Morgunblaðið - 05.01.1964, Blaðsíða 19

/ Sunnudagur 5. jan. 1964
MOkCU N BLAÐIÐ
19
Kjörorð Kenyatta eru nú
,IJhuru na Moja* - ,Frelsi og eining4
DAGANA 10. og 12. desember
bættust í hóp frjálsra ríkja
heims Afríkuríkin Zanzibar
og Kenya, bæði fyrrverandi
nýlendur Bréta. Vegna hinn-
ar rósturssömu og löngu
sjálfstæðisbaráttu Kenya þyk-
ir þessi atburður hafa sér-
staka þýðingu fyrir þróun
Afriku. Kenya er 35. ríki álf-
unnar sem sjálfstæði hlýtur,
31. frá lokum síðari heims-
styrjaldarinnar.
Kenya, sem tekur yfir
582.650 ferkm., takmarkast af
Eþíópíu og Súdan í norðri,
Uganda í vestri, Tanganyika í
suðri Somaliu í norðaustri og
Indlandshafi í austri. íbúar
voru á síðasta ári taldir 6V2
milljón talsins, en þeim fer
ört fjölgandi. Af þeim töldust
60.000 hvítir menn, 170.000
Indverjar, 37.000 Arabar —
en aðrir Afríkumenn af um
það bil 40 ættflokkum. Eftir
megin - tungumálum Afríku-
mannanna má skipta þeim í
fjóra aðal ættbálka, Nilotica,
Bantu-menn, Hamíta og hálf-
Hamíta. Helzti ættflokkur
hinna fyrstnefndu eru Luo-
menn, en Kikuyu ættflokkur-
inn er helztur Bantu manna.
Af hálf-Hamítum eru Masai-
menn fjölmennastir og af
Hamitum Galla og Boran, en
fólk af þeim ættflokkum
byggir einnig Somaliu og
Eþíópíu.
Að fengnu sjálfstæði blasa
margvíslegir erfiðleikar við
Kenya — og ótti við hugsan-
legar ættflokkadeilur er ríkj-
andi meðal allra íbúanna. —
í>ótt ríkið sé að því leytinu
betur undir sjálfstæði búið en
mörg önnur Afríkuríki hafa
verið, að þar er sterk stjóm
með 95 sæta þing-meirihluta
að baki, er ljóst, að minni ætt-
flokkarnir óttast mjög yfirráð
hinna stærri, Luo og Kikuyu
manna, og þora fáir að spá
um, hvað þeir muni taka til
bragðs, ef þeim finnst á hlut
sinn gengið.
Annað meginvandamál hins
sjálfstæða Kenya er óleystar
deilur við íbúa í Norð-austur
héraði landsins (North-East-
em Region) er liggur að
landamærum Somalíu — þar
búa um 200.000 manns, mest-
megnis múhameðstrúarmenn,
er krefjast aðskilnaðar frá
Kenya. Stjórn Somalíu, sem
nýl^a hefur gert hátt í 1200
milljón króna (ísl.) vopna-
sölusamning við Sovétstjórn-
ina, hefur nánast hótað innrás
í héraðið og hefur þegar kom-
ið til átaka milli landamæra-
varða. íbúar héraðsins eru
skyldari íbúum Somalíu en
Kenya — og eru þess ekki
ófúsir að sameinast fyrr-
nefnda ríkinu.
Vandamál þetta er ekki nýtt
af nálinni, en Bretar hafa
veigrað sér við því að höggva
á deiluhnútinn og kosið frem-
ur að láta hinu nýfrjálsa ríki
vandamálið eftir I vöggugjöf.
Þó hefur brezka stjórnin
ákveðið að hafa 4500 manna
herlið í Kenya næstu 18 mán-
uði til aðstoðar stjórninni, ef
til tíðinda skyldi draga á
landamærunum.
Kenyatta, frelsisihetja og
þjóðarleiðtogi Kenya hefur
þegar lýst því yfir, að fyrsta
verkefni stjórnar hans á sviði
utanríkismála verði að vinna
að myndun ríkjasambands
Austur-Afríku, þ.e. Kenya,
Uganda, Tanganyika og Zanzi-
bar — og mun han,n telja að
slíkt samband gæti orðið
Kenya mjög til halds í deil-
um við Somalíu. Fyrrgreind-
ar þjóðir hafa þegar samvinnu
á sviði póst- og símaþjónustu,
járnbrauta og afgreiðslu skipa
í hafnaborgum. En sá hængur
er á frekari samvinnu þeirra,
að Apollo Milton Obote, for-
sætisráðherra Uganda, og
ákafur aðdáandi Nkrumah,
forseta Ghana, er uggandi um,
að áhrif sín verði lítil í ríkja-
sambandi, þar sem hinir
sterku persónuleikar Keny-
atta og Julius Nyerere í
Tanganyika eiga i hlut
★ ★ ★
Saga sjálfstæðisbaráttu Ke-
nya er svo nátengd sögu Yomo
Kenyatta, sem nú er orðinn
fyrsti forsætisráðherra sjálf-
stæðs Kenya, að vart verður
á milli skilið.
Yomo Kenyatta — eða
Kaman Ngengi, eins og hann
hét upphaflega er af Kikuyu-
ættflokknum. Hann fæddist
fyrir 60—70 árum í Kohaweri,
hvaða ár er ekkr vitað, hvað
þá hvern mánuð eða dag árs-
ins. Fyrir um það bil tíu ár-
um sagði hann fyrir rétti: Ég
veit ekki hvenær ég fæddist,
hvorki hvaða dag, mánuð né
ár — en ég held ég sé kom-
inn yfir fimmtugt.“ Nokkru
síðar ákváðu brezk yfirvöld,
að hann skyldi talinn fæddur
árið 1893 og væri hann sam-
kvæmt því um sjötugt.
Hið eina, sem vitað er um
barnæsku Kenyatta er, að
hann naut einhverrar læknis-
hjálpar viíf sjúkdómi í baki
svo og uppfræðslu hjá kristni-
boðstöð skozka trúboðsins í
Kikuyu. Hann starfaði þar um
hríð sem vikadrengur í eld-
húsi, en lærði síðar trésmiði.
Þaðan hélt hann til Nairobi
og starfaði þar sem eftirlits-
maður vatnsbóla borgarinnar.
Þá hlaut hann nafnið Keny-
atta af flúruðu og perlu-
saumuðu belti, er hann jafn-
an bar.
Kenyatta hefur tekið virk-
an þátt í stjórnmálum frá því
árið 1920. Fyrst gerðist hann
meðlimur í flokknum East
African Association, því næst
framkvæmdastjóri Kikuyu
Central Association, sem var
fyrsti flokkur þjóðernissinna
í Kikuyu, stofnaður af Afríku
mönnum, er settu sér það
markmið, að vinna aftur land
svæði, sem fyrstu evrópsku
landnemarnir höfðu slegið
eign sinni á. Kenyatta rit-
stýrði þá blaði, er flokkurinn
gaf út á máli Kikuyu manna
og nefndist Muigwithania, —
og var helzti málsvari blökku-
manna gegn einkarétti Evrópu
manna til búsetu á hásléttum
Kenya.
Árið 1929 fór Kenyatta fyrst
til Bretlands, í nefnd Kikuyu
manna, er leitaði heimildar
brezku stjórnarinnar til rekst-
urs sjálfstæðra skóla Afríku-
manna á landsvæði þeirra.
Tveim árum síðar kom Keny-
atta aftur til Bretlands og
dvaldist þar þá í fimmtán ár.
Hann lagði framan af stund
á enskunám við Quaker Col-
lege í Woodbrooke. Siðan
fluttist hann til London, tók
þar á l'eigu íbúð ásamt banda-
ríska negrasöngvaranum Paul
Kenyatta vinnur eið aö embætti forsætisráðherra Kenya.
Robeson, og blökkumannin-
um Peter Abrahams, rithöf-
undi frá £>uður-Afríku. Frá
1933 starfaði Kenyatta sem
aðstoðarkennari í hljóðfræði
við School of African and
Oriental Studies en stundaði
jafnframt nám í mannfræði
við London School of Eco-
nomics og lauk þar prófi árið
1936. Þá skrifaði hann og fékk
út gefna bókina „Facing
Mount Kenya“, sem er ítar-
leg frásögn af siðum og venj-
um Kikuyumanna, en þeir
tilbiðja hið mikla fjall Kenya,
og telja það bústað guðs.
Að prófi loknu ferðaðist
Kenyatta víða um Evrópu,
hann dvaldist um skeið - í
Rússlandi og stundaði nám
við Moskvuháskóla. í heim-
styrjöldinni síðari dvaldist
hann í Bretlandi, vann sem
landbúnaðarverkamaður og
fyrirlesari fyrir fræðslusam-
band verkamanna. Hann
kvæntist 1943 brezkri konu,
Ednu Clarke og gat við henni
einn son, en þremur árum
síðar yfirgaf hann þau og hélt
aftur heim til Kenya.
Meðan Kenyatta dvaldist í
Englandi barðist hann ákaft
fyrir auknum réttindum
blökkumanna í Kenya og
hann var í hópi þeirra, er
stofnuðu til ráðstefnu Afríku-
manna í Manchester 1945.
★ ★ ★
Þegar Kenyatta sneri til
Kenya 1946 komst hann að
raun um að nýlendustjórninni
var heldur lítt um hann gefið.
Flokkur hans, Kikuyu Central
Association hafði verið bann-
aður á styrjaldar árunum og
þess í stað kominn á fót nýr
flokkur Kikuyu manna, The
Kenya Afrícan Union, þar sem
Kenyatta tók þegar við for-
ystu. Hin ákafa barátta hans
fyrir réttindum innfæddra,
frábær mælska og virðing á
fornum siðum og venjum ætt-
flokkanna og þekking á þeim
aflaði honum geysi mikils
fylgis manna af öllum aldurs-
flokkum og ættflokkum. —
Hann gætti þess og vel, að
fulltrúar þeirra flestra fengju
sæti í framkvæmdastjórn og
nefndum þótt hann hefði að
sama skapi auga með því, að
ekki slaknaði á stjórnartaum-
unum í höndum hans. Qginga
Odinga aflaði flokknum mik-
ils fylgis meðal Luo ættflokks-
ins í Nyanza og árið 1951 var
tala félagsmanna komin upp í
150.000.
Skömmu eftir heimkomu
Kenyatta til Kenya varð hann
skólastjóri hins sjálfstæða
Kennaraskóla Afríkumanna -
og með þá aðstöðu, er það
starf skapaði, og flokkinn að
baki, jók hann fylgi sitt jafnt
og þétt, unz vald hans var
orðið innflytjendum hinn
mesti þymir í augum. Um
líkt leyti fór að bera verulega
á hinum hroðalegu ofbeldis-
aðgerðum Mau Mau-hreyfing-
arinnar, sem var bönnuð og
var Kenyatta talinn stjórna
þeim eða a.m.k. heimila þeim
að starfa í nafni flokksins K.
A.U. Kenyatta neitaði með
öllum slíkum ásökunum og
hefur alla tíð gert, en aldrei
hefur orðið að fullu ljóst,
hvort hann átti þar hlutdeild
að eða ekki. Hann hafði sagt
í ræðu árið 1951 „Landið er
okkar, verið ekki hræddir við
að úthella blóði til að vinna
stjóm þess í ykkar hendur,“
— og nokkru síðar hófust
svardagaathafnir og ofbeldi
Mau Mau. Var þessi ræða
Kenyatta talin þung á meta-
skálunum, þegar vega skyldi
og meta ábyrgð hans og jafn-
framt þótti hann hafa tilhneig
ingu til að afsaka aðgerðir
hryðjuverkamanna með þ ví,
að þeir væru þjóðernisinnar.
Villimennskan, sem lýsti
sér í ofbeldisaðgerðum Mau
Mau var hrollvekjandi. Þær
beindust ekki aðeins . gegn
hvítum landeigendum heldur
og í miklum mæli gegn þeim
innfæddum, er reituðu sam-
starfi við Mau Mau. Af hálfu
Breta var hreyfingin bæld
niður með mestu hörku. Neyð-
arástandi var lýst í landinu
1952 og þar til því var aflétt
1960 voru 11.500 Mau Mau
Frh. á bls. 25