Morgunblaðið - 24.07.1974, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. JULl 1974
11
Gestir á þjóðhátíð:
Fulltrui frlands á þjóðhátlðinni á
Þingvöllum næstkomandi sunnudag
verður póst- og slmamálaráðherra
landsins. Conor Cruise O'Brien, mik-
ilhæfur maður og um margt sérstæð
ur, enda oft verið umdeildur bæði
heima fyrir og erlendis. Hann hefur á
starfsferli slnum sameinað með eink-
ar forvintilegum hætti störf hins
virka stjómmálamanns, mennta-
mannsins og rithöfundarins og I
þessum greinum öllum farið ótroðn-
arslóðir.
Flestum mun O'Brien kunnastur af
störfum hans á vegum Sameinuðu
þjóðanna I Kongó og þátttöku hans I
átökunum þar eftir að landið fékk sjálf-
stæði. svo og af ritum hans um starf-
semi Sameinuðu þjóðanna. Hitt munu
færri vita, að hann hefur á slðustu
árum haft veruleg áhrif á afstöðu Irskra
stjórnvalda til átakanna á N-írlandi og
verið fyrir það engu minna umdeildur á
heimavelli en hann var á vettvangi
alþjóðamála á slnum tlma.
Sú skoðun hefur verið rikjandi á
írlandi og meðal kaþólskra á N-írlandi
sem nokkurs konar trúarsetning. að
með sameiningu Irsku landshlutanna
væri hægt að binda enda á deilur og
sundurþykki kaþólskra manna og mót-
veldisherinn oftar en einu sinni haft I
hótunum við hann og kallað hann
opinbert málgagn brezku stjórnarinnar,
heima og erlendis, og annað eftir þvi
En afstaða O'Briens hefur markazt af
raunsæju mati á ástandinu. Hann gerir
sér grein fyrir þvl, að þýðingarlaust er
að ætla að þrengja milljón manna
mótmælendasveit inn I írska lýðveldið,
þar sem hálf þriðja milljón manna er
kaþólskrar trúar og yrðu þrjár með
kaþólskum á N-frlandi. Þar að auki
telur hann baráttu öfgasveita frska
lýðveldishersins bera ýmis verstu ein-
kenni nýlendustefnu og fasisma, sem
alla tlð hafa verið eitur I hans beinum.
Það hefur slzt orðið til að milda hug
andstæðinga O'Briens, að hann hefur
starfað erlendis um langt árabil og sér
þvl vandamálin heima fyrir frá stærra
sjónarhorni en þeir, sem heima hafa
setið og haldið uppi sameiningarbar-
áttunni. Þá hefur O Brien kallað yfir sig
fjandskap ýmissa kirkjunnar manna
með þvi að beita sér fyrir að draga
dálítið úr veldi kaþólsku kirkjunnar á
frlandi, sem hann telur hafa verið þjóð-
inni fjötur um fót, að þvi er framförum
viðkemur, bæði efnalegum og félags-
legum.
Þar sem O’Brien er þar fyrir utan
Conor Cruise O’Brien
póst- og símamálaráðherra írlands
mælenda á N-írlandi — enda ákvæði
um það I irsku stjórnarskránni, að
N-lrland sé hluti irska lýðveldisins. Það
var þvl ekkert smámál, þegar stjórn
Liams Cosgraves viðurkenndi sl. vetur
stöðu N-írlands innan brezka rikisins
og að sameiningu landshlutanna yrði
ekki komið á með valdi. Þessi afstaða
var tekin m.a. til þess að greiða fyrir
stofnun írlandsráðsins svonefnda
Annað mál er og hryggilegra, að það
dugði ekki til. að irska stjórnin greiddi
aðild sina að ráðinu þessu verði, þvi að
öfgamönnum á N-frlandi tókst með
verkfalli sinu i vor að kæfa það i
fæðingu.
Conor Cruise O'Brien átti talsverðan
hlut i þessari stefnubreytingu svo og i
þvi, að stjórnin f Dublin fór að taka
forystu- og hryðjuverkamenn irska lýð-
veldishersins fastari tökum. Fyrir þetta
hlaut hann ómælda gagnrýni þeirra,
sem töldu sameiningarmálið heilagt
baráttumál fra, m.a. hefur frski lýð-
maður rit- og málsnjall með afbrigð-
um, fljótur að sjá kjarna hvers máls,
glöggskyggn á hræsni og lygar og
hefur hugrekki til að segja skoðanir
sinar umbúðalaust, oft svo undan svið-
ur, má nærri geta, að hann hefur oft
kallað yfir sig heilaga reiði þeirra. sem
eru á öndverðum meiði.
Sjálfur er O'Brien maður trúlaus.
Svo var og faðir hans, sem var blaða-
maður að atvinnu og lézt, þegar Conor
Cruise var tíu ára að aldri Móðir hans,
sem lézt átta árum síðar, var hins vegar
kaþólskrar trúar og stóðu að henni
sterkir þjóðernissinnar og baráttumenn
sjálfstæðis á frlandi. Engu að siður var
sonurinn, sem fæddur var árið 1917,
menntaður í skólum mótmælenda.
Háskólanám stundaði hann I Trinity
College — komst ! gegnum það með
styrkjum, kennslu og greinaskrifum
fyrir „The Irish Times". Fyrri kona
O Briens var mótmælandi og önnur
dætra hans af fyrra hjónabandi er gift
erkibiskupi mótmæienda i Armagh. En
seinni kona hans, sem einnig rekur
ættir slnar til merkra þjóðernissinna, er
kaþólskrar trúar. O'Brien þekkir því
gjörla hugsunarhátt beggja trúarfylk-
inganna og staðhæfir, að hryðjuverk
munu aldrei fá þvi áorkað að mótmæl-
endur á N-frlandi beygi sig undir
kaþólska stjórn sameinaðs frlands.
Conor Cruise O'Brien hlaut þjálfun
sina og reynslu á vettvangi
heimsmanna fyrst og fremst, þegar
hann starfaði með sendinefnd frlands
hjá Sameinuðu þjóðunum á slðari
hluta sjötta áratugsins og i Kongó, þar
sem hann var sérlegur sendimaður
Dags Hammarskjölds þáverandi fram-
kvæmdastjóra S.Þ. — Hann var þá
sendur til hins málmauðuga hluta
Kongórikis, Katanga, sem hafði lýst
yfir sjálfstæði undir forsæti Moisers
Tshomber skömmu eftir að Belgar létu
af yfirráðum i Kongo, en gömlu
nýlenduveldin og þá sérstaklega
Belgar áttu mikilla hagsmuna að gæta I
Katanga Nú skyldi O'Brien og lið S.Þ.
koma þaðan burt erlendum málaliðum
og pólitiskum ráðgjöfum og binda
síðan enda á skilnaðarstefnu
Tshombes
Þetta verkefni reyndist I senn hans
mesti frami og stærsti ósigur og leiddi
til þess, að hann sagði af sér störfum
hjá S.Þ. og Irsku utanrlkisþjónustunni
„með látum", þ e með yfirlýsingum I
brezka blaðinu Obsernerog bandariska
blaðinu „The New York Times", þar
sem hann lýsti ábyrgð á hendur stjórn-
um Bretlands, Frakklands og Belgiu
fyrir það, sem gerðist i Katanga.
Skömmu slðar skrifaði hann athyglis-
verða bók um þetta mál „To Katanga
and Back" þar sem hann gerði á ein-
staklega skemmtilegan hátt grein fyrir
þvl, hvernig til þess kom, að Hammar-
skjöld valdi hann til starfsins i Kongó
og þvi, sem þar gerðist, hinum
pólitisku flækjum og fjárhagslegu
hagsmunaöflum, sem þar gripu inn i
og erfiðleikum hins fámenna liðs S Þ
við að framkvæma tvíræðar og
stundum sjálfum sér ósamkvæmar
ályktanir og samþykktir öryggisráðs
S Þ gripu til I þvi skyni að koma burt
málaliðunum og ráðgjöfunum, sem
jafnharðan sneru aftur undir öðrum
nöfnum eða til annarra starfa að nafn-
inu til, og sagði frá lokatilraununum I
september 1961 til að binda enda á
skilnaðarstefnuna, þeim misskilningi,
er varð þess valdandi. að þær aðgerðir
misheppnuðust og að Hammarskjöld
dró I land með þær og snerist gegn
O'Brien, rétt fyrir hina örlagariku flug-
ferð til Ndola i Rhodesiu, þar sem
flugvél hans fórst með öllum, sem i
henni voru — en i Ndola ætlaði
Hammarskjöld að hitta Tshombe að
máli.
frar höfðu frá þvi þeir gerðust aðilar
að S Þ. haft athyglisverða stöðu á þeim
vettvangi. Þeir voru vestræn lýðræðis-
þjóð, hlutlaus I utanrikismálum, en
jafnframt höfðu þeir verið nýlenda
Breta og háð blóðuga sjálfstæðisbar-
áttu gegn þeim. — Höfðu þeir þannig
sérstæðan skilning á sjálfstæðis-
hreyfingum Asiu- og Afrikurikja og
samúð með baráttu þeirra gegn
nýlendustjórnunum i Evrópu, Bretum,
Frökkum, Belgum og Portúgölum.
O'Brien þótti sérstaklega vel fallinn til
starfa i þessu andrúmslofti og bar þar
ýmislegt til. ( fyrsta lagi stjórnmálaaf-
staða hans — hann var jafnaðarmaður
og gallharður andstæðingur nýlendu-
stefnu og hvers kyns ásælni einnar
þjóðar I annarrar garð í öðru lagi
menntun hans á sviði bókmennta,
sögu og tungumála, hann var m a.
ágætlega fær I frönsku og rússnesku
og hafði skrifað tvær viðurkenndar
bækur (Maria Cross: Imaginative Patt-
erns in a Group of Modern Catholic
Writers", sem Hammarskjöld hafði
m.a. hrifizt mjög af, og Parnell and his
Party, sem byggðist á doktorsritgerð
hans). Loks hafði hann tröllatrú á sam-
tökum hinna sameinuðu þjóða og þeim
hugsjónum, sem lágu til grundvallar
starfi þeirra.
En Katanga-málið varð O Brien mik-
ið áfall. Var ekki annað sýnt en pólitisk-
um ferli hans væri að fullu lokið og
hann ætti sér ekki viðreisnar von. Þar
við bættist, að þáttaskil urðu einnig i
einkalífi hans; 22 ára hjónaband hans
og fyrri konu hans var farið út um
þúfur og hann tekinn saman við aðra
konu, Maire MacEntee. Hún hafði
starfað i irsku sendinefndinni hjá Sam-
einuðu þjóðunum og hjá Evrópuráðinu
og var dóttir þáverandi varaforsætis-
ráðherra írlands. Maire MacEntee er
sérmenntuð i keltneskum fræðum og
þekkt skáld. Þau gengu i hjónaband I
janúar 1962 og haustið eftir fluttust
þau til Ghana, þar sem Kwame Nkr-
umah þáverandi forseti landsins bauð
O'Brien stöðu varakanslara háskólans i
Accra. Um þær mundir bundu bæði
Afrlkuþjóðir og frjálslyndir Evrópu-
menn miklar vonir við Ghana, sem var
fyrsta nýlenda Breta i Afriku, sem fékk
Framhald á bls. 17
Ryðvörn — Ryðvörn
EIGUM NOKKRA TÍMA LAUSA.
Pantið strax í síma 85090.
Ryð varnarþjónus tan,
Súðavogi 34,
sími 85090,
N
óskar eftir starfsfólki
í eftirtalin störf:
BLAÐBURÐARFÓLK
AUSTURBÆR
Hverfisgötu frá 63 —125
Laufásvegur frá 58,
Sóleyjargata, Bergstaðastræti
frá 1—57.
Upp/ýsingar ísíma 35408.
Mosfellssveit
Umboðsmaður óskast til að
annast dreifingu og innheimtu í
Markholtshverfi
Einnig óskast umboðsmaður í
Teigahverfi
Uppl. í síma 101 00.
-
G.T.
búdin hf.
auglýsir
Sýnum við verslun okkar í dag og é morgun Globe hjólhýsi með De Luxe
innréttingum, fó/ksbílakerrur 2 stærðir og létta bétavagna fyrir 14 feta
béta.
G.T. búöin hf.
Ármúla 22 — Sími 37140