Morgunblaðið - 05.08.1971, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. ÁGÚST 1971
Otgafandi hf. Án/akur, Rsykjavik.
Framkvsamdaatjóri Haraidur Sveinsaon.
Rilatjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráó Jónsson.
AðatoOarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritatjómarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstraeti 6. simi 10-100
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22-4-80.
Aakriftargjald 195,00 kr. i mánuði innanlands.
f lausasölu 12,00 kr. sintakiðL
ÚT í BLÁINN
ITandahóf og fyrirhyggju-
leysi virðast öðru frem-
ur einkenna eyðslustefnu
ríkisstjórnarinnar. Á hinum
skamma valdatíma hefur
stjórnin ákveðið ýmis konar
aðgerðir, sem kosta munu
ríkissjóð um það bil 600
milljónir króna á þessu ári,
án þess að hugað hafi verið
að því, hvort ríkissjóður
stendur undir þessum út-
gjöldum. Eyðslustefnan kem-
ur einnig mjög glöggt fram
í þeirri skerðingu á varasjóð-
um, sem stjómin hefur beitt
sér fyrir til þess að standa
straum af þeim skyndiráð-
stöfunum, sem nú hafa verið
ákveðnar.
Auðvitað fer ekki hjá því,
að ýmislegt gangi úrskeiðis,
þegar flaustursleg vinnu-
brögð af þessu tagi setja
mark sitt á öll störf stjórn-
arinnar. Þannig hefur stjórn-
in þegar hafizt handa um að
hagræða vísitölunni. í því
sambandi var ákveðið að af-
nema söluskatt á ýmsum
nauðsynjavörum, en þar er
lækkun á húskyndingarolíu
látin vega lang þyngst á
metaskálunum. Þessi ráð-
stöfun kemur þeim að bezt-
um notum, sem búa í stóru
húsnæði og kaupa mest af
olíu; þannig eru það fyrst og
fremst hátekjumenn, sem
hagnast á þessari ráðstöfun.
Afnám söluskatts á flestum
öðrum nauðsynjavörum
hefði komið láglaunafólki að
haldi. Þannig hefði verið
eðlilegra að afnema söluskatt
á einhverri þeirri vöru, sem
allir nota nokkurn veginn
jafnt. Ef þessar ráðstafanir
eru gerðar til þess að bæta
kjör þeirra lægstlaunuðu í
þjóðfélaginu eins og tals-
menn stjómarinnar hafa
raunar lýst yfir, þá er hér
um að ræða flausturslegar
aðgerðir, er ekki ná„ því
marki, sem að er stefnt, held-
ur þveröfugt; þær auka á
aðstöðumun manna, eru
veruleg kjarabót fyrir hina
betur settu, en sáralítil fyrir
aðra. Hins vegar var ódýr-
ara að „falsa vísitöluna"
með þessum hætti en aðgerð-
um, sem komu tekjulitlu
fólki að notum, og á það eitt
var litið.
Það er til marks um fyrir-
hyggjuleysi ríkisstjórnarinn-
ar, þegar þessar ráðstafanir
hafa verið ákveðnar, að hún
virðist ekki hafa gert sér
grein fyrir því, að verðlækk-
un á olíu til ákveðinnar notk-
unar myndi fljótlega leiða til
misnotkunar. Þannig lá í aug
um uppi, að auðvelt var að
kaupa olíu í því skyni að
hana ætti að nota til hús-
kyndingar, en nýta hana síð-
an í öðmm tilgangi. Ríkis-
stjórnin kom auga á þetta
atriði daginn eftir að ráð-
stafanimar vora ákveðnar.
Þá var í skyndi gripið til þess
ráðs, að lækka verð á olíu
til fiskiskipa; ekki með af-
námi söluskatts, heldur með
því að láta sérstakan sjóð
olíufélaganna sjálfra standa
undir lækkuninni. Hér er um
að ræða innkaupajöfnunar-
sjóð, sem hefur það hlut-
verk að halda útsöluverði á
olíu stöðugu, þrátt fyrir mis-
munandi verð á einstökum
sendingum. Það hefur verið
upplýst, að með þessum nýju
ráðstöfunum stjórnarinnar
verði þessi sjóður genginn til
þurrðar eftir tvo og hálfan
mánuð. Vilhjálmur Jónsson,
forstjóri Olíufélagsins, hefur
sagt um þessi vinnubrögð:
„Hvað þá verður tekið ' til
bragðs veit ég ekki.“
Þessir starfshættir bera
glöggan vott um, að aðgerðir
stjómarinnar era gerðar út í
bláinn, og ummæli forstjóra
Olíufélagsins era dæmigerð
fyrir þau viðbrögð, sem þess-
ar handahófskenndu aðgerðir
hafa fengið.
Ríkisstjóm Ólafs Jóhann-
essonar tekur við stjórnar-
taumunum í miklu góðæri;
atvinnulífið er í blóma og
örum vexti, og staða ríkis-
sjóðs er mjög sterk. Á liðnu
vori lá þegar fyrir, að ríkis-
sjóður gat staðið undir aukn-
um útgjöldum, og fráfarandi
ríkisstjórn hafði einmitt boð-
að, að með því móti væri
unnt að framlengja verð-
stöðvunina og létta henni af
smám saman. Þó að staða
ríkissjóðs hafi þannig verið
mjög góð, þegar núverandi
stjórn tók við, er Ijóst, að
útgjaldaaukningunni eru
ákveðin takmörk sett.
Það er því ekki vitað,
hvort ríkissjóður getur stað-
ið undir þeim óhemju miklu
útgjöldum, sem nú hafa ver-
ið ákveðin í einni svipan,
enda hefur fjármálaráðherra
upplýst, að ekki hafi verið
frá því gengið, hvemig fjár-
magnsins verði aflað. Þær
ráðstafanir, sem stjómin hef-
ur gert til þess að ná seítum
markmiðum, era því aug-
ljóslega gerðar út í bláinn og
Mlíi ITAN |íD HFIMI
\íiiV 1 J1 nli Uli ílLIIVII
Ástandid i Póllandi:
Umbætur í
spennitreyju
Eftir Simon Lawrence, Varsjá
EFTIR óeirðir verkamanina i
pólsku borginind Gdansk í
desember sl. hefur nú ýmis-
legt breytzt. Aðalstöðvar
Kommúnistaflokksina sem
brenndar voru til grunna af
reiðum verkamönnum hafa
nú verið endurbyggðar af
hernum. Lögregluþjónarnir
sem þar standa vörð hafa þó
ekki gleymt því að sumir fé-
laga þeirra voru hengdir á
ljsastaurum fyrir sjö mánuð
um, og að morðingjar þeirra
leika lausum hala.
Óeirðirnar upphófust í
skipasmíðastöðvunum og þar
hafa verkamenn náð að gera
nokkrar takmarkaðar umbæt
ur, svo sem bættan félags-
anda og nýja verkalýðsfor-
ingja.
Stjóm Edward Giereks veit
vel af styrkleika sinum.
Verkamenn í Poznan hjálp-
uðu Gomulka til að ná völd-
um 1956 og það voru verka
memn á Eystrasaltsiströndinini
sem urðu til þess að honum
var komið frá völdum 1970
og hafin róttæk uppstokkun
á framkvæmdastjórn flokks-
ins ásamt breyttri stefnu í
félags- og efnahagsmálum.
En það væri of mikil bjart
sýni að ætla að verkamönn-
unum í Gdansk hefði tekizt
að koma á grundvallarbreyt
ingum á stjórnarkerfi Pól-
lands. Það sem stöðugt ógn-
ar Pólverjum er að Rússar
munu aka skriðdrekum sín-
um yfir landamærin ef um-
bótasinnar fara of geyst eða
pólskur Dubcek kemur fram
á sjónarsviðið. Öruggar sann
anir eru taldar vera fyrir
því að Gomulka bauð Rúss-
um að gera innrás i Pólland
í desember til að styðja við
riðandi stjórn sina, og einnig
að Tékkóslóvakar og Austur-
Þjóðverjar létu sér mjög annt
um að brjóta pólska mót-
mælendur á bak aftur.
Ef til vill hefði Tékkum
þótt gott að geta hefn.t harma
sinna á Pólverjum, þar eð
hinir síðarnefndu áttu þátt í
innrásinni í Tékkóslóvakíu í
ágúst 1968. Eitt hið ömurleg-
asta við Austur-Evrópu er
gagnkvæm afbrýðissemi og
gamlar blóðhefndir milli land
anna sjálfra, en ofan á bæt-
ist Rauði herinn, sem heldur
þeim þéttingsfast í kló Sovét
ríkjanna. Pólskur orðskviður
segir að eini vinur Pólverja
sé Eystrasalt.
En Gierek er enginn Dub-
cek og hann hefur enga löng
un til að breyta kerfinu.
Hann hefur styrk eigin völd
t.d. með þvi að setja línu-
dansarann Zenon Novak yfir
hina ungu tækni krata, sem
hann skipaði í skipulagsnefnd
ir, og með því að stjaka
frá þeim embættismönnum
sem áttu havð námast ■ sam-
starf við Gomulka, m.a. svipti
hann í júnílok Moczar hers-
höfðingja öllum pólitískum
völdum, en sá hafði áður
stjórn yfir öryggisþjónust-
unni. Þá hefur Gierek veitt
öflum utan flokksina nokkur
áhrif, þ.ám. hreyfimgiu ka-
þólskra leikmanma undir for-
ustu Boleslaw Piasecki, fyrr-
um fasista.
ALMENNUR DRUNGI
Við desemberóeirðirnar
höfðu myndazt nefndir verk-
fallsmanna sem tókst að hafa
nokkur áhrif á stefnuna í fé-
lagsmálum i hinum einstöku
héruðum næstu mánuði á
eftir. Frjálslyndari verka-
lýðsleiðtogar tala enin um
„þátttöku verkamainna“, en
sú hugmynd er eitur í bein-
um þeirra sem fara með
heildarskipulagningu mála og
annarra skrúfna flokksvélar-
inmiair. Verkalýðssamtökin
sjálf eiga þó örlítið aukinn
þátt í stefnumynduninni og
þrír verkalýðsleiðtogar hafa
verið skipaðir í nefnd sem
gera á nýja fimm ára áætl-
un.
Atburðirnir í desember
sýndu Gierek og félögum
miauðsyn þess að veita neyt-
endum aukið frelsi. Aðalhöf
uðverkur allra kommúnista-
stjórna er hvemig unnt er að
fá fóik til að vinna. Lítil
framleiðni í iðnaði og óhugn-
anlega mikill drykkjuskapur
(opinberar aðilaa- viður-
kenna að 300.000 mainns eru
frá vinnu daglega vegna
ölvunar) eru sjúkdómsein-
kennl djúpstæðs sinnuleysis
meðal vinnandi stétta.
Sérfræðingar Gomulka-
stjórnarinnar komu á gífur-
lega flóknu uppbótakerfi;
aðeins 40—60% af heildar-
kaupi manns var sjálft
gruninkaupið, en afgangurinn
var svo hrúga af eimistökum
uppbótum, sem voru í litlum
tengslum við raunveruleg af-
köst hvers verkamanns
Þetta kerfi var eitt af þvi
sem verkamenn gerðu upp-
reisn gegn í desember. Nú
eiga sér stað ákafar deilur í
Varsjá um hvemig því verði
bezt breytt. Nokkrir verka-
lýðsforingjar vilja að hlutur
fastakaups í heildarlaunum
verði aukimn í 90%. Líkleg-
ast er að meiri áherzla verði
lögð á að hvetja hvern ein-
stakling til að auka fram-
leiðni sína.
Ef menn labba um ríkis-
verzianirnar í Varsjá kemur
tilviljanir einar sýnast ráða
því, hvar gripið er niðtxr
einis og dæmið urn olíuverðið
sýnir bezt. Ekki er við því
að búast, að þetta óðagot
tryggi þann árangur, sem til
er ætlazt, enda er það t.a.m.
komið á daginn, að afnám
Edward Gierek
í ljós að núverandi fyrir-
komulag gerir lítið fyrir neyt
andanm, og áköf löngun i fjöl
breytni og valfrelsi hefur
valdið því að verksmiðjur að
húsabaki og einkaverzlanir
hafa sprottíð upp eins og gor
kúlur. Vélritunarstúlka getur
skrapað sarnan tveggja mán-
aða kaupi og keypt sér þarna
óvandaða eftirlíkingu af stíg
vélum í Lundúnatizku.
Margir af auðugustu mönin
um Póllands eru eigendur
þessara sölustaða, sem eru á
mörkunum að vera löglegir.
Gierek hefur ekki sama
ákafa áhugan á þungaiðnaði
og fyrirrennari hanis; stjóm-
in leggur aukna áherzlu á
framleiðslu nieyzluvara og
aukion innflutning þeirra frá
nágrannalöndunum. Mikil-
vægasta ákvörðunin var að
blása lífi í bifreiðaframleiðsl
una til að fylla auð strætin í
borgum og bæjum Póllands.
Enn er þó langt í að út-
lendimga hætti að hrylla við
drunganum og vonleysinu i
daglegu lífi í landinu. Fæð-
ingartalan hefur lækkað um
0.7% (og hugsanlegt er að
fólki fari almenmt fækkandi í
landinu) af því að ung hjón
sem kúldrast í örsmáum íbúð
um treysta sér ekki til að
eignost böm. Þó að það eigi
að vena auðvelt að fá leyfi
til að ferðast til útlanda, þá
leggja fáir í það vegna þess
að þeir fá aðeins að kaupa
erlendan gjaldeyri fyrir um
450 ísl. kr.
Þá hafa stúdentar og há-
skólakennarar verið kúgaðir
síðan stúdentaóeirðimar 1968
voru barðar niður, og nú er
verið að þjairma að óánægð-
um stúdentum við háskólanm
í Lodz.
Augljóst er að Gierek ætl-
ar ekki að vera umburðar-
lyndari við óánægjuraddir en
fyrirrennari hanis, þó að hann
hafi lofað að hreinsa komm-
únistaflokkinn af „óverðug-
um“ meðlimum og auka völd
hinna „verðugu". Pólskir
skipuleggj endur og menmta-
menn verða enn að gegna
störfum sínum í hugmynda-
fræðilegri spennitreyju, sem
gerir þeim erfiðara um vik
að greiða úr vaxandi óánægju
í samfélaginu og ieysa þau
stórkostlegu vandamál, sem
við er að glíma í pólsku efna
hagslífi.
(Forum World Features —
öll réttindi áskilin).
söluskattsinis kemur fyrst og
fremist tekjuháum einstakl-
ingum að notum; gagnstætt
yfirlýstu markmiði.