Morgunblaðið - 05.01.1964, Blaðsíða 11

i Sunmidaítur S. jan 1964
MO RGUNR1ADIÐ
U
Hafnir til Ólafs Ketilssonar,
þar sem hann átti að dveljast,
en María var beðin fyrir hann
og var í ráði að hann væri
hér í 6 eða 8 daga. En hann
er hér enn. Á þessu ári lýkur
hann jarðfræðiprófi frá há-
skólanum í Köln. Hann er
prýðilegur námsmaður.“
Það var gleði og þakklæti
í augum Árna þegar hann
sagði okkur frá þessu æfin-
týri um uppeldissoninn, en
við lögðum saman tvo og tvo
og ég hugsaði með sjálfum
mér: Ekki þarf hjartahlýja
þessa heimilis frekari vitna
við.
Þegar við vorum seztir við
kaffiborðið sagði Árni:
„Pabbi varaði mig við
tvennu, þegar ég tók við for-
mennsku eftir hann: að krusa
ekki Moldu og fara ekki yfir
Grænuborgarhraun í norðan-
rokum, því þá brýtur á hraun
inu. Vindstrengurinn er harð-
astur yfir Moldu, sem er sand
vík norðan megin við Stap-
ann, en um Grænuborgar-
hraun liggur leiðin heim í
Vörina. í slæmum veðrum á
maður að vera á dýpinu fyrir
utan brúnina og taka svo vör-
ina fyrir sunnan hraunið."
„Líkaði þér á sjónum?“
„Ég hafði gaman af að
sigla en ég var alltaf sjóveik-
ur þangað til ég varð formað-
ur.“
„Nú, af hverju, var það á-
:byrgðin?“
t „Ætii það ekki, ég veit það
ekki. Þegar ég var strákur
var sagt að sjóveiki væri í-
myndun. Oftast var kallað á
nóttunni, og ef hann var á
norðan kastaði ég upp úti á
hlaðinu. Þá vissi ég að það
var ylgja á sjó. En þið getið
ekki ímyndað ykkur hvemig
lyktin var af stökkum og
brókum, þegar þau höfðu ver-
ið vindþurrkuð í norðanátt-
inni og gljáðu af grút. í þá
daga var alltaf notuð ný lif-
ur. Líklega hefur hún átt sinn
þátt í sjóveikinni.
En þegar ég var orðinn for-
maður voru skinnstakkarnir
og grúturinn úr sögunni. Þá
voru brækurnar blásteinslit-
aðar og gafst vel.“
f „Héðan eru ættaðir margir
i góðir sjómenn?"
„Já, já, Auðunssynir eru
settaðir héðan, Sæmundur
' Jónsson afi þeirra bjó á
Minni-Vatnsleysu og Auðunn,
faðir þeirra, annálaður mót-
©rbátsformaður gerði út frá
Vatnsleysu, éins og þið
kannski vitið.“
Við fórum nú út i aðra
eálma og ég spurði Árna
hvort hann treysti sér til að
leiða getum að því hver
Stapadraugurinn væri. Hann
•ýáraði neitandi og bætti við:
„Én ég veit að það er ekki
Stjáni blái, áreiðanlega ekki.
Eg var með honum í vega-
vinnu á Stapanum og elsku-
legri manni hef ég ekki
kynnzt."
„Hvenær var það?“
„1911“
„Hann drukknaði.“
„Já, hann fórst hér í Vík-
Inni. Hann getur orðið afskap-
' lega hvass hér út Vogavíkina.
Ég heyrði það á sinum tíma
•ð bátar hafi skömmu fyrir
•ldamót þurft að hleypa und-
an Stapanum til Njarðvíkur,
en Guðmundur gamli Bjarna-
•on, þekktur formaður, tók
•ig þá til og krusaði sig heim
i Voga. Honum þótti vist nóg
um ferðalagið eftir á og sagði
fátt. En næst þegar hann var
kenndur gat hann ekki á sér
setið og sagði: „Helvítið hún
Molda skai ekki snuða mig.“
„Stjáni blái hefur verið
þekkt persóna hér um slóðir
á sinni tíð?“
„Hann var annálaður sjó-
maður, eins og þú getur séð
•f lýsingu Arnar Arnarsonar,
•em ég hygg að sé á margan
hátt rétt. Ég heyrði þó eink-
um talað um að hann hafi
verið frábær flatningsmaður.“
„Var hann myndarlegur
maður?“
„Jæja, jú, heldur var hann
karlmannlegur. Hann var
rauðbirkinn og ákaflega hlé-
drægur fannst mér. En ég
sá hann aldrei með víni, og
undarlega koma mér fyrir
sjónir þessi orð skáldsins, við
skulum fletta upp í ljóðum
hans — jú hérna er kvæðið
um Stjána bláa:
Þá var stundum hlegið hátt
hnútum kastað, leikið grátt,
hnefar látnir semja sátt,
sýnt, hver átti í kögglum
mátt.
Þennan Stjána þekkti ég
ekki. Hins vegar gæti ég vel
trúað að hann sigli enn hvass
an beitivind austur af sól og
suður af mána. Og kannski
það sé líka rétt að drottinn
sjálfur hafi staðið á ströndu,
eins og skáldið segir, stillt
vind og lækkað sæ, hver veit
nema svo hafi verið?“
„Þú ert auðvitað alirm upp
í góðum siðum og guðstrú?"
„Ég veit ekki hvað ég á
að segja, það voru alltaf lesn-
ar heima föstuhugvekjur Pét-
urs, Passíusálmarnir og á
sunnudögum var Pétur einnig
lesinn og stundum Jón Vída-
lín. Ef Passíusálmarnir voru
illa lesnir, áminntu foreldrar
mínir þann sem las, og þótti
okkur krökkunum sneypu-
legt að fá slíka. áminningu. Þá
hlupum við inn í næsta her-
bergi og hlógum að þeim sem
hafði lesið, að honum skyldi
hafa fipast svo illilega. Þau
kunnu sálmana utan bókar og
pabbi var snillingur í lestri
og las oft sjálfur. Samt sögðu
kerlingarnar hér í kring að
hann væri trúlaus, því hann
hefði lesið Darwin."
Ég spurði Árna hvort hann
hefði haft afskipti af opin-
berum málum. Hann sagði að
ekki hefði farið mikið fyrir
því. En þó bætti hann við að
hann hefði verið kosinn í
hreppsnefndina 1921, þá ung-
ur maður í foreldrahúsum.
„En kosningin var kærð
vegna þess ég væri vinnu-
maður. Ég varð reiður og
neitaði því harðlega að ég
væri vinnumaður, þó ég
byggi hjá foreldrum mínum.
A þessum tíma voru ekki til
aðrar stéttir en lausamenn og
vinnumenn, auk bænda. Eg-
ill bróðir fór til Klemensar
Jónssonar og sagði honum frá
þessu. Klemens sagði að þetta
hefði komið fyrir hjá sér, þeg
ar hann var sýslumaður Ey-
firðinga og þá hefði hann
dæmt manninum sætið. Þá
sagði ég: „Nú fer ég til sýslú-
mannsins og fæ hlut minn
réttan.“ Gekk síðan á fund
Magnúsar Jónssonar, sýslu-
manns, en hann sektaði mig
fyrir ólöglega lausamennsku,
og útvegaði mér síðan lausa-
mennskubréf. Og fyrir þetta
og lausamennskubréfið mátti
ég borga 50 krónur, sem var
þó nokkur upphæð í þá daga
Svo var kosningin endurtek-
in og ég var kosin, en kerl-
ingarnar hér sögðu að ég
hefði keypt mig inn í hrepps-
nefndina."
„Það var það fyrsta sem ég
heyrði um þig,“ sagði frú
María og gægðist inn um
dymar.
„Hvað?“ spurði Árni undr-
andi.
„Að þú hefðir keypt þig
inn í hreppsnefndina.“
„Og þá hefurðu farið að
veita mér athygli?14
„Já,“ svaraði frúin bros-
andi og gekk aftur fram í sím
stöðina.
„Þarna sjáið þið,“ sagði
Árni, „maður veit aldrei hve
nær hamingjan er manni hlið-
holl og hvenær ekki. Ef kerl-
ingarnar hefðu ekki sagt að
ég hefði keypt mig inn í
hreppsnefndina, væri ég lik-
lega einsetukarl, og hefði allt
á hornum mér — já, eða
kannski stæði ég enn í þeim
mannraunum að klóra mig
inn í hreppsnefndina eða
sýslunefndina eða inn á þing,
hver veit? Ég er þeim stór-
þakklátur. Þær eru flestar
horfnar, blessaðar, og hvíii
þær í friði. Af einu ætla ég
samt að grobba í lokin. Ég
var í kjörstjórn hreppsins
þegar Ólafur Thors var fyrst
kosinn á þing í sýslunni. Ég
mat hann mikils strax í upp-
hafi og meir eftir því sem
ég kynntist honum betur.
Einnig get ég sagt ykkur að
ég var formaður skólanefnd-
ar frá 1926-1958. Þegar Brynj
ólfur Bjarnason var mennta-
málaráðherra skipti hann um
flesta skólanefndaformenn, en
ég fékk skipunarbréf daginn
áður en skólinn var settur,
og þá varð mér að orði:
„Hann hefur ekki fundið
neinn rauðari en mig.“ Og
það eru sterk meðmæli með
Vogunum, get ég sagt ykk-
ur.“ M.
— Hannes Hafstein
Framhald ai bls. 6
dönsku) og þess gætt, að hann
stangaðist ekki á við íslenzka
textann, sem Alþingi fengi til
meðferðar.
Því er lýst skilmerkilega í
ævisögunni og vitnað í gögn
(bls. 267), á hvern hátt þetta
var gert, með viðurkenningu á
þýðingum orðtækja á íslenzku, í
bókunum millilandanefndarinn-
ar.
I dag er sá háttur hafður á,
að fela eiðsvörnum skjalþýð-
endum slik verk og bera æðstu
dómstólar fullt traust til slíkra
afhafna. Hvað má þá segja um
fulligildingu textaþýðinga, sem
þjóðfulltrúar beggja landanna
stóðu að?
I ritdómum um nýja bindið
er enn vitnað í danska textann,
sem er naumast til annars gert
en halda lífi í gömlu innlimunar-
grýlunni.
Ef allt væri með felldu, ætti
íslenzki textinn að geta nægt.
í 1. grein hans stendur m. a.:
„Dáramörk og ísland eru því í
ríkjasambandi, er nefnist „veldi
Danakonungs".
Heiti ríkjasambandsins er
þannig „veldi Danakonungs“, —
en sú þýðing á orðtækinu „det
samlede danske Rige“ var viður-
kennd á fundi millilandanefndar
innar 13. maí 1908 — og því eng-
inn vafi á, að það var „konungs-
sa'mband", hvort heldur danska
orðið fyrir rikjasambandið var
,,Statsforbindelse“ eða „Stats-
forbund", en um þau orð var
þrefað endalaust. Og það var
einmitt „óhagganlegt konungs-
sarr»ba.nd“, sem samningurinn
skyldi reistur á, m.a. að kröfu
Tsafoldar af tilefni Þingvalia-
fundarins 1907 (bls. 177).
Andstæðingar Uppkastsins
1998 lögðu ekki trúnað á að
konungsvaldið væri samofið
utanríkis- og hermálum og full-
yrtu, að hægt mundi vera að
semja svo, að öllum máium
mætti segja upp nema konungs-
samibandinu einu. Þetta sama
virðist hafa einnig verið skoðun
manna hér á landi 1918, þegar
samið var um uppsegjanlegt
utanríkismiálaumboð. Það kom
ekki á daginn fyrr en 1943,
að konungssambandið gat ekki
staðist eitt út af fyrir sig.
Hannes Haf9teinn hafði þvi
rébt að mæla á Alþingj 1909, er
hann fullyrti að ísland hefði
fengið óskir sínar og krötfur
uppfylltar með Uppkastinu,
eftir því 9em ýtrast var umnt,
ef konungssambandið skyldi
baildast".
fslenzki textinn um heiti sam-
bandsins var ekki tvíræður, en
það var hinn danski aftur á
inóti, út af fyrir sig.
Hannes Hafsteinn segir á ein-
um stað (Alþ.), að kannski hefði
D „Monai'ki“ farið betur, en það
hafi mætt andstöðu Dana, af
sérstökum sögulegum ástæðum.
Þjóðar-viljanum íslenzka, sem
gerði vart við sig á ýmsah hátt
meðal annars á Þingvallafund-
um, hlaut að vera fullnægt með
því að ísland yrði viðurkennt
sjálfstætt ríki í veldi Danakon-
ungs, fyrst konungsvaldið átti
að vera óhagganlegt.
Danski þjóðarviljinn, aftur á
móti, sem var túlkaður á sér-
staklega óhagstæðan hátt af
Knud Berlín, vildi ekki sleppa
„det samlede danske Rige“.
Tregða dönsku nefndarmann-
anna ti-1 breytinga er því skiij-
anleg, þótt þeir hefðu hug á að
gera samnefnarmönnum sínum
til geðs í þessu efni.
Þessvegna var lausnin á þessu
máli snjallræði, að fullgilda í
nefndinni báða textana, sem
samhljóða að merkingu.
Þar með var í rauninni kippt
fótum undan „rikisheildar"—
hugmyndinni í Danmörku, þótt
hún lifði góðu lifi eftir sem áður
á fslandi. Danir hefðu vaknað
upp við þann vonda draum, að
„Rige“ var ekki lengur tvírætt,
heldur hefði það merkinguna
„Kongedömme“, veldi konungs.
Þegar samlbandslögin 1918
voru i deiglunni, var hin þrá
láta orðtækjarimma frá 1908
vaikin upp. í álitj meiri hluta
fullveldisnefnda 1918 birtist ný
útgéfa af þýðingunni á „det sam
lede danske Rige“. Nú var það
„sameinaða danska ríkið“.
Bftir þessu hefði þá átt að
leggja heitið „sameinaða gufu-
skipafélagið" út á dönsku „det
samlede dampskipselskab".
„Samlede værker" yrði þá
„sameinug ri't“, þótt Ijóst sé, að
sjá'Hstæð rit eru ekki sameinuð,
heldur safnað saman óskertum í
eina heild.
Slíkur frágangur þýðingar 4
einræðu máli, er lítt skiljanlegur
frá jafn virðulegri nefnd, því
þar gat ekki verið vankunnáttu
til að dreifa.
Söguritun Kristjáns Alberts-
sonar hefur yfirleitt verið lýst
þannig, að óvenjuleg æviskrán-
ing sé á ferðinni, vegna fjöl-
skrúðugra ívitnanna, til lofs og
til lasts, í skjaltfestar heimildir.
Sá ótti greip nokkuð um sig
eftir fyrrj bókina, að hin næsta
j kynni að verða þunglamaleg af
þessum sökum. En bókin er'talin
„svo bráðskemmtileg að öllu
læsilegri bækur gerist ekki“.
Allur þorri þjóðarinnar er
yngri en svo, að muna eða hafa
litfað atburði fyrir meira en 50
árum. Þetta fólk er því ósnortið
af tilfinningasemi eldri kynslóð-
arinnar, sem enn ornar sér við
glæður endurminninganna um
þá atburði og lætur þá oft rökin
iönd og leið.
Yngri kynslóðir krefjast aftur
á móti að fá gögnin í hendur
og láta þau taia sínu máli. Marga
hef ég heyrt láta í ljós þakk-
læti til Kristjáns Albertssonar
fyrir að hatfa gert mönnum slíkt
kleift, með hinum nýja hætti,
að fara vísindalegar slóðir sagn-
ritunar, án þess að rýra gildi
j ritsins til fróðleiks og skemmt-
unar.
En þar sem einnig hafa heyrzt
i raddir, sem telja ágalla á sagn-
J fræði Kristjáns Albertssonar og
l skort á hlutleysi í frásögn, er
æskilegt að misbrestir i sagn-
rituninni séu dregnir fram í dags
ljósið með framvísun heimilda.
Það er rétt, sem sagt er í einu
dagblaðanna (Tíminn), að það
I væri í anda söguhetjunnar „að
| lýsa upp skörðin jafnt og tind-
! ana“.
Ásgeir Þorsteinsson.
Kefiavlk — Útsaia
hefst á mánudag.
Elsa,
Hafnargötu 15
Einanpnarkork
fyrhliggjandi.
Jónsson & Júlíusson
Tryggvagötu 8. — Sími 15430.
Bifvélavirkjar
Rikisfyrirtæki óskar að ráða bifvélavirkja sem verk
stjóra á bifreiðaverkstæði, ennfremur bifvélavirkja
til viðgerða. Þeir, sem hefðu áhuga á þessu leggi
nöfn sín ásamt símanúmeri á afgreiðslu Mbl. fyrir
mánudagskvöld, merkt: „Bifvélavirkjar — 3543“.
Notið frístundirnar
Hraðritun — Vélritun
PITMAN liraðritun. — VÉLRITUN - uppsetning og
frágangur verzlunarbréfa, samninga o. fl.
DAG- og KVÖLDTÍMAR. Kennsla að hefjast. —
Upplýsingar og innritun í síma 19383 frá kl. 12-2 e.h.
HILDIGUNNUR EGGERTSDÓTTIR,
Stórholti 27 — Sími 19383.