Morgunblaðið - 15.10.1980, Blaðsíða 18

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 1980
18
Ragnar Maríasson
ísafírði — Sjötugur
Sjötugur er í dag góður 0g gegn
Jökulfirðingur, Ragnar Maríasson
„allt mulig mand“ á Isafirði, þar
sem hann hefur verið búsettur
marga síðustu áratugina.
Ragnar er fæddur að Kollsá í
Grunnavíkurhreppi 15. okt. 1910.
Foreldrar hans voru þurrabúðar-
hjónin Margrét Jónsdóttir og
Marías Jakobsson Hagalinssonar.
Átti föðurafinn, sem var hinn
merkasti dugnaðarmaður „sand“
af börnum — ein 20, ef ég man
rétt, og lét sig þó ekki muna um að
taka a.m.k. eitt til viðbótar í
fóstur. Er slíkt m.a. eitt af „undr-
um veraldar"; hvernig hann og
hans líkar fengu búi sínu og
börnum borgið á þeim tíma, en
það er önnur saga.
Ungur fór Ragnar í fóstur til
þeirra merkishjóna Ragnheiðar
Ingibjargar Jónsdóttur, frægrar
ljósmóður þeirra norðanmanna,
og manns hennar, Guðbjarts
Kristjánssonar á Höfðaströnd í
Jökulfjörðum. En húsbóndans
naut ekki lengi við, því hann
andaðist aðeins fimm árum síðar.
En uppeldisvistin hélt áfram og
eftir þrjú ár í forsjá seinni manns
Ragnheiðar, Tómasar Guð-
mundssonar frá Leiru í sömu
sveit, síðar lengi hreppstjóra
Grunnavíkurhrepps og bónda í
Kjós og síðast að Sútarabúðum í
Grunnavík. Ekki er að efa, að hjá
þeim hjónum naut Ragnar góðs
atlætis, en vinna þurfti hann eftir
því sem kraftarnir leyfðu, að
þeirra tíðar útnesjasið, ekki sízt
hjá dugnaðarfólki, sem hvorki
kunni að hlífa sjálfu sér né öðrum.
Lífsbaráttan var miskunnarlítil
og kannski ekki alltaf þar eftir
blíðari hjá þeim, sem meira máttu
sín.
Það sýndi sig snemma, að Ragn-
ar var hinn ágætasti verkmaður,
duglegur og laginn, enda kom
hann til með stunda hin margvís-
legustu störf; fyrst algeng til
sjávar og sveita, heima og í
Hnífsdal, en síðar smíðar, lengst
af í skipasmíðastöð Marselíusar
Bernharðssonar í Suðurtanganpm
á ísafirði. Og þrátt fyrir nokkra
vanheilsu síðari árin, hefur Ragn-
ar unnið fyrir sínu lífsviðurværi í
hinu glæsilega hraðfrystihúsi
Norðurtangans.
Hinn 22. marz 1941 kvæntist
Ragnar hinni ágætustu myndar-
konu, Kristínu Alexandersdóttur
frá Dynjanda. Bjuggu þau fyrstu
fjögur búskaparár sín að Sætúni í
Grunnavík, en síðan hafa þau
verið búsett á Isafirði. Kjörsonur
þeirra er Matthías sjómaður á
Isafirði, en fósturbarn Unnur
dóttir hans, og mun það barn ekki
hafa þurft að kvarta undan atlæt-
inu hjá afa og mðmmu, svo ljúfir
uppalendur sem þau eru.
Sem unglingspiltar og miklir
galgopar áttum við Ragnar saman
margar góðar og glaðar stundur á
æskudögum olkar í Hnífsdal. Ein-
kum hefi ég varðveitt í minning-
unni eitt glatt vor, þegar við
unnum mikið og lögðum þá ósjald-
an nótt við dag, því mikið fiskaðist
og veðurblíða lengst af ríkjandi.
Mér er enn í fersku minni, hversu
skemmtilegur, hlýr og notalegur
vinnufélagi Ragnar var, og er mér
það öllu minnisstæðara en dugn-
aður hans, sem þó var svo miklu
meira en óaðfinnanlegur. Mér er
til efs, að ég hafi nokkurn tíma á
ævinni lifað glaðari stundir en
þessar þarna á Stekkjunum á
fjörukambinum fyrir ofan vör
Ásgeirs heitins Guðbjartssonar
fóstra míns, sem þá þegar hafði
dubbað mig upp í að vera nokkurs
konar verkstjóri, þó undir hans
yfirumsjón. Það átti við mig í „den
tid“! Þau voru ófá hlátursköstin,
sem við tókum saman í einatt
taumlitlum ærslum til orðs og
æðis. Og oftast voru það uppá-
fermingar Ragnars sem voru
kveikjan að kátínunni, þótt jafn-
aðarlega stæði lítt á mér að taka
undir, fylgja eftir og ala á. Það
skal viðurkennt! — Hefi ég varla
vitað skemmtilegri mann en
Ragnar — það væri þá helst
skilgetinn bróðir hans, stórvinur
minn, Magnús Maríasson, hinn
góðkunni forstöðumaður Olíu-
stöðvarinnar í Hvalfirði.
Ennþá er ég Ragnari þakklátur
fyrir þessar gömlu, ógieymanlegu
gleðistundir, og ég minnist þeirra
enn í dag.
En ekki_get ég minnst þessara
glöðu æskudaga okkar Ragnars,
án þess að geta samtímis að
nokkru annars eftirminnilegs fé-
laga okkar; frænda hans, Jens
Jónssonar frá Smiðjuvík á Strönd-
um, föður hinnar góðkunnu Ijós-
móður Huldu og þeirra myndar-
systra — svo nátengdur er Jens
umræddum endurminningum.
Hann var þá orðinn roskinn mað-
ur, slitinn og lífsreyndur, hljóðlát-
ur til orðs og æðis, en þeim mun
hittnari og eftirminnilegri, þá
sjaldan hann lagði orð í belg. Þá
geigaði ekki orðum hans, sem
vissulega hittu naglann á höfuðið,
svo eftir var munað. Og víst hafði
hann sans fyrir gamanseminni.
Elduðu þeir frændur stundum
eilítið grátt silfur, hvað aldrei var
þó erft, heldur litið á sem eitt
óbrigðulasta ráðið til að skerpa
kærleikann og kynda undir glóð
gáskans. Á allt þetta mátti svo
horfa upp á og hlusta í stóiskri ró
vinnufélaginn okkar jötunefldi,
þótt barnungur væri, Jón Krist-
jánsson, síðar stýrimaður og skip-
stjóri — nú mörg hin síðari árin
hjá Landhelgisgæzlunni —
tengdafaðir Helga Bergs jr. bæj-
arstjóra á Akureyri. Hann bara
kímdi „út í annað" og hafði gaman
af, en helgaði annars vinnunni
alla sína miklu krafta. Þökk þeim
báðum, lífs og liðnum, Jóni og
Jens. En Ragnar var sem sagt
„prímus mótor“í öllu þessu glaða
tilstandi unglingsáranna.
Nú, á þessum merkisdegi í lífi
Ragnars, óska ég fjölskyldu hans
til hamingju með „gamla mann-
inn“, þótt mér sé nú hreint ekki
um þennan titil á jafnaldra mína
gefið. Honum sjálfum bið ég
velfarnaðar á öllum vegum, „hvort
lánað líf oss ber langt eða
skammt". Ragnar getur með gleði
litið yfir farinn veg, ekki síst
vegna þess, hversu skemmtilegur
og góður félagi hann hefur verið
mörgum — glatt hug þeirra og
hjarta með eðlislægum mannkost-
um, sem alls ekki eru öllum gefnir.
Eg þakka minn ómælda en samt of
litla hlut í þeim.
Baldvin Þ. Kristjánsson
Jónas Guðmundsson rit-
höfundur -
Mig minnir, að fjörefnagjafi
íslenzkra lista, Ragnar í Smára,
hafi skrifað eina af sínum stjörnu-
flugsgreinum um frænda sinn, Jón
Engilberts, fimmtugan eða sex-
tugan. Yfirskrift eins kafla grein-
arinnar, þar sem kom að uppruna
afmælisbarnsins og litajöfursins,
var þannig: Bergsætt, Bergsætt,
Bergsætt, Bergsætt. Mig minnir
einnig, að fjallað væri um ein-
hverja vissa, mosavaxna laut við
Eyrarbakka, þar sem sumar for-
mæður af Bakkanum voru giijaðar
af útlenzkum innanbúðarsveinum
Bakkabúðar og síðar Lefoliverzl-
unar. Þeir voru úr blönduðu
sauðahúsi. Sumir per-danskir.
Aðrir suður-józkir, þá lág-þýzkir
frá Slesvig-Holstein. Einnig komu
við sögu niðjar hollenzkra inn-
flytjenda, sem námu Amager. Þá
voru og einhverjir afspringar
franskra aðalsmanna og húgen-
otta, sem höfðu leitað hælis í
hinni gestrisnu Danmörku. Loks
komu þeir, sem þyngstir voru á
metum og í Iautinni ljúfu, þeir
frændur Frelsarans, sem hafa
samkvæmt síðustu tölum hlotið
38% af öllum Nóbelsverðlaunum,
sem hafa verið veitt allt frá
upphafi um síðustu aldamót. Þessi
ólíka kynblanda hefir komið í veg
fyrir úrkynjun víðar um land og
eflaust orðið þess valdandi, að
ýmsar álmur Bergsættar hafa
orðið mátulega galnar og gáfaðar
til að geta af sér marga af
höfuðsnillingum ísjenzkra list-
heima á þessari öld. I fljótu bragði
nægir að benda á Pál ísólfsson,
Sigurjón Ólafsson, Gunnlaug
Scheving og Jón Engilberts, lista-
menn á heimsmælikvarða. Þá
leynast styrkir stofnar í skóginum
eins og tónskáidin Sigfús Einars-
son og Friðrik Bjarnason, Vil-
hjálmur S. Vilhjálmsson rithöf.,
Sveinn Þórarinsson listmálari
(móðir hans flutti norður í Keldu-
hverfi), nú, þá má nefna Ragnar í
Smára og sjálft afmælisbarnið,
Jónas Guðmundsson stýrimann,
rithöfund og listmálara, sem er
fimmtugur í dag.
Margir þessara listamanna voru
gæddir náðargáfu listarinnar í
óvenju ríkum mæli. Þeir voru
sumir mjög andríkir og bráð-
skemmtilegir eins og Páll Isólfs-
son, sem var ábyggilega einn
alskemmtilegasti maður sinnar
sar.itíðar. Þó að Jónas stýrimaður
fimmtugur
fáist við margt í fjölhæfni sinni og
sé ofvirki að mínu mati, mati
letingjans, er hann jafnframt
bráðskemmtilegur, sem er fremur
sjaldgæft um duglega og iðjusama
listamenn og vinnuþjarka í kúnst-
inni. Þess ber að geta, að Jónas er
alltaf að vinna upp þann tíma,
sem fór forgörðum í listinni, þegar
hann stóð ungur í lyftingu varð-
skipa og annarra fleyja meðan
listrænir jafnaldrar hans með sízt
meira talent sátu í listaskóla.
Jafnvel vaknar hann ennþá upp
um miðjar nætur til að vinna að
list sinni og það á svipuðum
tímum og hann fór á hundavakt-
ina forðum á sjónum. Þegar stefna
var dregin á sjókort, voru Iéreft og
litir jafnan með í förum. Þegar
þessi reyndi sjóhólkur leit út úr
brúnni yfir hafflötinn sá hann
öldur lífsins brotna í öðru litrófi
en títt er um hefðbundna sæfara.
Sjóferðasagan og lífssiglingin var
færð í letur i loggbók lífsins. Voru
ekki meðfæddir hæfileikar og list-
hneigð Bergsættar að leita sér
þarna útrásar, hvort sem var á
Selvogsbanka, undir Svörtu loft-
um eða á Halanum, líkt og þegar
einn angi ættarinnar teygði sig
norður í Kelduhverfi, þar sem
einn afspringurinn fór óvænt að
mála og leika á fiðlu barnungur á
eymdarárum í upphafi aldarinnar,
og allir norður þar héldu, að sá
sami væri snarvitlaus að hefja
slíka iðju? Þetta var-Sveinn mál-
ari Þórarinsson. Öllum, sem hon-
um kynntust, mun koma saman
um, að fáir voru gæddir fjörugri
frásagnargáfu. Auk þess var hann
bráðfyndinn og hagmæltur. Um
stórmálarann Scheving hefi ég
þegar fjallað á prenti með tveim
greinum og þann litaglaða Engil-
berts í einni. Ótalmargir, mér
færari, hafa ritað maklega um
Sigurjón, sem er ótvírætt lista-
maður á heimsmælikvarða og
meðal slyngustu mannamynda-
sköpuða, sem nú eru uppi. Við
Islendingar erum bara svo seinir
og sofandi, að við eygjum ekki
slíkt fyrr en seint og síðar meir.
Rétt fyrir Þorskastríðin frægu
fékk Jónas stýrimaður köllun
Bergsættar, að ganga í land og
gerast listamaður þegar skip-
herratignin blasti við þessum
amerísk-menntaða sjóliðsforingja.
Þar voru Bretar heppnir. Annars
lægi floti hennar hátignar allur á
hafsbotni í dag. Slíkur þrumu-
skelfir er Jónas, þegar einhverjum
tekst að ýfa upp í honum skapið.
Ég vorkenni Framsóknarflokkn-
um ef veður skipuðust í lofti, þá
yrði Jónasi ekki skotaskuld úr að
sprengja flokkinn í loft upp, ef allt
í einu dytti í hann að mislíka
vistin þar. Hann er skapmaður
mikill og sköpuður, sem oft fer
saman í sálu listamanna. Honum
fylgir alltaf hressilegur gustur,
geðfjör, gáski og sprellandi
fyndni, svo að allt fer á fleygiferð
í kringum hann. Lognmolla og
leiðinlegheit er ekki til í skaphöfn
hans. Eirðarleysi og órói, þessi
dæmigerðu sérkenni margra leit-
andi listamanna, einkenna mjög
listamanninn Jónas. Friðinn hefir
hann mestan fundið í penna og
pensli, þessum klassísku miðlum
listanna. Hann er framgjarn á
heilbrigða vísu og ég held, að
metnaði hans verði ekki fullnægt
fyrr en hann er kominn á þing
eins og iangafi hans, Jón alþm.
Þórðarson í Eyvindarmúla. Ekki
minna en ráðherrastóll myndi
duga undir kappann. Jónas á sér
góðan kjaft og ekki skortir hann
hugkvæmnina og hugrekkið til að
beita honum. Undir skrápnum er
Jónas drengur góður og trygg-
lyndur. Hann er vinum sínum
hjálpsamur og velviljaður.
Fimmtugur að aldri hefir hann
afkastað miklu á sviði ritlistar og
myndlistar. Hann er vinsæll út-
varpsmaður og blaðamaður. Þær
eru ófáar bækurnar, er hann hefir
skrifað sem og málverkasýn-
ingarnar, sem hann hefir haldið,
bæði hérlendis og erlendis, við
góðan orðstír. Jónas er nú lands-
frægur listamaður fyrir löngu.
Fagrar listir eiga oft samleið
með fögrum konum, sem Bergs-
ættin er barmafull af. Margar af
ættinni eru dökkar og tælandi
abba-labba-lá-dísir, stórglæsi-
legar, kvenlegar og gæddar yfir-
þyrmandi seiðmagni og töfrandi
kynþokka. Slíkir erfðaeiginleikar
auka mjög freistingar hjá konum,
sem verða slíkra gjafa aðnjótandi.
Ekki þarf að blaða mikið í niðja-
tali Bergs í Brattholti eftir Guðna
Jónsson, prófessor, til að verða var
við lausaleikskróana, sem prýða
margar síðurnar. Slíkt er naumast
sérkenni heldur landlægt um allar
sveitir og öll héruð, svo að ekki sé
nú minnzt á kaupstaðina. Ég
þekkti eitt sinn mann, sem las
prestatalið spjaldanna á milli. Ein
af hans beztu skemmtunum í
ellinni var að dunda sér við að
reikna út hvað sumar prestmadd-
ömurnar voru marga daga, vikur
eða mánuði gengnar með að fyrsta
barni við hjónavígslu. Margt er
sér til gamans og fróðieiks gert.
Suðræna blóðið frá Lefolunum
ólgar og svellur enn í æðum eins
og að „brimi við Bölklett". Það er
úr slíkri brimólgu blóðsins, sem
snjöllum Bergsættarlistamönnum
hefir skolað upp á strendur listar-
innar. Ég held, að það sé orðið
tímabært að endurskoða uppruna
íslendinga að fornu og nýju. Slíkt
er tilvalið mannfræðilegt rann-
sóknarefni. Stundum finnst mér,
að ég sjái næstum eins margar
manngerðir hér og á Manhattan.
Sjálfur þarf ég ekki nema að
skoða sjálfan mig í spegli til að sjá
ímynd Mafíunnar, Bláskegg hinn
franska eða Júdas íscariot.
Jónas, sem skolaði líka upp á
fjörur listanna með seltuna í hári
og skeggi, er barnfæddur vestur-
bæingur, þar sem bar snemma á,
að hann sóttist eftir að vera
fyrstur meðal jafnaldra í öllum
keppnigreinum. Faðir hans, Guð-
mundur loftskeytamaður, var son-
ur Péturs skólastjóra Guðmunds-
sonar á Eyrarbakka, sem hafði
leitað menntunar norður í Möðru-
vallaskóla, undanfara Mennta-
skólans á Akureyri. Kona Péturs
og amma Jónasar var Elísabet,
laundóttir Jóns alþingismanns
Þórðarsonar í Eyvindarmúla, að
sögn prófessors Páls Eggerts
Ólasonar í íslenzkum æviskrám.
Meðal ótalmargra föðursystkina
Jónasar eru þeir kunnastir: Jón
Axel heitinn, bankastjóri Lands-
bankans, Tryggvi, bankastjóri
Búnaðarbankans í Hveragerði, og
Pétur útvarpsþulur og skríbent.
Móðir Jónasar var Ingibjörg Jón-
asdóttir, verzlunarmanns í Braut-
arholti í Reykjavík, nýlátin. Hún
var systir Guðrúnar, konu
Tryggva fyrrv. bankastjóra Pét-
urssonar. Þær systur voru af
Kringelbergum af Skaga komnar.
Meðal systkina Jónasar er Pétur,
flugvallarstjóri í Keflavík. Jónas
er kvæntur ungri og fallegri leik-
konu, Jónínu H. Jónsdóttur úr
Reykjavík. Þau eiga fjóra syni. Af
fyrra hjónabandi á Jónas tvö
börn.
Að lokum þakka ég Jónasi
starfsbróður í myndlist og ritlist
öll góð og skemmtileg kynni og
óska honum til hamingju. Við
þeystumst fram á ritvöllinn um
svipað leyti, með brauki og bramli.
Ég veit, að Jónas ann sér ekki
hvíldar fyrr en hann hefir skrifað
og málað okkur kollegana í kútinn.
Hvernig og hvenær það verður, er
spurningin mikla.
örlygur Sigurðsson