í
stað að hætta, því hann
hélt að hann mundi fella hana.
Þetta hefur faðir minn sagt
mér.
Sama árið og Hallgrímur í
Görðum deyr gefur hann vott-
orð um að Jón Hreggviðsson,
búandi á Rein, hagi sér skikk-
anlega. Ég hef séð þetta vott-
orð. Og einhverju sinni sagði
ég sparisjóðsstjóranum á
Akranesi frá því. Þá sagði
hann mér það, að fundarhús
kommúnista á Akranesi héti á
Rein, og væri salurinn fullur
af snærum. Ég skildi það svo
að snærisspottar héngu úr lofti
eða með veggjum. Þetta kalla
ég að ganga upp í bókmennt-
unum. En ég vil meina að Lax
ness hefði átt að kynna sér
vottorð sr. Hallgríms, áður en
hann skrifaði um Jón gamla
Hreggviðsson. Þó hefur skáld-
ið áreiðanlega haft margt fyr-
ir sér í því sem hann segir um
þessa einkennilegu persónu og
ég hef haft gaman af að lesá
um hann í sögu hans. Ég varð
sjötugur um daginn og þá fékk
ég þrjá Skáldatíma í afmælis-
gjöf, en ég er að hugsa um að
eiga ekki nema einn.
Þegar sr. Hallgrímur dó
fluttust börn hans sitt í hvora
áttina og þá fór Egill afi minn
til ömmu sinnar, Guðrúnar
Oddsdóttur í Inniri-Njarðvík
en Árni afi og Þórunn
yngstu börnin, fylgdu móður
sinni, sem síðar giftist Vigfúsi
á Syðri-Reykjum í Mosfells-
sveit.“
Ég hafði lengi vitað að þeir
bræður Árni og Egill væru
ættgöfugir menn. Þó ég sé lít-
ið fyrir ættartölur langaði mig
því að heyra meira og nú um
móðurætt þeirra. Árna var
ættartalan ekkert föst í hendi,
enda kom í ljós að hann var
í móðurætt skyldur einum
glæsilegasta menntamanni
landsins á síðustu öld. Hann
sagði:
„Mamma sagði alltaf að ætt
sín væri austan úr eldi, eins
og hún tók til orða, það er að
segja að ættmenn hennar
hefðu flúið undan Skaftáreld-
um. Hún hefur einhvers stað-
ar heyrt þetta og mér hefur
verið sagt að við séum líkir
mörgu fólki þar eystra. Þetta
getur þá komið heim.
Hún hét Guðrún Egilsdóttir,
dóttir Egils Hallgrímssonar,
en hans móðir var Guðrún
Egilsdóttir hins ríka í Njarð-
vík, systir Sveinbjarnar Egils-
sonar rektors.“
„Heldurðu að þú sért líkur
í móðurætt þína?“ spurði ég.
„Ég veit það ekki, en það er
að minnsta kosti ekki vottur
af skáldskap í mér. Ég hef
aldrei getað lært ljóð eða vísu,
ekki einu sinni formannavís-
ur. Ég hef samt einstaka sinn-
um geta logið einhverju, það
er eini skáldskapur frá minni
hendi.“
„Faðir þinn var bóndi.“
„Já, hann var útvegsbóndi
hér í Vogum. Hann var
einstakt ljúfmenni. Það
var móðir mín líka, ég
get ekki annað sagt. Pabbi gat
að vísu skvett í sig og þoldi
þá illa vín og breyttist til hins
verra, eins og oft vill verða.
En það kom sjaldan fyrir að
hann bragðaði vín og þá helzt
þegar hann kom úr kaupstað.
Ef annað foreldra minna reidd
ist, þá hló hitt. Það var gott
veganesti að kynnast þessari
ástúð. Foreldrar mínir voru
bræðrabörn og þótti illt í efni,
þegar þau fóru að draga sig
saman. Svo eignaðist mamma
barn og talað var um að þau
giftust. En Agli afa var mjög
illa við þann ráðahag. Þegar
barnið fæddist var pabbi send-
ur að heiman og allt gert til
að stía þeim sundur. Nokkru
síðar dó afi og þá fengu þau
konungsleyfi til að giftast. Ég
get ekki séð að skyldleiki
þeirra hafi haft nein uggvæn-
leg áhrif á okkur börnin og nú
hefur ættin fengið nýtt blóð,
svo að ekkert er að óttast".
„Manstu eftir Agli móður-
afa þinurn?"
„Nei. En hann tók við af
Bjarna Sivertsen og gerði út
þilskip í Faxaflóa. Hann
keypti skip í Danmörku upp
úr miðri síðustu öld,
Lovísu, fiskaði í hana hér
heima og sigldi síðan með afl-
ann niður til Spánar á haust-
in, fyllti skipið af salti og
sigldi upp aftur að vori.
Hann lét danska áhöfn sigla
skipinu út, en þegar það kom
heim á vorin, stigu vinnumenn
hans um borð og drógu fisk-
inn. Danirnir sáu aftur á móti
um seglin. Þannig lærðu karl
arnír af þeim að fara með
segl. Fiski-num var landað
hér í Vogum, hann' þurrk-
aður og loks fluttur út eins
og ég sagði þér. Egill afi varð
ríkur af þessu og keypti sér
annað skip. Ég held mér sé
óhætt að segja að hann hafi
látið eftir sig um þrjár millj-
ónir króna, ef miðað er við
verðgildi peninganna nú á
dögum. Ég man t.d. vel eftir
því þegar Þuríði ömmu voru
sendar leigu- og landsskuldir
af jörðunum, smjör á vorin
og sauðir á haustin.“
Þegar frú María heyrði
þetta, leit hún sem snöggv-
ast inn í stofuna og sagði:
„Faðir minn bjó heldur litlu
búi á Hnúki í Daiasýslu, en
þurfti að borga í leigu ár-
lega sex fjórðunga smjörs
og tvær ær loðnar og lemdar
og þótti ekki lítið í þá daga.“
En Árni bætti því við að
Egill afi hans hefði kynnzt
Matthíasi Jochumssyni á heim
ili ekkju Sveinbjarnar Hall-
grímssonar, bróður síns,
fyrsta ritstjóra Þjóðólfs. „Sr.
Matthías hefur líklega borð-
að þar meðan hann var við
náim og hefur móðir mín sagt
mér frá því að sr. Matthías
hafi lesið fyrir Egil úr Frið-
þjófssögu Tegners, sem hann
þá var að þýða á íslenzku."
„Kanntu nokkuð að segja
af frændum þínum Svein-
birni Egilssyni eða Benedikt
Gröndal?" spurði ég Árna.
„Sveinbjörn Egilsson, sonar
sonur Sveinbjörns rektors,
sem var ákaflega skemmtileg-
ur maður í viðræðum, kom
einhverju sinni til mín og
sagði mér sögu af Benedikt
föðurbróður sínum. Benedikt
var mjög hræddur við kýr og
fékk strákana til að fylgja sér
milli bæja. Einhverju sinni
umkringdu kýrnar Benedikt
og strákahópinn og flúði þá
skáldið áisamt strákunum
upp á klett, og þar hímdu
þeir þangað til kýrnar vöfr-
uðu burt. Ekki held ég nú
samt að Gröndal hafi sagt frá
þessu í ævisögu sinni, man
það þó ekki.“
„Ég ætlaði áðan að fara
að spyrja þig um æsku þína,
Árni.“
„Það er lítið um hana að
segja, það er eins elskulegt
yfir henni og verið getur. Ég
er alinn upp hér í húsinu.
Ég er nú sjötugur, eins og ég
sagði þér, og hef verið hér
öll jól sem ég hef lifað. Þessi
jói eru því hin 70. hér á staðn
um. Ég hef einungis verið
burtu tvo vetur í Flensborg,
eitt sumar á Mosfelli í Mos-
fellssveit hjá sr. Magnúsi
Þorsteinssyni og einn mánuð
í síld á Siglufirði, það var
1913.“
„Þér hefur náttúrlega tek-
izt að spillast sæmilega á þeim
eina mánuði, sem þú varst á
Siglufirði?"
„Nei, þá var engin spilling
þar. En þar var hafís. Það
er í eina skipti, sem ég hef
séð hafís. í augum flestra er
hann eins og ófreskja, en i
mínum huga er einhver heið-
ríkja yfir honum. Ég sá þrjá
eða fjóra jaka sigla fyrir
mynnið á Siglufirði, þeir
gægðust inn sem snöggvast
en stóðu stutt við og héldu
áfram leiðar sinnar.“
„Og hvernig var þér við?“
„Eins og ég sæi stór hvít
skip, það fór enginn hrollur
um mig.“
Árni bauð mér í nefið, ég
lyktaði úr dósinni, hann
sagði: „Það er ekki eins og
Hjálmar tuddi sé að taka i
nefið."
Ég spurði hvenær hann
myndi fyrst eftir sér. Hann
svaraði:
„Það var þegar Þuríður
amma mín dó um aldamótin.
Þá kom Ásbjöm Ólafsson í
Njarðvík hingað, en hann
lézt víst skömmu síðar. Hann
var merkiskarl, útvegsbóndi
og hreppstjóri. Ásbjörn Ólafs
son, stórkaupmaður, er kom-
inn út af Ásbirni þessum, og
Þorvaldur Guðmundsson er
kominn út af Agli ríka I
Njarðvík. Ólafur, faðir Ás-
bjarnar var bróðursonur Egils
ríka Sveinbjarnarsonar. Ég
sagði við Þorvald, þegar
hann kom til mín á sjö-
tugsafmælinu, að það væri
margt líkt með honum
og Ásbirni kaupmanni.“
„Og hvernig varð Þorvaldi
við?“
„Hann hugsaði sig um, svo
þagði hann. En þeir hafa báð-
ir rifið sig upp úr fátækt og
orðið ríkir menn, án styrks
frá ættingjum sínum eða öðr-
um held ég. Það var dugn-
aður í Njarðvíkum, og þeir
hafa fengið hann í sinn hlut.“
Konan kom nú inn aftur og
spurði hvort við vildum ekki
kaffisopa. Við þökkuðum fyr-
ir og héldum áfram að rabba
yfir kaffibollunum. Ég spurði
Árna:
„Hvernig gaztu náð þér !
konu vestan úr Dölum, þú
sem hefur varla farið út fyr-
ir Vogana."
„Það var einfalt mál,“ svar
aði Árni og brosti. „Kristján,
bróðir Maríu, hætti búskap
og gerðist sjómaður. Hann
keypti jörðina Hábæ, sem er
næsta hús hér við okkur og
þangað fluttist María til
hans. Svo það var ekki yfir
nema merkigarðinn að fara,
minna mátti það nú ekki
vera.“
„Eigið þið mörg böm?“
„Við eigum þrjár dætur og
einn uppeldisson, Kristján að
nafni. Hann kom hingað sex
ára og var á leið suður 1