Morgunblaðið - 07.11.1970, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. NÓVEMBER 1970
— Verðstöðvun
Framhald af bls. 1
Áætlað er að hún gefi 143 millj.
króna. í þriðja lagi mun ríkis-
sjóður sjálfur leggja fram 256
milljónir króna. Samtals nemur
þessi fjáröflun 644 milljónum
króna.
AÐDRAGANDINN
Um aðdraganda þeirra ráðstaf
ana gegn verðbólgunni, sem rík-
isstjórnin hefur nú lagt til seg-
ir svo í greinargerð með frv.:
„Ráðstafanir þær, sem ráð-
gerðar eru skv. lagafrumvarpi
þessu og í tengslum við það,
miöa að því að stöðva verð-
bólguþróunina með því að stöðva
víxlhækkanir kaupgjalds og verð
lags við það mark, sem orðið
var 1. september s.l. Þegar á allt
er litið, mun launþegum jafnt
sem atvinnuvegunum farnast
eins vel eða betur, verði gerðar
þær ráðstafanir, sem lagðar eru
til, fremur en áfram sé haldið
gagnvirkum aðlögunum verð-
lags og launa. En rikissjóður
mun nýta aukinn fjárhagslegan
styrk sinn í þessu skyni, og þar
með tryggja gildi gjaldmiðilsins
og rekstrargrundvöll útflutnings
framleiðslu.
Heildarmeðaltal launahækkun-
ar, sem um var samið í júni s.l.,
er talið hafa numið um 18%, en
að meðtalinni verðlagsuppbót
skv. maí-vísitölu, sem jafnframt
var samið um, mun alls hafa ver
ið samið um nálægt 21.5% kaup-
hækkun að meðaltali. Hækkun
framfærsluvísitölu í ágúst um
4.25% leiddi til hækkunar kaup-
greiðsluvísitölu um 4.21% hinn
1. september. Nú er almennt
kaupgjald því um 26.5% hærra
en það var fyrir síðustu kjara-
samninga. Nýlegar athuganir
benda til þess, að framfærslu-
vísitalan myndi að óbreyttu
hafa hækkað um 11.8% frá maí
til nóvember, en alls um 13.1%
frá maí til febrúar n.k. Kaup-
greiðsluvísitalan mundi þá ná
110.4 stigum hinn 1. desember
og 111.7 stigum hinn 1. marz, og
væri kaupgjald þá orðið 35.7%
hærra en fyrir kjarasamning-
ana. Með þessu eru ekki taldar
áframhaldandi víxlverkanir af
völdum þeirra verðlagsuppbóta,
sem þar með væru fram komn-
ar. Að þeim meðtöldum mundi
framfærsluvísitalan hafa hækk-
að síðari hiuta næsta árs um
a.m.k. 16% frá maí s.l. og kaup-
greiðsluvísitalan um 14%.
Mundi kaupgjald þá alls hafa
hækkað um 38.5% frá maí s.l.
Hér er um lágmarkshækkun að
ræða, þar sem ekki er gert ráð
fyrir óframkomnum erlendum
verðhækkunum, né öðrum óvissu
atriðum, sem leitt gætu til verð-
hækkana. Hækkunin kynni því
að fara fram úr þessari áætlun,
ef ekki yrði gripið til fyrirhug-
aðra ráðstafana.
Þótt verðhækkanir þessar séu
miklar, eru þær ekki meiri en
ástæða var til að ætla, að kjara-
samningarnir í sumar leiddu til,
sé jafnframt tekið tillit til er-
lendra verðhækkana. Þó hefur
komið í ljós, að ástæður til verð
hækkana hafa ekki einskorðazt
við nýgerða kjarasamninga og
erlendar verðhækkanir, heldur
höfðu bæði einkaaðilar og opin-
berir aðilar dregið af ýmsum
ástæðum að taka tillit 411 fyrri
kostnaðarhækkana. Lágmarks-
áætlun, sem gerð var í vor um
áhrif hækkaðs launakostnaðar,
benti til, að 21.5% hækkun myndi
leiða til 13.1% hækkunar verð-
lags. Við það bætast áhrif er-
lendra verðhækkana um u.þ.b.
1.6%, en að meðtöldum víxl-
verkunum frá þeirri viðbótar-
hækkun mátti gera ráð fyrir
15—16% heildarhækkun verð-
lags, eða nokkurn veginn jafn
mikilli og nú er talið útlit fyrir
að óbreyttu.
Af þessu er augljóst, að ekki
var hægt að koma i veg fyrir
verðlagshækkanir með beitingu
verðlagsákvæða, áður en aðlög-
un verðlags að hækkun launa-
kostnaðar í öndverðu var kom-
in fram. Rök þau, sem færð
voru fram fyrir nauðsyn þess-
ara hækkana, voru svo sterk, að
þeim varð ekki andmælt. Hækk-
anirnar hafa dreifzt mjög al-
mennt á allar tegundir vöru og
þjónustu og tiltölulega jafnt, eft
ir því, sem tilefni hafa gefizt til.
Hafa hlutaðeigandi yfirvöld
fylgzt rækilega með verðlagsað-
löguninni með stuðningi sundur-
liðaðra vísitöluyfirlita og áætl-
ana og unnið að samræmdu
mati hækkunartilefna, svo að
sem fastast yrði á móti sporn-
að. Hefur jafnframt verið unn-
ið að því að ljúka þeirri verð-
lagsaðlögun, sem óhjákvæmileg
reyndist, meðan athuganir hafa
farið fram til undirbúnings al-
mennum aðgerðum til verðstöðv
unar.“
Og ennfremur segir þar:
„í viðræðunum (þ.e. viðræð-
um ríkisstjórnarinnar, ASl og
vinnuveitenda. Innskot Mbl),
voru, auk margháttaðra heimilda
um launa- og verðlagsmál, lagð-
ar fram skýrslur og áætlanir um
þjóðarframleiðslu, útflutnings-
tekjur, innflutning, jöfnuð þjóð-
arbúsins út á við og afkomu at-
vinnuveganna. Kom fram, að
kaupmáttur launa og neyzla ein
staklinga hafa aukizt mjög
verulega. Kaupmáttur launa yfir
timabilið júní 1970—maí 1971
mun verða 17.4% hærri en í
maí s.l., eða 14% hærri en í júní
byrjun s.l. Kemur sú aukning í
framhaldi af 6.6% aukningu
kaupmáttarins á síðasta samn-
ingstímabili frá maí 1969 til júní
byrjunar 1970. Áætlað hefur ver-
ið með hliðsjón af þegar gerð-
um kjarasamningum, að aukn-
ing einkaneyzlu muni nema
12.9% milli 1969 og 1970 og 9%
til viðbótar milli 1970 og 1971.
Á yfirstandandi ári mun verða
hagstæður greiðslujöfnuður við
útlönd og afkoma útflutnings-
atvinnuveganna yfirleitt góð.
Eins og máldn stóðu eftir síð-
ustu hækkun verðlagsuppbóta í
september voru horfur á, að ó-
heft verðbólguþróun mundi
leiða til hallareksturs útflutn-
ingsgreinanna og óhagstæðs við
skiptajöfnuðar er hvort um sig
gæti numið hundruðum milljóna.
Hins vegar var talið, að með
stöðvun á því stigi framleiðslu-
kostnaðar, sem þá ríkti, mundi
haldast bærilegur jöfnuður. Af-
urðaverð er tíðum breytingum
undirorpið. En hærra verðlag en
náðst hafði í september s.l. hlýt
ur að teljast ótryggur grundvöll
ur. Það er hlutverk verðjöfnun-
arsjóðs sjávarútvegsins að jafna
tímabundnar sveiflur afurða-
verðsins: Áframhaldandi verð-
bólga myndi hindra þróun þeirra
útflutningsgreina, sem staðið
gætu við hlið sjávarútvegsins.
Sérstaka áherzlu verður að
leggja á, að þær launahækkanir,
sem útflutningsatvinnuvegirnir
geta borið, komi fram sem raun
verulegar kjarabætur, en ekki
sem verðlagsuppbætur, sem ekki
fela í sér aukið raungildi launa.
Á þennan hátt er stefnt að
auknu atvinnuöryggi, sem er
jafn mikilvægt launþegum og at
vinnurekstrinum."
VERDSTÖÐVUN
í greinargerð frv. segir svo
um sjálfa verðstöðvunina:
„Gert er ráð fýrir, að verð-
stöðvunin taki gildi miðað við
verðlag hinn 1. nóvember, en frá
og með þeim degi gekk í gildi
bann við verðhækkunum á þeim
vettvangi sem vald Verðlags-
nefndar nær til, sbr. lög nr. 54
1960......
Með verðstöðvuninni, þ.e. al-
mennu banni við verðhækkun-
um, er gerð ráðstöfun til þess
að fyrirbyggja, að verðlag hækki
frekar en gert er ráð fyrir í of-
angreindu, og óhjákvæmilegt
hlýtur að teljast. En auk þess
hafa þegar verið gerðar ráðstaf
anir til þess að hamla gegn verð
hækkunum, sem að öðrum kosti
hefðu orðið enn meiri en að of-
an greinir. Að tilhlutan ríkis-
stjórnarinnar hefur Verðlags-
nefnd starfað skv. þeirri megin-
reglu að taka ekki tillit til hækk
unar á launakostnaði vegna
verðlagsuppbóta í september, að
undantekinni útseldri vinnu, þar
sem launin sjálf eru sölueining
í viðskiptum. Jafnframt hefur
nefndin almennt beitt ströngu að
haldi i afgreiðslum sinum og
ekki leyft meiri verðhækkanir
en mat á afkomu hlutaðeigandi
fyrirtækja og atvinnugreina hef-
ur gefið tilefni til. Þá hefur rík-
isstjórnin hlutazt til um sérstak
lega strangt aðhald að verð-
ákvörðunum opinberra stofnana,
og hefur þeim verið haldið innan
mun þrengri marka en almenn-
ar reglur eða fyrirframáætlanir
um hækkunartilefni gáfu ástæðu
til og í sumum tilvikum langt
undir rökstuddum óskum hlutað
eigandi stofnana. Mun takmörk-
uð verðhækkun opinberra aðila
reyna mjög á hagræðingu og
nýtni í rekstri þeirra.
Ekki er unnt að gera ná-
kvæma grein fyrir því, að hvaða
marki fyrirstaða þessi hefur dreg
ið úr verðhækkunum. Eftir því
sem næst verður komizt, munu
verðhækkanir opinberra aðila
valda minni hækkun vísitölunn-
ar sem svarar um 0.4%-stigum
(m. v. maí-grunn) en skv. al-
mennri áætlun um hækkunartil
efni. Fyrirstaða verðlagsyfir-
valda gegn áhrifum september-
hækkunar launa mun að öllum
líkindum valda svipuðum eða
meiri mun, svo að alls hafi þeg-
ar verið hamlað gegn u.þ.b.
1%-stigs hækkun með ofan-
greindum ráðstöfunum."
LAUNASKATTUR
Um launasikattinn segir í grein
argerðinni:
„Álagning sérstaks launa-
skatts er framlag atvinnurekstr-
arins til verðstöðvunar. Er sú
leið einfaldari og eðlilegri en
aðrar, sem komið gætu til mála.
Skatturinn leggst á þá stærð í
rekstrinum, launakostnaðinn,
sem fyrst og fremst myndi
hækka, ef ekki kæmi til verð-
stöðvunar. Atvinnurekstrinum
er ætlað að bera þennan skatt,
án þess að tillit verði tekið til
hans í verðlagi vöru og þjón-
ustu. Þar sem orðið hefur mikil
og almenn aukning framleiðslu
og veltu fyrirtækja á þessu ári,
má telja víst, að atvinnurekstr-
inum muni almennt reynast
kleift að bera þetta nýja álag,
enda þótt örðugt geti reynzt í
þeim tilvikum, þar sem strang-
ast aðhald hefur verið haft að
verðlagi. 1 samanburði við þá
hæk'kun verðlagisuppbóta sem í
vændum væri að óbreyttu, er at-
vinnuvegunum augljós hagur að
því að greiða heldur hinn nýja
launaskatt."
VÆNTANLEG H/EKKUN
TRYGGINGAGJALDA
Um fyrirhugaða hækkun trygg
imgagjalda og að þau verða
ekki reiknuð í kaupgjaldsvísi-
töluna segir í greinargerðinni:
„Hliðstætt þessu hafa hækk-
anir tryggingagjalda vissa sér-
stöðu. Að framkominni væntan-
legri hækkun almannatrygginíga-
gjalds um næstu áramót, má
vænta, að samanlögð hækkun
þeirra og sjúkrasamlagsgjalda
verði til muna meiri hlutfalls-
lega en visitölunnar að öðru
leyti. En hækkun þessara
greiðslna á aðeins að nokkru
leyti rót sína að rekja til verð-
hækkana, heldur stafar af aukn-
um greiðslum til þeirra, sem
verst eru settir, i samræmi við
almennar kjarabætur, svo og af
mjög aukinni heilbrigðisþjón-
ustu. Mun í samskiptum laun-
þega og vinnuveitenda tæplega
hafa verið höfð hliðsjón af, að
framvinda félagsmála hefði slík
áhrif til örari víxlhækkana. Er
því gert ráð fyrir, að væntanleg
hækkun almannatryggingagjalds
um næstu áramót, er numið get-
ur um 0.4%-stigum, verði ekki
látin hafa áhrif til hækkunar
kaupgreiðsluvísitölu."
HLUTUR RÍKISSJÓÐS
Þá ar gerð grein fyrir því með
hverjum hætti ríkissjóði er kleift
að leggja fé af mörkum til verð
stöðvunarinnar. Um það segir í
greinargerð frv.:
„Ríkissjóði er kleift að taka
þetta á sig af eftirgreindum
ástæðum. Vegna minni útflutn-
ings landbúnaðarafurða, er leiða
mun af aukinni neyzlu innan-
lands, munu sparast um 130 m.
kr. í útflutningsbótum. Til að
mæta hækkuðum verðlagsupp-
bótum launa voru lagðar til hlið-
ar 150 m.kr. og sparast sú upp-
hæð a.m.k. að mestu leyti við
verðstöðvun. Að sama skapi verð
ur þrengra svigrúm fyrir aukn-
ingu annarra útgjalda, sem kann
að reynast nauðsynleg. En aftur
á móti mun auðið að ná drýgri
tekjum en reiknað er með í fjár
lagaírumvarpi út úr vissum
tekjustofnum, án þess að auka
skattbyrðar og jafnvel þótt þær
séu ákveðnar léttari en nú er.
Mun þessi hlið málsins vera til
meðferðar í sambandi við af-
greiðslu fjárlaga fyrir 1971. Loks
má vænta þess, að afkoman í
ár muni gera kleift að létta nokk
uð byrðar lánagreiðslna, sem
annars féllu til á næsta ári. Alls
má vænta, að framlag ríkissjóðs,
sem séð yrði fyrir með ofan-
greindum hætti, verði um 340
m.kr. miðað við heilt ár.
HÆKKUN F.IÖLSKYLDUBÓTA
Um hækkun fjölskyldubóta
segir svo:
„Fjölskyldubætur voru síðast
hækkaðar 1. apríl sl. um 27%,
nema bætur með 1. barni for-
eldra, sem stóðu óbreyttar. Fyr-
irhugað er að jafna greiðslur
með 1. barni við greiðslur með
síðari börnum og hækka hvorar
tveggja upp í 8.000 kr. m.v. heilt
ár. Áætlun um fjölskyldubætur
á heilu ári (1971) ásamt fyrir-
huguðum breytingum, er sem
hér segir:
Núgildandi áætlun:
1. barn foreldra
4.356
Ársupphæð m. kr.
139.4
ársbætur á barn
Síðari böm
Ársbætur á barn
5.532
Ársupphæð m. kr.
226.8
Alls 366.2
Auknar bætur
Ársbætur á barn
8.000
Ársupphæð m.kr.
584.0
Aukning bóta
Ársupphæð m.kr.
217.8
Niðurfærsla vísitölu fram-
færslukostnaðar við þessa aukn
ingu fjölskyldubóta mun verða
um 1.55%-stig á maí grunn. Gert
er ráð fyrir, að hækkaðar fjöl-
skyldubætur taki gildi frá 1. nóv
ember, og nemur kostnaður
hækkunarinnar á gildistima lag-
anna þá um 180 m.kr.
Hækkun ársupphæðar fjöl-
skyldubóta mun verða sem hér
segir, miðað við mismunandi
barnafjölda foreldra:
Börn í fjölskyldu
I. barn
Ársupphæð bóta í krónum
Fyrir hækkun
4.356
Eftir hækkun 8.000
Hækkun 3.644
2 börn
9.888
16.000
6.112
3 börn
15.420
24.000
8.580
4 börn
20.952
32.000
II. 048
NIÐURGREIÐSLITR BÚVARA
Um fyrirhugaðar auknar nið-
urgreiðslur búvara segir í grein-
argerð frv.:
„Niðurgreiðslur búvara hafa
lækkað allmjög að hlutfalli við
útsöluverð þeirra um árabil, að
undanteknu verðstöðvunartíma-
bilinu 1966—’67, er þær hækkuðu
verulega. Búvörur hafa að sjálf-
sögðu mjög mikla þýðingu í
neyzlu almennings og þar með
í vísitölu framfærslukostnaðar,
enda þótt þær vegi þar ekki eins
þungt að tiltölu og var í fyrra
vísitölugrundvelli. Árskostnaður
á niðurgreiðslu hvers visitölu-
stigs er mismunandi eftir afurð
um, lægstur á nýmjólk og kart-
öflum, hærri á kjöti, en hæstur
á smjöri. Metin jafnast hins veg-
ar verulega, þegar tillit er tek-
ið til sparnaðar útflutningsbóta
við aukna neyzlu búvaranna inn-
anlands.
Niðurgreiðsla búvara verkar
þegar í stað til þess að koma
hagsbótum á framfæri við laun-
þega og aðra neytendur. Neyzla
þessara vara mun aukast við nið
urgreiðslu þeirra, og hafa nýleg-
ar rannsóknir varpað ljósi á sam
bandið milli verðs þeirra og
neyzlumagns. Á hinn bóginn
mun draga úr útflutningi og
sparast útflutningsuppbætur,
sem bændum eru tryggðar með
sérstökum lagaákvæðum.
Áformuð er aukin niður-
greiðsla neyzluvara, er svari alít
að 3.6%-stigum vísitölu á maí-
grunni, eða stigum kaupgreiðslu-
vísitölu. Er áætlað, að það muni
kosta ríkissjóð um 640 m.kr. m.
v. neyzlu heils árs. Að mestu eða
öllu leyti er hér um niður-
greiðslu búvara að ræða, þótt aðr
ar hliðistæðaT ráðstafanir í taik-
mörkuðuim mæli séu enn til at-
huigUinar. En á móti er áætlaður
spaimiaðuir útflutnmgsuppbóta um
’því sem næst 130 m. kr. á áre-
grumdvelli. Upphæðin trl þeirra í
fjárhagsfrv. er 390 m. kr. 405 m.
kr. eftir endurskoðun á áætlun
um verðmæti landbúnaðarfram-
leiðslunnar). Niðurgreiðslur á
mjólk og rjóma tóku gildi 1. nóv-
ember, samtímis hækkun á áfengi
og tóbaki.
Auk reglubundinna verðhækk
ana vegna geymslu- og vaxta-
kostnaðar á kiöti má reikna með
nokkurri hækkun fóðurbætis-
verðs, sem framleiðendur ættu
að óbreyttu rétt á að fá bætta I
verði afurðanna. Rúvöruframleið
endur hagnast óbeint á verð-
stöðvun, þar sem að jafnaði er
ársfjórðungsfrestur frá því að
hækkaðar verðlagsuppbætur
koma á laun, þar til 'þær koma
fram í afurðaverði, og hið sama
gildir í svipuðum eða ríkari
mæli um aðrar kostnaðarhækk-
anir. Er því sanngiarnt, að bænd
ur leggi eiitthvað af mörkum
sem framleiðendur, en launa-
skattur skv. frumvarpinu leggst
eiklki á búvöruframleiðendur.
Er til þess ætlazt, að það komi
fram í þeirri mynd, að framleið-
endur taki á sig hækkun fóður-
bætis að tilteknu marki og verð-
ur haft um það nánara samráð
við samtök framleiðenda."
VERÐL A GSUP PBÆTUR
Á LAUN
Loks segir í greinargerð frv.
um verðlagsbætur á laun og
framlag launiþeiga til verðistöð'vun
arininiar.
„Launþegar nuinu eins og aðr
ir hagnast á því, að verðlag
hækki ekki frekar, enda þótt
kaupið hækkaði frá 1. desember
vegna verðhækkana. Samkvæmt
gildandi kjarasamningum breyt-
ast verðlagsuppbætur á þriggja
mánaða fresti, en verðlagshækk-
anirnar dreifast á þriggja mán-
aða tímabilið. Verðlaigisuppbætur
koma því alltaf nokkuð á eftir
verðlagshækkuninni.
Ef þróun verðlags og kaup-
gjalds yrði eins og áætlað hefur
verið á tímabilinu fram í maí
næstkomandi, yrði tjón launþeg
ans á heilu ári, júní 1970 til maí
1971, af þessum sökum 2.75%-
stig að meðaltali, en á næsta
tímabili, desember 1970 til febrú
ar 1971, er það áætlað um 2%-
stig. Miðað við að verðbólga
héldi áfiram að magmast
og ráðstafanir yrði að gera til
stuðnings atvinnuvegunum, má
gera ráð fyrir, að frambúðar-
tap vegna tafar á verðlagsbót-
um yrði ekki minna en þetta.
Með tilliti til þess, að laun-
þegar munu, vegna þeirra ráð-
stafana, sem þetta frumvarp
fjallar um, forðast þessa 2%
kjararýrnun, er gert ráð fyrir,
að greiðsla 2% launahækkunar
vegna verðhækkana frestist frá
1. desember 1970 til loka verð-
stöðvunartímabilsins, 1. septem-
beir 1971. Þá korna þessi 2%-stig
aftur til framkvæmda og greið-
ast frá þeim tírna."